A seguir, recóllese a pegada da oliveira na cultura popular galega a través de crenzas, refráns e cantigas.

Refraneiro

• Aceite, carne, pantrigo e sal, mercadoría real.
• Aceite, no alto; viño, no medio; mel, no baixo.
• Aceite, o de enriba; viño, o do medio; mel, o do fondo.
• Aceite, viño e amigo, millor canto máis antigo.
• Aceitona e fertuna, ás veces moitas e ás veces ningunha.
• Aceitonas acedas, pan con elas.
• Aceitona, unha abonda.
• Aceitona, unha é ouro; dúas, prata; a terceira, mata.
• Aceitona, unha; e se é boa, unha ducia.
• Aceitona, unha por San Xoan, e un cento por Navidá.
• Aceitona, unha soila, dúas millor, e tres pior.
• Aceitonas acedas, pan con elas.
• Bota ben aceite á sartén, e fritirás ben.
• Co aceite non se pode andar sin se lixar.
• Comida a aceitona, bota o óso fóra.
• Con aceitonas e pan quente, mórrese a xente.
• Moito aceite na sartén, se queres fritir ben.
• Non bebas na lagoa, nin cuspas máis dunha aceitona ^[1].
• O aceite da oliveira, curas as doenzas ^[2].
• O aceite é armeiro, reloxeiro, cociñeiro e curandeiro.
• O aceite, en calando; a manteiga, en ruxindo.
• O día de san Pedro vai ver o teu olivedo, e se ves un gran, espera un cento.
• Polo san Pedro, vai ver o teu olivedo, e se ves un grau, espera un cento.
• Pouco aceite dan por un carto.
• Quen aceite mestura, as mans se unta.
• Quen colle a aceitona antes de xaneiro, deixa o aceite no oliveiro.

Cantigueiro

• Á oliveira da serra/ o vento lévalle a flor;/ só a min niguén me leva/ da beira do meu amor ^[3].
• Á oliveira do adro/ non lle bóte-lo machado,/ que alumea toda a noite/ a Cristo crucificado ^[4].
• A oliveira na serra/ ó lonxe mete terror;/ xa te vingaches de min,/ xa non te-lo meu amor ^[5].
• Como sei que che gustan/ as aceitunas/ por baixo da porta/ boteiche algunhas ^[6].
• Debaixo da oliveira/ non vai frío nin orballo./ Meniña, se has de ser miña/ non me deas máis traballo ^[7].
• Debaixo dunha oliveira/ ten a miña moza a cama/ e cando se vai deitar/ colga o candil dunha rama ^[8].
• Do outro lado do río/ ten meu pai un castiñeiro/ que dá castañas e noces/ i aceitunas no xaneiro ^[9].
• En Valencia me perdín/ no medio dos olivares/ procurando unha morena,/ Rosiña de los rosales ^[10].
• Eu fun onte de ramboia/ cun pau de oliveira brava;/o que che gasto nas solas/ tamén cho forro nas mantas ^[11].
• Eu subín á oliveira/ e corrín de nó en nó/ que tu falas con quen queres/ i eu falo contigo só ^[12].
• Miña roquiña de cana,/ meu fusiño de oliveira,/ tendes que fia-lo liño/ que me vén mañá da feira ^[13].
• Miña Virxiña do Viso/ sete anos foi muiñeira,/ tiña a palanquiña de ouro/ i a vasoira de oliveira ^[14].
• Non quero verzas con unto/ nin nabizas con aceite./ ¡Para min non hai cousa boa!/ ¡Tamén me fai mal o leite!
• Nosa Señora da Adina/ ten oliveiras no adro,/ botan piñas no outono,/ cereixas no mes de maio ^[15].
• Nosa Señora da Adina/ ten un piñeiro no adro,/ bota piñas polo outono,/ cereixas no mes de maio ^[16].
• O loureiro é florido,/ bota flores ó tellado;/ non te gabes que me deixas,/ que nunca fuches rogado ^[17].
• O loureiro é unnha pena/ i a penitencia é a rama;/ déronme por penitencia/ amar a quen non me ama ^[17].
• O muíño da oliveira/ heino de mandar pechare/ con caravixas de prata/ heino de acaravixare ^[18].
• Oliveira decotada/ atravesada no río;/ para ir á túa casa/ non necesito navío ^[19].
• Oliveira decotada/ atravesada no río;/ para ir cara a túa casa/ xa non preciso navío ^[19].
• Oliveira decotada/ pouco fruto pode dar;/ a mociña mal casada/ pouco pode namorar ^[19].
• Oliveira decotada/ xempre parez oliveira;/ a meniña ben casada/ xempre parece solteira ^[19].
• Oliveiriña doada,/ bota raíces ó lodo;/ eu non falo de ninguén,/ de min fala o mundo todo ^[19].
• O río cando vai louro/ leva un ramiño de oliva;/ dámelle moitas mamorias/ á miña prima María ^[20].
• Pica, pica, picadeira,/ na folliña da oliveira;/ tres no cu e tres no rabo/ á porta do meu cuñado ^[21].
• Por baixo da oliveira/ dá gusto parrafear,/ ten a folliña miúda/ e non a fura o luar ^[22].
• Santa Xusta de Moraña/ foi tres anos muiñeira,/ tiña a escoba de palma,/ trabadoiras de oliveira ^[23][24].
• Santa Xusta de Moraña/ tres anos foi muiñeira/ tiña a basoira de palma/ e a escoba de oliveira ^[25].
• Se tiveras olivares/ como tes de fantasía,/ o río de Carbajales/ por tu puerta pasaría ^[26].
• Teño unha rosa encarnada,/ tamén un ramo de oliva;/ hei de casar con túa nai/ e tu serás miña filla ^[27].

Notas

Véxase tamén

Bibliografía

• BOUZA BREY, Fermín: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II].
• BOUZA BREY, Fermín (colector): "Novas cántigas e triadas da parroquia de Paradela, na terra da Ulla", en "Arquivo Filolóxico e Etnográfico de Galiza", en Nós.
• RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, Eladio: Diccionario enciclopédico gallego-castellano, Galaxia, Vigo 1958-1961.