< | 19. vijek | 20. vijek | 21. vijek | >
< | 1880-e | 1890-e | 1900-e | 1910-e | 1920-e | 1930-e | 1940-e | >
<< | < | 1915. | 1916. | 1917. | 1918. | 1919. | 1920. | 1921. | 1922. | 1923. | > | >>

**1919. po kalendarima**
Gregorijanski	1919. (MCMXIX)
Ab urbe condita	2672.
Islamski	1337–1338.
Iranski	1297–1298.
Hebrejski	5679–5680.
Bizantski	7427–7428.
Koptski	1635–1636.
Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1974–1975.
• Shaka Samvat	1841–1842.
• Kali Yuga	5020–5021.
Kineski
• Kontinualno	4555–4556.
• 60 godina	Yin Zemlja Koza (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11919.
p • r • u
Podrobnije: Kalendarska era

Godina 1919 (MCMXIX) bila je redovna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u utorak po 13 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

1919:
1 • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 • 7 • 8 • 9 • 10 • 11 • 12
Rođenja • Smrti

Događaji

Januar/Siječanj

1. 1. - Završen osnivački kongres Komunističke partije Nemačke (ranija Spartakistička liga).
1. 1. - Čehoslovačke trupe zauzele pretežno nemačko-mađarski grad Požun (Pressburg, Pozsony, ubrzo Bratislava).
1. 1. - Jahta HMY Iolaire potonula pored Škotske, najmanje 205 mrtvih.
1. 1. - Proglašena Sovjetska Socijalistička Republika Belorusija.
3. 1. - Potpisan efemerni Faisal–Weizmannov sporazum: masovno useljavanje Jevreja u Palestinu i cionistička pomoć za veliku arapsku državu.
5. 1. - U Minhenu osnovana Nemačka radnička partija, ujedinjenjem grupa Antona Drexlera i Karla Harrera.
5. - 14. 1. - Spartakistički ustanak u Berlinu: generalni štrajk i pobuna krajnje levice, socijaldemokratska vlada guši uz pomoć frajkora.
6. 1. - Božićna pobuna u Crnoj Gori (pristalice dinastije Petrović uz italijansku podršku).
6. 1. - Manifest regenta Aleksandra (program vlade): sazivanje narodnog predstavništva, ustavno-parlamentarna vladavina, proširenja prava i sloboda iz srpskog ustava na celu KSHS, agrarno pitanje, utvrđivanje granica.
7. 1. - Otvoren prvi vrtić u Beogradu.
7. 1. - Estonski rat za nezavisnost: nakon što su zaustavili sovjetsku ofanzivu, Estonici prelaze u kontranapad (do polovine februara).
7. 1. - Počinje "Tragični tjedan" u Buenos Airesu, niz nereda i masakara sa anarhistima, komunistima i desničarima, najmanje 100 mrtvih.
9. 1. - Narodna skupština u Čakovcu donosi Rezoluciju o odcjepljenju Međimurja od mađarske države (spomendan u Republici Hrvatskoj).
10. 1. - Proglašena Slobodna Država Grlić (Freistaat Flaschenhals), kvazi-država nastala u praznini između američkog i francuskog mostobrana na istočnoj strani Rajne (traje do 1923).
11. 1. - Dekretom Sovnarkoma uvedena Prodrazvjorstka ("preraspodela proizvoda") u Sovjetskoj Rusiji, sistem uzimanja hrane od seljaka za prehranu Crvene armije i urbane populacije.
15. 1. - Bostonska poplava melase: 21 osoba poginula kada je pukao rezervoar melase u Bostonu.
15. 1. - Frajkori ugušili Spartakistički ustanak, Rosa Luxemburg i Karl Liebknecht pretučeni i ubijeni (u borbama poginulo 156 civila i 17 frajkora).
16. 1. - Ratifikovan Osamnaesti amandman na Ustav SAD o zabrani alkoholnih pića, stupa na snagu za godinu dana (→ Prohibicija u SAD).
17. 1. - U Adorjanu kod Stare Kanjiže ubijena trojica srpskih vojnika.^[1]
18. 1. - Početak Versajske mirovne konferencije.
18. 1. - Estonci zauzeli Narvu.
18. 1. - Slavni pijanista Ignacy Jan Paderewski postaje premijer i ministar inostranih poslova Poljske (do novembra).
19. 1. - Izbori u Njemačkoj, prvi sa ženskim pravom glasa i prvi sa proporcionalnim sistemom, bez favorizovanja seoskih krajeva - najviše glasova za SPD.
19. 1. - Kontraofanziva Crvene armije na istočnom frontu, prema Permu i Kunguru, zasada nedovršena.
19. 1. - Severna monarhija u Portugalu: u Portu proglašena restauracija monarhije, republika povratila kontrolu sledećeg meseca.
20/21. 1. - Kriminalac pokrenuo pobunu u jedinici narodne garde u Našicama, u zamku Pejačevića, ubijeni kapetan i narednik.^[2]
21. 1. - U Dablinu se sastao prvi Dáil Éireann (Irska skupština), sastavljena od članova Sinn Féin izabranih na izborima u Ujedinjenom Kraljevstvu, koji ne žele preuzeti mesta u Londonu - usvojena Deklaracija nezavisnosti.
21. 1. - Zaseda u Soloheadbegu je prvi okršaj Irskog rata za nezavisnost: ubijena dva policajca u pratnji transporta praskavog želatina.
22. 1. - Akt Zluki: sporazum o ujedinjenju Ukrajinske i Zapadnoukrajinske Narodne Republike (simboličan čin, danas je to Dan jedinstva Ukrajine).
23. 1. - Poljsko-ukrajinski rat: poljska vojska zauzela Komanjčansku republiku koja se nameravala priključiti Zapadnoukrajinskoj NR.
23 - 30. 1. - Poljsko-čehoslovački rat oko Tešinske Šlezije - pat-pozicija, Čehoslovačka anektira Zaolzje.
23. 1. - Hotinski ustanak Ukrajinaca u severnoj Besarabiji protiv rumunske vlasti, ugušen do 1. februara.
25. 1. - Na Pariskoj konferenciji odobren predlog za osnivanje Društva naroda (Povelja stupa na snagu sledećeg januara).
27. 1. - Mariborska krvava nedelja - Slovenci ubili desetak austrijskih (nemačkih) demonstranata.
28. 1. - U predratnoj Srbiji i Crnoj Gori uveden gregorijanski kalendar, tako što je posle Savindana 14. januara (po julijanskom) došao 28. januar (po gregorijanskom) - time je izjednačen kalendar u Kraljevini SHS.
31. 1. - Završeno žigosanje jugoslovenskih kruna (ima ih 5,323 milijarde).
31. 1. - Bitka na George Square: sukob štrajkujućih radnika i britanskih snaga reda u Glasgowu.
januar - Ruski građanski rat: Ofanziva Crvenih u istočnoj Rusiji i Belih u Transkavkaziji.

