Lombard Occidental

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.
(({nom))} ((({nom nativ))})
Oltre denominazion :
Parlada in :
Rejon :
Parlants : 100.000 pü o men
Ranking :
Classifegazion jenetega : (({fameia))}
status ofiçal
Lengua ofiçala de : (({nazion))}
Regolad de : (({regolad))}
codex de la lengua
ISO 639-1 --
ISO 639-2 roa
ISO 639-3 (({iso3))}
SIL lmo
varda anca: lengua


El Paves-Vugares (o anca dumà paves) l'è la varianta gall-italica parlaa int la Pruvincia de Pavia, a partì da Pavia cità e rivanda fín ai pee de l'Apenín paves, pü o men int i zon de Varz, e dividüü dai dü spond del Po. El rapresenta un continuum dialetal ch'el va da una part püssee arent al milanes (tant 'me la parlada de Pavia cità) al dialet de l'Ultrepò Paves (ciamà anca dialèt ultrepadan) püssee de transizion cun el Piemuntes e l'Emilian (tant 'me la zona de la bassa Vala Stafura). Denter a quel continuum chì gh'hinn di alter micro-variant, ma a hinn assee simil per pudè vess metüü insema int l'istessa macro-varianta. El Paves-Vugares el gh'ha no una classificazion precisa a l'intern di lenguv gallo-italich. Biondelli, int el so sagg, l'aveva metüü insema ai parlad Emilian, e l'istess l'aveva faa anca el Pellegrini, disend però ciar e net che se trata d'una varianta de pasagg dal Lumbard ucidental. Di ricerch püssee recent inveci el meten insema al Lumbard ucidental (presempi el laur de Daniele Vitali), anca per via de cambiament recent, duvüü a l'inflüenza che i gh'hann avüü i parlad de la pruvincia de Milan.


Parnonzia

Vocabolario pavese -italiano Carlo Gambini 1850

I püssee tant parol che a trövum int 'l Paves-Vugares i henn cumpagn de quij di alter parlad insübrich, cun 'na quaj diferenza int la parnunzia, che la revarda suratüt i vucal.

Vucal

Dal pont de vista di vucal, el Paves-Vugares el gh'ha di carateristich sia lumbard che emilian. Presempi, el gh'ha la sincope di vucal atonich (suratüt la 'e'), che l'è tipica di parlad emilian. Quel prucediment chì de suent l'è pöö trasfurmaa püssee ancamò per via de la prustesi, che la gointa 'na vucala a l'inizzi de la silaba. Chì suta fum un paragon intra el piasentin, el vugares, e un dialet de l'insübrich central. El prucediment ch'el va da la sincope a la prustesi l'è marcaa cun '->':


milanes vugares piasentin
cumè cmè cmè
resega resga rësga
lecà lca->alcà lcä -> alcä
resentà rsentà -> arsentà rsintä -> arsintä

Una carateristica indè che inveci el Paves-Vugares l'è distant da l'emilian ma arent al lumbard l'è la mancanza de trasfurmazion in ditongh de la 'e' pre-nasala, che di volt la fà burlà del tüt la cunsunanta nasala, che chì l'è missa intra parentes:

milanes vugares piasentin
ben ben bëin/ben
pianín pianén pianëin/pianen
semper sempar sëimpar/sempar

Lessich

Cambiament lessical

El fat che el paves-vugares el s'è spustaa püssee invers i alter parlad insübrich el se pör ved suratüt da cert cambiament lessical, principalment int i verb usiliar e i articul. Chì gh'è un quaj esempi de cambiament de la varianta de Vughera.


milanes vugares mudern vugares del növcent
vèss vèss èss
hinn i henn i son
vöna/vüna vöna/vüna öna
vot vot ot

El cambiament püssee grand che l'ha fat la varianta vugaresa int l'ültim secul l'è quel d'avè perdüü la "r" int i articul (son che l'esista anmò int un quaj dialet del turtunes):

milanes vugares mudern vugares del növcent
sing. mas'c el al ar
sing. fem. la la ra
pl. fem i i ar