Februar/Veljača

3. 2. - Vanredna skupština Hrvatske pučke seljačke stranke - osuđeno sprovođenje centralizacije u Hrvatskoj.
3. 2. - Crvena armija zauzela Kijev od Ukrajinske NR.
5. 2. - Vodeće ličnosti Holivuda osnovale filmski studio United Artists.
5. 2. - Huelga de La Canadiense: u Barseloni počinje generalni štrajk koji će trajati 44 dana, predvođen anarhosindikalistima iz CNT - ispunjeni radnički zahtevi, Španija je prva zemlja gde je uveden osmočasovni radni dan.
6. 2. - U Vajmaru se sastala nemačka skupština (→ Vajmarska Republika).
10. 2. - SAD priznale Kraljevinu SHS (prvo međunarodno priznanje).
11. veljače - Friedrich Ebert izabran za predsjednika republike u Njemačkoj (do 1925), dva dana kasnije Philipp Scheidemann postaje kancelar (do juna).
12. 2. - Protest Mađara i Nemaca protiv čehoslovačke vlasti u Požunu, vojska otvara vatru.
ca. 14. 2. - Počinje Poljsko-sovjetski rat.
15. 2. - Nova vlada Hrvatske-Slavonije, s manjim brojem ministarstava i ovlašćenja.
februar - U Sarajevu osnovana Demokratska stranka, od nekoliko liberalnih stranaka i grupa.
februar - Osnovana Jugoslovenska muslimanska organizacija.
19. 2. - Anarhista Émile Cottin pucao na Clemenceaua i ranio ga.
20. 2. - Ubijen emir Afganistana Habibullah Khan, za naslednika priznat njegov brat Nasrullah Khan.
21. 12. - Ubijen levičarski bavarski premijer Kurt Eisner.
25. 2. - Prethodne odredbe za pripremu agrarne reforme u KSHS: dekretom ukinuti čivčijski (kmetski) i kolonatski odnosi, predviđena razdeoba velikih imanja ^[3].
26. 2. - Osnovan nacionalni park Grand Canyon u SAD.
27. 2. - SSR Belorusija i Litvanska SSR udružene u Litvansko-Belorusku SSR (Litbel, ugašena već u julu).
28. 2. - Amanullah Khan zbacio strica Nasrullaha, ostaje emir Afganistana do 1929.

Mart/Ožujak

1. 3. - Okupilo se Privremeno narodno predstavništvo Kraljevine SHS (296 poslanika delegiranih iz skupština i sabora; HPSS, sa 2 poslanika, odbila učešće).
1. 3. - Pokret 1. marta u Koreji protiv japanske vlasti (Dan pokreta nezavisnosti u današnjoj Južnoj Koreji).
1. 3. - U Africi osnovana kolonija Francuska Gornja Volta (1919-32. i 1947-58, danas Burkina Faso).
2 - 6. 3. - Prvi kongres Komunističke internacionale u Moskvi - osnivački kongres Treće internacionale (Kominterna); delegat iz Jugoslavije Ilija Milkić.
3. 3. - Berlinski radnici izglasali generalni štrajk i političke zahteve - odmah proglašeno vanredno stanje u gradu i pozvani frajkori - sukobi traju desetak dana.
3. 3. - Vrhovni sud SAD presudio u slučaju Schenck v. United States: ostao čuven pasaž iz objašnjenja presude, da sloboda govora ne štiti čoveka koji lažno vikne "Vatra!" u pozorištu.
4 - 5. 3. - Neredi u Kinmel Parku u severnom Velsu: pobuna kanadskih vojnika zbog spore repatrijacije, poginula petorica.
4. 3. - Počinje Kolčakova Prolećna ofanziva (do aprila), probijaju se u centru. U istom periodu dolazi do velikog seljačkog Čapanskog ("kaftanskog") ustanka u delovima Simbirske i Samarske gubernije protiv Crvenih zbog velikih rekvizicija žita.
8. 3. - Rezolucija HPSS - ne priznaju monarhiju ni legitimitet Privremenog predstavništva.
9. 3. - Gomila studenata demolirala knjižaru Stjepana Radića u Zagrebu.
9. 3. - Osnivački kongres Pelagićevaca: na Fruškoj gori osnovan tajni Jugoslovenski komunistički revolucionarni savez Pelagić.
9. 3. - Odesko-nikolajevska operacija: crvenoarmejske trupe Nikifora Grigorjeva (koji je u januaru prešao iz ukrajinske u boljševičku službu) zauzele Herson.
9. 3. - Egipatska revolucija: pobuna protiv britanske okupacije Egipta i Sudana, izbila nakon hapšenja i proterivanja Saad Zaghloula i drugih članova partije Wafd (Britanci će 1922. jednostrano priznati nezavisnost Egipta, s ograničenjima).
10. 3. - Proglašena Ukrajinska SSR.
11. 3. - Carinska tarifa Srbije proširena na celu KSHS (želi se zaštita industrije).
12. 3. - Austrijska Konstituanta usvojila novi ustav i glasala za uniju sa Nemačkom.

Ruski građanski rat: približne pozicije u martu

mart - Relaksirana Blokada Nemačke - stižu prve pošiljke hrane (blokada sasvim ukinuta u julu).
16. 3. - Prestonom besedom regenta Aleksandra formalno počeo rad Privremenog narodnog predstavništva.
16. 3. - Umro Jakov Sverdlov, visoki partijski i državni funkcioner sovjetske Rusije.
18 - 23. 3. - VIII kongres RKP(b): novi partijski program, osnovan Organizacioni biro (Orgbiro, postoji do 1952.), ponovo osnovan Politbiro (pet punih članova: Lenjin, Staljin, Trocki, Kamenjev, Krestinski, neglasački Zinovjev, Buharin i Kalinjin); nastala opoziciona Grupa demokratskog centralizma koja kritikuje preteranu centralizaciju i kontrolu u partiji, administraciji i industriji.
20. 3. - Viksova nota: Francuzi traže dodatno povlačenje mađarske vojske - ovo sutradan dovodi do ostavki premijera Berinkeya i predsednika Károlyija i pada Mađarske Demokratske Republike.
21. 3. - Proglašena Mađarska Sovjetska Republika, lider je Béla Kun, traje do avgusta.
22. 3. - Jugoslovenska demokratska liga u Parizu predlaže jedinstvenu (unitarnu) Jugoslaviju sa upravnom decentralizacijom.
23. 3. - Mussolinijev Fasci d'Azione Rivoluzionaria menja ime u Fasci Italiani di Combattimento (od 1921. Nacionalna fašistička partija).
23. 3. - Osnovana Baškirska ASSR unutar Ruske SFSR (od 1992. Republika Baškortostan unutar RF).
24. 3. - Karlo I. napustio Austriju
25. 3. - Stjepan Radić uhapšen (u zatvoru do 27. 2. 1920).
27. 3. - Požun (Pressburg, Pozsony, slovački Prešporok, češki Prešpurk) zvanično menja ime u Bratislava.
28. 3. - Mađarska SR objavila rat Čehoslovačkoj.
28. 3. - Osnovan Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu.
29. 3. - Italijani se iskrcali u Antaliji, kreću se prema Smirni.
30. 3. - Mihail Kalinjin postaje nominalni šef države sovjetske Rusije/Sovjetskog Saveza (do smrti 1946).
mart-april - Ruski građanski rat: uspešna Kolčakova ofanziva na istoku, ali Crveni odgovaraju kontraofanzivom.

proleće - Mestimični napadi na vlastelinska imanja i samovlasna podela zemlje u KSHS.

April/Travanj

3. 4. - U Austriji donesen "Habsburški zakon": zbačena dinastija Habsburg-Lorena, proterani su, oduzeta im je imovina (Habsburzi su vladali u Austriji od 1282).
6. travnja - U Münchenu proglašena Bavarska Sovjetska Republika, komunisti na čelu sa Eugenom Levinéom preuzimaju kontrolu 12. 4..
8. 4. - Crveni zauzeli Odesu, nakon evakuacije francusko-grčkih snaga.
10. 4. - Meksička revolucija: Emiliano Zapata ubijen na prevaru.
13. 4. - Osnovan Fudbalski savez Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
13. 4. - Masakr u Amritsaru, britanski vojnici ubili u Pendžabu najmanje 379 Sika koji su se okupili na verskoj proslavi.
15. 4. - Mađarsko-rumunski rat počinje preventivnim ali neuspešnim mađarskim napadom, nakon koga rumunska vojska započinje uspešnu ofanzivu.
19/20. 4. - Pobuna u francuskoj crnomorskoj floti poslatoj protiv boljševika, lideri André Marty i Charles Tillon.
20. 4. - Rumuni zauzeli Oradeu, nakon čega nastavljaju prema Tisi, suprotno savezničkim planovima.

20. - 23. travnja - U Beogradu održan Kongres ujedinjenja socijal-demokratskih stranaka jugoslovenskog prostora (osim slovenačke Jugoslovenske socijaldemokratske stranke), kao i Kongres sindikalnog ujedinjenja.
- Osnovana Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista) - SRPJ(k) - zalaže se za socijalnu revoluciju, doneta odluka o pristupanju Komunističkoj internacionali (na Vukovarskom kongresu 1920. transformisana u Komunističku partiju Jugoslavije - KPJ).
21. 4. - Vilnenska ofanziva: Poljaci zauzeli Vilnius od boljševićkih vlasti Lit-Bela. Józef Piłsudski sutradan izdaje dvojezičnu proklamaciju "Stanovnicima bivšeg Velikog vojvodstva Litvanije" u kojoj obećava slobodne izbore (→ Međumorje).
23. 4. - Italijani napustili mirovnu konferenciju nakon što je Vudro Vilson odbacio njihov zahtev za Rijekom.
25. 4. - U Vajmaru osnovan arhitekturni pokret Bauhaus (deluje do 1933.).
25. 4. - Prikazan J'accuse, antiratni film Abela Ganca.
28. 4. - Počinje crvena Kontraofanziva na istočnom frontu (do juna), Kolčakova Ruska armija je potisnuta.
29. travnja - Prihvaćen Pakt od 26 točaka, Temeljni propis Lige naroda.
29. 4. - Boj za severnu među: jugoslovenske jedinice napale austrijske položaje u Koruškoj, ubrzo dolazi do uspešnog koruškog kontranapada.
30. 4. - Komunističke vlasti u Minhenu pogubile sedam pripadnika desničarskog Društva Thule.
april/maj - Denjikinove Oružane snage Južne Rusije napadaju boljševike od Dnjepra do Volge.
april - jun - Anarhistički napadi u SAD: anarhisti sledbenici Luigija Galleanija podmeću bombe, što vodi Prvoj crvenoj panici.