Parol dialetal

Gh'è pöö 'na quaj parola che la se tröva mia int alter parlad insübrich:

Insübrich central Vugares
sciat babi
burlà (giò) drucà (ma anca burlà (zü))
rüzà/sping puntà
pià ( dumà int l'infinii)
büzzà/resíà/tacà lit rüsì/tacà lit
zanzara sinsòssula
pizzà viscà
zerb brös (ma anca zerb)




Leteradüra


I verb in paves

Verb vess

Verb avègh

I cuniügaziun

II cuniügaziun

III cuniügaziun

IV cuniügaziun

Esempi de dialet

Diferenz tra el dialet paves de cità e quel arius

paves arius paves de cità milanes
lüchët lüchet lüchet
lüéi lüvin lüvin
madzina medesina medesina
mantuäna mantuana mantuana
nissöi nissün nissün

Dialet paves del Votcent

Bernardino Biondelli Saggio sui dialetti gallo-italici, p. 246

Dialet de Pavia

Gh'era ona volta on òm, ch'äl gh'ìva dü fiö.
E 'l minór l'ha dit a sò pàdär: "Papà, ch'äl mä daga quäl ch'äm toca 'd mè part!" E lü l'ha spartii la sostänza in tra i dü fiö.
E dä lì a poch dì, dopo avè fat sü fagòt, äl minór l'è 'ndat pr'äl mond int on paìs lontän, e là l'ha trat via tütcòss int i vizi.
Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti Gallo-Italici, pag. 246

Dialet de Bronn

Ün òm al gh’aviva dü fiö.
E al secónd l’ha dit a sò padar: “O pà, dèm la part dla roba ch’a ‘m toca!” E lü al gh’ha spartii in tra lor la sò sostanza.
E da lì a poch dì, avènd miss tütcoss assema, al fiö dardè al ‘s n’è andat in pais lontan, e là l’ha consümaa tüt al fat sò a bagurdà.
ibidem, pag. 244

Una nuvela del Bucasc

Giovanni Papanti I parlari italiani in Certaldo p. 349

Pavia

Mei disi donca che quand gh'era äl prim re 'd Cipri, dop che Gotifred äd Büglion l'ha guadagnaa Tera Santa, è sücess che una siurena nobila l'è andata in pelegrinagg äl Sepolcar e, 'gnind indree, quand l'è rivaa a Cipri, l'ha truvaa di balusson ch'l'han trataa propri da can. E lee, sentend tüt äl dispiasé, sensa nanca un'anma ca la cunsulàss, gh'è 'gnid in ment d'andà dal re e fà föra i sò rason: ma gh'è stat quaich d'üi ca gh'ha dit dit ch'la trava via 'l fiaa, parchè lü äl menava una vita gnent afat bona e 'l fava gnent äd bei; ansi, vigliach com l'era, äl sufriva e 'l cunsidrava par gnint i ingiüri che i altar ägh fasivan a lü, in manera che quai ca gh'aviva dispiasé con lü, a 's vendicavan fandagh di ingiüri. E la dona, sentend 'sta roba, sicome la gh'aviva nessüna speransa da pudé utegn giüstisia, par 'végh da cunsulàss dal sò dispiasé, l'ha guardaa bei äd tirà a dla sua 'l re, e l'è andata da lü. Quand l'è stata là, piangind davanti a lü, la gh'ha dit: "O 'l mè car siur, mei son chì davanti a tì no par vendëta äd l'ingiüria ch'm'han fat, ma par 'végh un poo 'd sudisfasion äd quäla, ät preghi d'insegnàm com at fee a sufrì quëi ingiüri che senti ch'i altar a 't fan, parchè insì, imparand da tì, pössa anca mei regulàm e supurtà la mé part äd pasiensa, che a la sa 'l Signor, se mei pudiss fa, ät regalariss vulentera, dal mument che tì 't see insì brav äd supurtàla".
Äl re, che fen alora l'era sempar stat pultron e pigar fen ai oss, comé ch'äl se füss dassdaa, cuminciand ad l'ingiüria fata a 'sta dona, che con rigor l'ha vendicaa, l'ha pensaa da mët a pan e pëss tüti quëi che 'ndand inans avissan fat quaicoss contra 'd lü.
Giovanni Papanti, Parlari italiani in Certaldo, 1875, pag. 349-350