Maj/Svibanj

1. 5. - Rumunska vojska kontroliše čitavu istočnu obalu Tise.
3. 5. - Vojska i frajkori porazili minhenske komuniste u uličnim borbama, kraj Bavarske sovjetske republike.
3. 5. - Treći Anglo-afganski rat (do avgusta), Amanullah Khan napada Britansku Indiju kako bi skrenuo pažnju sa spornog nasledstva.
4. 5. - Pokret 4. maj: studenti protestuju u Pekingu jer Japan dobija bivše nemačke koncesije - politizacija i radikalizacija masa u Kini.
6. 5. - Poginuo Franjo Malgaj, slovenački borac u Koruškoj.
7. 5. - Nikifor Grigorjev se otcepio od boljševika (poražen je, u julu odlazi Mahnovim anarhistima gde je ubijen).
8 - 27. 5. - Američki oficir Albert Cushing Read preleteo letećim čamcem Curtiss NC-4 preko Atlantika.
10. 5. - Prva grupa ruskih izbeglica stigla u Beograd, na čelu sa bivšim moskovskim gradonačelnikom Mihailom Čelnokovim.^[4]
12. 5. - Odlučeno da se održi plebiscit u Celovečkoj kotlini, podeljenoj na Zone A i B.
15. 5. - Grčko iskrcavanje u Smirni, počinje trogodišnja okupacija.
maj - Stjepan Radić sakupio 167.667 potpisa u pozivu Zapadnim silama da obnove nezavisnost Hrvatske^[5].
18. 5. - Sovjeti objavili rat Rumuniji (zbog Besarabije i pomoći Mađarskoj SR).
19. 5. - Počinje Turski rat za nezavisnost: Mustafa Kemal se iskrcao u Samsunu na Crnom moru (kasnije Dan turske mladosti).
19. 5. - Erupcija vulkana Kelud na Javi ubija 5 do 10.000 ljudi.
20. 5. - Snage Mađarske SR ulaze u Slovačku, narednih nedelja osvajaju jug te zemlje.
23. 5. - Nemci iz Baltičkog Landeswehra zauzimaju Rigu - u junu nastupaju protiv Estonaca na severu, pri čemu su poraženi.
23. 5. - Osnovan University of California, Los Angeles, pod imenom University of California Southern Branch.
24. 5. - Okončava se Konflikt za Soči između DR Gruzije i ruskih Belih - Soči ostaje u Rusiji.
26. 5. - 6. 6. - Nova jugoslovenska ofanziva u Koruškoj, zauzet Celovec (Klagenfurt) - pod pritiskom Sila trupe će delimično biti povučene u zonu A.
29. 5. - Osmatranje tokom pomračenja Sunca potvrđuje Opću teoriju relativnosti (opaženo povijanje svetlosti).
29. 5. - Proglašena kratkotrajna Republika Prekmurje.
30. 5. - Francuski predlog za slobodni grad Rijeku - delegacija SHS odbija.
30. 5. - Belgija dobija mandat Ruanda-Urundi (ranije deo Nemačke Istočne Afrike, od 1962. Ruanda odn. Burundi).
30. 5. - Gyula Károlyi formira kontrarevolucionarnu mađarsku vladu u Segedinu (gde je prešao iz Arada, zbog rumunskog zauzeća); admiral Miklós Horthy stiže 6. juna i privremeno postaje ministar rata.

Jun/Juni/Lipanj

6. 6. - Mađarska Crvena armija zauzela Prekmurje.
7. 6. - Sette Giugno: nakon nereda na Malti, britanska vojska pucala na masu i ubila četvoro (danas je to jedan od nacionalnih dana).
9. 6. - Crveni zauzeli Ufu, Kolčakovci započinju opšte povlačenje sedmicu kasnije.
12. 6. - Antanta indirektno priznala režim Aleksandra Kolčaka za vladu sve Rusije^[6].
14 - 15. 6. - Britanski oficiri Alcock i Brown izveli na avionu Vickers Vimy prvi non-stop let preko Atlantika, od Newfoundlanda do Irske.
15. 6. - Pancho Villa napao Ciudad Juárez, američke snage ga oterale nakon što su meci leteli i preko granice (ovo je poslednja veća Villina akcija).

jun - Otvorena Središnja berza rada u Beogradu.
16. 6. - U Prešovu na jugoistoku Slovačke proglašena Slovačka Sovjetska Republika (marioneta Mađarske SR, traje manje od mesec dana).
20. 6. - Scheidemannova nemačka vlada odstupa jer ne želi prihvatiti ultimativni zahtev za sklapanje mirovnog ugovora - koaliciona vlada Gustava Bauera postavljena sutradan da prihvati Diktat.
21. 6. - U Parizu donesena odluka o podeli Banata između Kraljevine SHS i Rumunije (ili 13. 6.?).
21. 6. - Nemci potopili 52 od 74 svoja broda internirana u britansku bazu Scapa Flow.
21. 6. - Generalni štrajk u Winnipegu, policija ubila dvojicu nezaposlenih veterana.
19 - 23. 6. - Bitka kod Cēsisa (Wendena) je odlučujuća estonsko-letonska pobeda nad Baltičkim Landesverom (Dan pobede u današnjoj Estoniji).
24. 6. - Socijaldemokratski pokušaj puča u Mađarskoj SR, sledi Crveni teror.
28. lipnja - Saveznici i Njemačka potpisali Versajski sporazum.
- Nemačka izgubila 10% teritorije, delovi pod okupacijom predviđenog trajanja 15 godina; proglašena krivom za rat uz obavezu plaćanja reparacija; vojska ograničena na 100.000, bez regrutacije.
- faktičko kolektivno međunarodno priznanje Kraljevine SHS (V. Britanija i Francuska to učinile početkom meseca).
- Kina odbila potpis.
- → Versajski mirovni sistem
28. 6. - Osnovana Međunarodna organizacija rada kao agencija Društva naroda (kasnije i Ujedinjenih nacija).
30. 6. - Bitka za Caricin, Beli privremeno zauzeli grad (današnji Volgograd, crveni se vratili sledećeg januara).
jun-avgust - Ruski građanski rat - Ofanzivne operacije Crvene armije na istoku: zauzeli Perm (1. 7.), Jekaterinburg (15. 7.), Čeljabinsk (24. 7.).

Jul/Juli/Srpanj

2. 7. - Sirijski nacionalni kongres u Damasku: zalažu se za jedinstvo Velike Sirije.
3. 7. - Belogardejski general Anton Denjikin izdaje u Caricinu Moskovsku direktivu - počinje Pohod na Moskvu.
3. 7. - Baltički landesver zaključio mir sa Estoncima i Letoncima, ovi drugi ulaze u Rigu 8. jula.
6. 7. - Britanski dirižabl R-34 je prva letelica koja je prešla Atlantik sa istoka na zapad.
7 - 16. 7. - Denjikinova ofanziva: Beli zauzimaju Harkov (7), Jekaterinoslav (10), Caricin (Petar Vrangel, 13), Poltava (16).
jul - Poljska vojska zauzela veći deo teritorije Zapadno-ukrajinske Narodne Republike.
17. 7. - Osnovana Hrvatska zajednica (Starčevićevci i Napredna demokratska stranka).
17. 7. - Mađarsko-rumunski rat: mađarske snage počinju bombardovanje na Tisi, tri dana kasnije pešadijski napad.
19. 7. - Neredi u Lutonu, Engleska, nezadovoljni veterani zapalili gradsku većnicu.
20 - 21. 7. - Generalni štrajk radnika na teritoriji Kraljevine SHS, u znak solidarnosti sa revolucijama u Sovjetskoj Rusiji i Mađarskoj. Vlada to koristi kao izgovor da ne ide u intervenciju protiv Mađarske.

20. - 21. 7. - Biennio Rosso u Italiji: generalni štrajk u simpatiji sa Sovjetima.
21. 7. - Dirižabl Wingfoot Air Express se zapalio iznad Čikaga i udario u zgradu banke, ukupno 13 mrtvih.
23. 7. - Potpisan Zakon o Univerzitetu Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca u Ljubljani - predavanja od decembra.
24. 7. - Rumunska kontraofanziva u Mađarskoj, ponovo izbijaju na Tisu i prelaze je 29/30. jula.
27. 7. - 3. 8. - Rasni neredi u Čikagu odnose 38 mrtvih, većinom crnaca - slični neredi se ovoga leta dešavaju u desetinama američkih gradova (→ "Crveno leto"): .
28. 7. - U Briselu osnovana Međunarodna astronomska unija.
jul, krajem - Pobuna u jedinicama Crvene armije na Krimu, mnogi se priključuju Mahnovoj anarhističkoj Crnoj armiji.
srpanj - kolovoz - Afera Diamantstein: 65 jugoslovenskih komunista optuženo za pripremu revolucije.

Avgust/August/Kolovoz

1. 8. - Dao ostavku premijer KSHS Stojan Protić, radikal na čelu koalicionog kabineta.
3. 8. - Prve rumunske snage ulaze u Budimpeštu, sutradan i glavnina - kraj Mađarske sovjetske republike, sledi Beli teror protiv levičara i Jevreja.
3. 8. - Rumunske trupe ušle u Temišvar, ranije pod francusko-srpskom administracijom.

Ljubomir Davidović, premijer KSHS, avgust 1919 - februar 1920.

8. 8. - Poljske snage zauzele Minsk.
8. 8. - Mir iz Ravalpindija: Britanci priznaju nezavisnost Afganistana, potvrđena, blago modifikovana, Durandova linija kao granica.
11. 8. - Stupio na snagu Vajmarski ustav u Nemačkoj.
12. 8. - Uredba o zabrani otuđivanja i opterećivanja velikih poseda u KSHS.
16. 8. - Demokrata Ljuba Davidović prvi put na čelu vlade, čiji će učinak biti 8-časovno radno vreme i osiguranje radnika.
16 - 26. 8. - Prvi od tri Šleska ustanka - Poljaci u Gornjoj Šleziji se bune protiv Nemačke.
23. 8. - Beli zauzimaju Odesu uz pomoć antiboljševičke pobune u gradu.
31. 8. - Beli zauzeli Kijev, samo dan nakon što su ga povratili Petljurini nacionalisti.

Septembar/Rujan

1. 9. - 20. 10. - Tobolska operacija je poslednja ofanziva Belih na istočnom frontu, prodiru do reke Tobol.
5. 9. - U današnjem zapadnom Kazahstanu poginuo Vasilij Čapajev, čuveni komandant Crvene armije.
10. 9. - Potpisan Mirovni sporazum u Saint-Germain-en-Layeu između sila Antante i Austrije: formalno raspuštanje Austrougarske i priznanje novonastalih država, među kojima i Kraljevine SHS ("Srpsko-hrvatsko-slovenačka država"); delegacija KSHS potpisuje tek 5. 12. zbog pitanja manjina i reparacija.
10-15. 9. - Uragan ubio 772 ljudi na Florida Keys i u Texasu.
12. 9. - Gabriele d'Annunzio sa svojim dobrovoljcima zauzeo Rijeku, njegova Italijanska uprava Kvarnera traje do pred kraj 1920.
12. 9. - Adolf Hitler prvi put prisustvuje sastanku Nemačke radničke partije, po vojno-obaveštajnom zadatku.
15. 9. - Osnovano udruženje glumaca Kraljevine SHS.
septembar - Ovlašćeno osnivanje Ženotdela, ženskog odeljenja Sekretarijata CK RKP(b), za koordinaciju partijskog rada među ženama - prva direktorka Inessa Armand (do 1920).
20. 9. - Beli zauzeli Kursk.
septembar - Uredba o uvođenju opšteg osmočasovnog radnog vremena u KSHS.
25. 9. - Anarhistička Crna armija napada Denjikinove snage u Ukrajini i nanosi im poraz kod Peregonovke - za par nedelja zauzimaju južnu Ukrajinu, što je poremetilo Denjikinovu severnu ofanzivu.
27. 9. - Britanski vojnici napustili Arhangelsk.
30. 9. - Masakr u Elaine, Arkansas: ubijeno preko 100 crnaca, jer su belci pomislili da spremaju pobunu.