Vughera

Giovanni Papanti I parlari italiani in Certaldo p. 351

Dis adónca che int i temp dël prim re 'd Cipro, dop la conquista dlä Tera Sänta fata da Gofred ëd Büglión, l'è sücess che üna nobildona 'd Guascogna l'è andata in pelegrinagg al Sepólcär, e quand l'è tornaa, arivaa in Cipro, di baloss i gh'han fat di vitüperi. Lee, pödendas nò consolà, l'ha pensaa ben d'andàss a lamentà däl re. Ma i gh'hän dii che lü l'era tanto trascüraa che no sol ël fava nò giüstisia ai ofes patii dai altär, ma incasì cui ch'i 'gh favan a lü për gross ch'i füssan ni soportava, ä la mira che se quaich d'ün ël gh'aviva quaich fastidi, 'l se sfogava fändägh quaich figüra. Sentenda 'sta roba lä dona, savenda për cmè fà për vendicàss, tant për consolàss ün poo l'ha pensaa 'd vorè in quaich manera fà pentì 'l re dla sò manera 'd fà e, ändändä pianzend dädnans a lü, la gh'hä dit: "Sciór, mì vën nò a la tò presensa për vendicàm dl'ingiüria ch'i m'han fata, ma in sò riparassión ët pregh dä möstràm cmè ch'a't fee tì a sofrì cui ch'i 'm disän ch'i 't fan, che inscì impärärö a soportà cula ch'i m'hän fat a mì, ch'ä 't regalariss volontera sä podiss, dä già che tì 'l see pörtài inscì ben"
Ël re, fén alór pigär e trascüraa, quasi ch'u 's dessedass da dormì, comincianda da l'ingiüria fata a cula dona, che l'ha vendicaa teribilment, l'è dventaa tremend cóntra tüti cui che d'alór in pö i han mancaa 'd rispet a la sò cöröna.
Giovanni Papanti, I parlari italiani in Certaldo, 1875, pagg. 351-352

Esempi de Vugares

'L vugares mudern

L’Apenén, la cädenä äd muntagn che 'me ‘na spena dursal la traversa tütä la penisula itäliana äl cumencia a l’altässä dël pass dël Türchén, fra Genua Voltri e Lissändria. Un quaidün äl fa l’ipotesi che ‘l nom Apenén äl vena da Pen, äl diu ligür di bosch e di muntagn; da chi lü i sarissan pö derivaa incasì i nom di mont Pëna e Pënës.

Indè ch'al cumencia l'Apenén

I nümer in vugares

  1. vön/vöna
  2. dü/du
  3. trii/tre
  4. quatar
  5. cencu
  6. ses
  7. set
  8. vot
  9. növ
  10. des
  11. vöndas
  12. dudas
  13. tredes
  14. quatordas
  15. quendas
  16. sedes
  17. derset
  18. dasdot
  19. dasnöv
  20. vent

'L Pader Noster

Padar Noster che t'see int i ciel
ca'l sia santificà 'l to nom
ca 'l vena 'l to regn
ca sia faja la to vuluntà
insì in ciel tant 'me in tera

I mes de l'an (dialet de la Piev)

I dì de la setemana (dialet de la Piev)

Pruerbi

Pruerbi dla Bassa pavesa

Pruerbi dla zona 'd Santa Cristina e Miradò:

([1] Arqiviad qé: [2] )

Pruverbi de Pavia


(traa de: Aristide Annovazzi, Nuovo Vocabolario Pavese-Italiano, Pavia, 1934).

Pruverbi sura i mes

Alter pruerbi paves

[3]

Bibliugrafia

Sestine in dialetto pavese

Vus curelaa

Ligam de föra