Oktobar/Listopad

1. 10. - Osnovana gimnazija "Jan Kolar" u Bačkom Petrovcu, dugo vremena jedina slovačka gimnazija van matice.
2. 10. - Američki predsednik Woodrow Wilson doživeo jak moždani udar nakon kampanje za Versajski sporazum i pristupanje Društvu naroda.
6. 10. - Aleksandar Stambolijski iz zemljoradničkog saveza novi je premijer Bugarske (do 1923).
6. 10. - Beli zauzeli Voronjež.
7. 10. - Osnovana holandska avio-kompanija KLM (prvi let sledećeg maja).
8 - 10. 10. - Počinje Severozapadna ruska ofanziva: Nikolaj Judenič pokušava uz pomoć Estonaca i Britanaca zauzeti Petrograd, postiže početni uspeh (→ Odbrana Petrograda).
9. 10. - Skandal Black Sox: Chicago White Sox je izgubio finale bejzbola od Cincinnati Redsa - osmorica igrača su kasnije optužena da su prodali utakmicu.

10. 10. - U Zagrebu obrazovan Savez komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ).
13. 10. - Denjikinovi Beli zauzeli Orel, prete Tuli - vreme najvećeg uspeha Bele armije na južnom frontu u Rusiji, ali sledi kontraofanziva Crvene armije, pomognuta Mahnovim anarhistima.
14. 10. - Počinje kontraofanziva Crvene armije u Sibiru, Beli se od sada samo povlače (→ Veliki sibirski ledeni marš).
oktobar - Osnovana Zemljoradnička stranka (ili Zemljoradnički savez).
16. 10. - Prvo javno okupljanje Nemačke radničke partije (buduća Nacistička partija) i prvi Hitlerov govor - nekoliko dana kasnije postaje član partije (s brojem 555, počevši od 501).
17. 10. - Zaštićena krstarica SMS Kaiser Franz Joseph I., u francuskim rukama od 1918, potonula kod Kumbora.
20. 10. - Judeničova Severozapadna armija stiže na Pulkovske visove iznad Petrograda, međutim Crvena armija, organizovana od Lava Trockog, počinje trijumfalni kontranapad.
24. 10. - Crveni zauzeli Voronjež.
28. 10. - Uprkos predsedničkom vetu, u SAD donesen Volsteadov akt kojim je konkretizovan Osamnaesti amandman o prohibiciji.

Novembar/Studeni

1. 11. - Počinje štrajk rudara uglja u SAD - optuženi su za "boljševičku revoluciju", protiv njih je upotrebljen jedan ratni zakon.
6. 11. - Vatikan priznao Kraljevinu SHS.
7. 11. - Crvena panika: prva od Palmerovih racija u SAD.
9. 11. - Pojavio se crtani junak Mačak Feliks (Srećko) - prvi popularni crtani lik.
11. 11. - Prvi Dan sećanja u Britanskoj imperiji i Dvominutna tišina u 11:00.
11. 11. - Masakr u Centralia, Washington, šestorica poginulih u sukobu između Američke legije i radnika.
14. 11. - Sovjetska ofanziva u Sibiru: Crveni zauzimaju Omsk, sedište vlade generala Kolčaka, nakon velike evakuacije vojnika i izbeglica; Kolčak pokušava stići do Irkutska ali ga ometa Čehoslovačka legija.

16. 11. - Miklós Horthy ulazi na čelu Nacionalne armije u Budimpeštu, dva dana nakon odlaska rumunske vojske (konačna rumunska evakuacija Mađarske sledećeg februara).
16. 11. - Pripadnici bele Severozapadne armije prelaze u Estoniju, gde ih razoružavaju.
19. 11. - Senat SAD ne ratifikuje Versajski ugovor (niti će ikad).
22. 11. - Kineska vlada objavila ukidanje autonomije Mongolije.
26. 11. - Počelo markiranje ranije žigosanih jugoslovenskih kruna, kako bi se sprečile zloupotrebe (do 11.1. sledeće godine).
27. studenog - Potpisan Nejski mirovni sporazum Saveznika i Bugarske: dobici Kraljevine SHS: Strumica, Bosilegrad, Caribrod (traženi i Vidin, Trn, Ćustendil...), stupa na snagu 9. avgusta 1920.
29. 11. - Upad Mađara u Lendavu odmah odbijen.
30. 11. - Drugi krug parlamentarnih izbora u Francuskoj, pobeda Nacionalnog bloka - najveća pobeda desnice do 1968.

Decembar/Prosinac

5. 12. - Kraljevina SHS potpisala mirovne ugovore sa Austrijom i Bugarskom.
12. 12. - Crveni zauzimaju Harkov.
14. 12. - U Zagrebu osnovan Jugoslovenski olimpijski odbor (od 1927. Jugoslovenski olimpijski komitet sa sedištem u Beogradu).
14. 12. - Crveni zauzeli Novonikolajevsk (Novosibirsk), šest dana kasnije Tomsk.
16. 12. - Ruski građanski rat: Sovjetska kontra-ofanziva u Ukrajini, zauzet Kijev.
21. 12. - Brod USAT Buford, nazvan "Sovjetska- " ili "Crvena arka" odvozi 249 političkih radikala i nepoželjnih stranaca iz SAD u sovjetsku Rusiju.
23. 12. - Upad Albanaca i crnogorskih pristalica stare dinastije prema Podgorici, uz italijansku podršku^[7] (poginuli Živorad Ilić odlikovan Karađorđevom zvezdom sa mačevima).

Tokom godine

U toku je Španska groznica.
U službu SAD ulazi mitraljez M1919 Browning.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1919.

Januar/Siječanj – Februar/Veljača

1. 1. - J. D. Salinger, američki pisac († 2010)
1. 1. - Rocky Graziano, bokser († 1990)
10. 1. - Janko Bobetko, general JNA, disident, general HV († 2003)
13. 1. - Robert Stack, glumac († 2003)
14. 1. - Giulio Andreotti, premijer Italije († 2013)
15. 1. - Mladen Delić, sportski komentator TV Zagreb († 2005)
31. 1. - Jackie Robinson, igrač bejzbola († 1972)

5. 2. - Andreas Papandreu, premijer Grčke († 1996)
18. 2. - Jack Palance, glumac († 2006)
25. 2. - Ljubo Miloš, ustaški oficir († 1948)
27. 2. - Zaga Malivuk, narodni heroj († 1942)

Mart/Ožujak – April/Travanj

2. 3. - Jennifer Jones, glumica († 2009)
4. 3. - Branko Ružić, skulptor († 1997)
6. 3. - Hakija Pozderac, društveno-politički radnik SR BiH i SFRJ († 1994)
14. 3. - Danko Mitrov, španski borac, učesnik NOB, narodni heroj († 1942)
17. 3. - Nat King Cole, pevač, jazz pijanista († 1965)

2. 4. - Velimir Škorpik, zapovjednik Mornarice NOVJ, narodni heroj († 1943)
6. 4. - Albert Kinert, hrvatski slikar i grafičar († 1987.)
8. 4. - Ian Smith, premijer Rodezije († 2007)
15. 4. - Franjo Kuharić, hrvatski kardinal († 2002.)
23. 4. - Oleg Penkovski, pukovnik GRU, špijun za UK i SAD († 1963)
24. 4. - Glafkos Kleridis, predsednik Kipra († 2013)
27. 4. - Stane Potočar, narodni heroj, general-pukovnik JNA, načelnik Generalštaba († 1997)

Maj/Svibanj – Jun/Lipanj

3. 5. - Pete Seeger, folk pevač, aktivista († 2014)
5. 5. - Jorgos Papadopulos, grčki pukovnik i predsednik († 1999)
7. 5. - Eva Perón, prva dama Argentine († 1952)
16. 5. - Liberace, pijanista, zabavljač († 1987)
18. 5. - Margot Fonteyn, balerina († 1991)
19. 5. - Mitja Ribičič, predsednik SIV, predsednik Predsedništva CK SKJ († 2013)
30. 5. - René Barrientos, predsednik Bolivije († 1969)

6. 6. - Peter Carington, 6. baron Carrington, britanski političar, posrednik u ex-Yu († 2018)
12. 6. - Mihailo Švabić, društveno-politički radnik SRSr i SFRJ († 2002)
29. 6. - Slim Pickens, glumac († 1983)

Jul/Srpanj – Avgust/Kolovoz

8. 7. - Walter Scheel, predsednik SR Nemačke († 2016)
14. 7. - Lino Ventura, italijanski glumac († 1987.)
20. 7. - Edmund Hillary, novozelandski planinar († 2008)
26. 7. - James Lovelock, ekologista, futurista († 2022)
28. 7. - Milan Horvat, glazbenik, dirigent, pijanist i pedagog († 2014)
31. 7. - Primo Levi, hemičar, pisac († 1987)

1. 8. - Franjo Šoštarić, nogometni vratar († 1975)
6. 8. - Dragoslav Đorđević Goša, narodni heroj († 1949)
8. 8. - Dino De Laurentiis, filmski producent († 2010)
25. 8. - Mirko Vujačić, književnik († 1988)
25. 8. - George Wallace, guverner Alabame († 1998)

Septembar/Rujan – Oktobar/Listopad

1. 9. - Antun Masle, hrvatski slikar († 1967.)
2. 9. - Jovo Kapičić, društveno-politički radnik Crne Gore i Jugoslavije († 2013)
6. 9. - Zećir Musić, narodni heroj, pukovnik milicije († 1987)
11. 9. - Milutin Čolić, novinar, osnivač FEST-a († 2009)
12. 9. - Ali Šukrija, društveno-politički radnik SAP Kosovo, SRSr i SFRJ († 2005)
21. 9. - Mirko Božić, hrvatski književnik († 1995.)
23. 9. - Vladimir Pogačić, filmski reditelj, profesor († 1999)
26. 9. - Stevan Doronjski, predsednik Predsedništva SKJ († 1981)

5. 10. - Donald Pleasence, glumac († 1995)
6. 10. - Siad Barre, predsednik Somalije († 1995)
14. 10. - Dragoslav Avramović, srpski ekonomista, guverner Narodne banke († 2001)
17. 10. - Zhao Ziyang, generalni sekretar CK KPK, premijer NR Kine († 2005)
18. 10. - Pierre Trudeau, premijer Kanade († 2000)
20. 10. - Slobodan Berberski, književnik, predsednik Svetskog kongresa Roma († 1989)
22. 10. - Doris Lessing, književnica, nobelovka († 2013)
25. 10. - Beate Uhse, nemački pilot, poslovna žena († 2001)
26. 10. - Mohammed Reza Pahlavi, perzijski šah († 1980.)
28. 10. - Dragica Pravica, narodni heroj († 1942)
31. 10. - Ljiljana Krstić, srpska glumica († 2001)
31. 10. - Antonije Abramović, prvi poglavar samoproglašene CPC († 1996)

Novembar/Studeni – Decembar/Prosinac

6. 11. - Christoph Probst, pripadnik Bele ruže († 1943)
7. 11. - Kapitalina Erić, glumica († 2009)
10. 11. - Mihail Kalašnjikov, konstruktor AK-47 († 2013)
11. 11. - Slavka Morić, lekarka, osnivač Instituta za mentalno zdravlje u Bg. († 1998)
18. 11. - Andrée Borrel, heroina II sv. rata († 1944)

1. 12. - Dušan Dragosavac, predsednik Predsedništva CK SKJ († 2014)
4. 12. - Vojin Lukić, savezni sekretar za unutrašnje poslove († 1997)
8. 12. - Marijan Oblak, nadbiskup zadarski († 2008)
9. 12. - Slobodan Glumac, novinar, osnivač "Večernjih novosti" († 1990)
10. 12. - Vukašin Mićunović, političar, književnik, publicista, direktor "Borbe" i Tanjuga († 2005)
13. 12. - Hans-Joachim Marseille, nemački letački as († 1942)
18. 12. - Jure Kaštelan, hrvatski pjesnik († 1990.)

Kroz godinu

Ante Bilobrk, narodni heroj († 1943)
Vladimir Perić Valter, narodni heroj († 1945)
Obren Pjevović, kompozitor, tekstopisac narodnih pesama († 1991)
Todo Kurtović, društveno-politički radnik SR BiH i SFRJ († 1997)
Olga Humo rođ. Ninčić, učesnica NOB, profesorka († 2013)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1919.

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

6. 1. - Theodore Roosevelt, bivši predsednik SAD (* 1858.)
6. 1. - Max Heindel, hrišćanski okultista (* 1865)
6. 1. - Jacques Vaché, književnik (* 1895)
15. 1. - Rosa Luxemburg, njemačka političarka (* 1871)
15. 1. - Karl Liebknecht, nemački političar (* 1871)
18. 1. - Princ John od Ujedinjenog Kraljevstva (* 1905)
21. 1. - Gojong, bivši car Koreje (* 1852)
24. 1. - Ismail Qemali, prvi predsednik i premijer Albanije (* 1844)
27. 1. - Endre Ady, mađarski pjesnik (* 1877.)

10. 2. - Antun Radić, hrvatski političar (* 1868.)
16. 2. - Vera Holodnaja, glumica (* 1893)
19. 2. - Julija Hunjadi, bivša supruga kneza Mihaila Obrenovića (* 1831)
20. 2. - Habibullah Khan, emir Afganistana (* 1872)
21. 2. - Kurt Eisner, bavarski premijer, revolucionar, novinar (* 1867)

2. 3. - Melchora Aquino, filipinska revolucionarka (* 1812)
5. 3. - Ernest von Koerber, bivši premijer austrijskog dela Austrougarske (* 1850)
16. 3. - Jakov Sverdlov, predsednik Sekretarijata RKP(b) (* 1885)

April/Travanj – Jun/Lipanj

4. 4. - William Crookes, fizičar, hemičar, pronalazač (* 1832)
4. 4. - Francisco Marto, katolički blaženik, svjedok iz Fátime (* 1908.)
8. 4. - Frank Winfield Woolworth, američki biznismen u trgovini (* 1852)
10. 4. - Emiliano Zapata, meksički revolucionar (* 1879.)
17. 4. - Svetozar Ćorović, srpski pisac i publicista (* 1875)
21. 4. - Jules Védrines, avijatičar (* 1881)

4. 5. - Milan Rastislav Štefánik, čehoslovački astronom, vojnik, političar (* 1880)
6. 5. - L. Frank Baum, književnik (* 1856)
6. 5. - Franjo Malgaj, oficir KSHS (* 1894)
6. 5. - Filip Deutsch, turopoljski industrijalac (* 1828)
9. 5. - James Reese Europe, ragtime i jazz glazbenik (* 1881)
26. 5. - Milan Amruš, hrvatski liječnik i političar (* 1848.)
28. 5. - Hermann von Spaun, austrougarski admiral (* 1833)

5. 6. - Eugen Leviné, bavarski revolucionar (* 1883)
19. 6. - Branko Vukosavljević, prvi komandant ratnog vazduhoplovstva KSHS (* 1887)
26. 6. - Mihail Cvjet, botaničar, izumitelj adsorpcione hromatografije (* 1872)
30. 6. - John William Strutt Rayleigh, fizičar, nobelovac (* 1842)

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

15. 7. - Hermann Emil Fischer, hemičar, nobelovac (* 1852)
18. 7. - Raymonde de Laroche, avijatičarka (* 1882)

9. 8. - Ruggiero Leoncavallo, talijanski skladatelj (* 1857.)
9. 8. - Ernst Haeckel, biolog, filozof (* 1834)
11. 8. - Andrew Carnegie, američki industrijalac i filantrop (* 1835)
16. 8. - Aleksandar Izvoljski, ruski carski diplomata (* 1856)
27. 8. - Louis Botha, prvi premijer Južnoafričke unije (* 1862)
30. 8. - Nikolaj Ščors, zapovednik u Crvenoj armiji (* 1895)

5. 9. - Vasilij Čapajev, zapovednik u Crvenoj armiji (* 1887)
18. 9. - Đorđe Mihajlović, slikar (* 1875)
27. 9. - Adelina Patti, operska pevačica, sopran (* 1843)

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

2. 10. - Petar-Pjer Marinović, francuski pilot, praunuk kapetan Miše (* 1898)
18. 10. - William Waldorf Astor, novinski izdavač (* 1848)

15. 11. - Alfred Werner, hemičar, nobelovac (* 1866)

2. 12. - Henry Clay Frick, industrijalac čelika i železnice (* 1849)
2. 12. - Evelyn Wood, britanski feldmaršal (* 1838)
3. 12. - Pierre-Auguste Renoir, francuski slikar (* 1841.)
23. 12. - Živorad Ilić, vojnik KSHS (* 1898)
28. 12. - Johannes Rydberg, fizičar (* 1854)

Kroz godinu

Pero Tunguz, stari ratnik (* 1840)
Emanuel Cvjetićanin, austrougarski feldmaršal-lajtnant (* 1833)

Nobelova nagrada za 1919. godinu

Fizika: Johannes Stark (otkriće Dopplerovog efekta u kanalnim zracima i cepanje spektralnih linija u električnim poljima)
Kemija: nije dodijeljena
Fiziologija i medicina: Jules Bordet (otkrića u vezi imuniteta, → sistem komplementa)
Književnost: Carl Spitteler (naročito priznanje njegovom epu "Olimpijsko proleće")
Mir: Thomas Woodrow Wilson (arhitekta Društva naroda)

Reference

↑ "Politika", 13. apr. 1922, str. 5
↑ "Politika", 4. jan. 1938
↑ East Central Europe between the two World Wars, By Joseph Rothschild, page 210
↑ Vreme, 29. okt. 1939, str. 12
↑ Rothschild p. 206
↑ Richard G. Hovannisian (1971). The Republic of Armenia: The first year, 1918-1919. University of California Press. str. 377–. ISBN 978-0-520-01805-1.
↑ http://www.digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1920/01/01?pageIndex=00002 "Politika", 1. 1. 1920, str. 2]. digitalna.nb.rs (pristup. 27.11.2015.)

Literatura

Chronology 1919 - League of Nations Arhivirano 2010-07-31 na Wayback Machine-u, Indiana University

1919 na Wikimedijinoj ostavi

Kategorije