![]() Widok z ratusza na centrum miasta | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Obwód | |||||
Rejon | |||||
Burmistrz |
Jurij Hamar | ||||
Powierzchnia |
24 km² | ||||
Populacja (2019) • liczba ludności |
| ||||
Nr kierunkowy |
+380-3236 | ||||
Kod pocztowy |
81412 | ||||
Położenie na mapie obwodu lwowskiego ![]() | |||||
Położenie na mapie Ukrainy ![]() | |||||
![]() | |||||
Strona internetowa |
Sambor (ukr. Самбір, Sambir) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, nad Dniestrem, siedziba administracyjna rejonu samborskiego. W 2019 roku liczył ok. 34,7 tys. mieszkańców[1].
W dokumentach pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z 1241 roku. W 1390 roku miasto założył na prawie magdeburskim[2] wojewoda krakowski Spytko z Melsztyna, właściciel m.in. Samborszczyzny. Powstały tu wówczas kościół i parafia rzymskokatolicka[3]. Od XV w. aż do rozbiorów w Samborze zbierały się sądy grodzkie[4]. W latach 30. XVI w. wykupione przez królową Bonę. W 1542 roku miasto uzyskało przywilej de non tolerandis Judaeis[5], a w 1595 roku uzyskał prawo składu[6].
W 1498 i 1515 roku najazdy Tatarów zniszczyły miasto. W 1530 roku starosta Krzysztof Szydłowiecki otoczył Sambor kamiennymi murami i fosą[7].
W 1604 roku, w pałacu wojewody Jerzego Mniszcha, przebywał car Dymitr Samozwaniec I, który poślubił jego córkę Marynę Mniszech. Stąd 28 września 1604 roku wyruszyła jego wyprawa na Moskwę. W 1648 roku mieszkańcy odparli atak Kozaków Chmielnickiego, a w 1657 wojsk księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego[8].
Mieszkańcy miasta utrzymywali się głównie z handlu. W ciągu roku odbywało się tu pięć wielkich jarmarków. Przez miasto przebiegał też szlak handlowy na Węgry. W XV wieku wzniesiono w Samborze klasztory bernardynów i dominikanów, w XVII brygidek i jezuitów, a w XVIII misjonarzy.
Jako powiat, Sambor był jednostką administracyjną w okresie I Rzeczypospolitej. Od 1772 roku w zaborze austriackim.
Władze austriackie skasowały w Samborze wszystkie klasztory. Najpierw w 1773 roku jezuitów. Następnie w ramach kasaty józefińskiej w 1782 roku brygidek, zamieniając gmach na sąd i urząd podatkowy; w tym samym roku bernardynów; w 1786 roku misjonarzy; w 1788 r. dominikanów i kościół pw. św. Katarzyny, zamieniając obiekty na koszary i magazyny wojskowe[9].
W 1847 roku bernardyni przejęli dawny kościół jezuitów, nadając mu wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Z kolei w 1905 roku rozebrano stary kościół bernardynów i klasztor, budując na tym miejscu sąd i więzienie[10].
W 1872 roku przez Sambor przeprowadzona została linia Kolei Dniestrzańskiej z Chyrowa do Stryja. W 1903 roku Sambor otrzymał połączenie kolejowe ze Lwowem, a w 1905 roku – z Użhorodem. Miasto było siedzibą Inspektoratu Straży Celnej „Sambor”. W 1906 roku odsłonięto w Samborze pomnik Tadeusza Kościuszki, autorstwa rzeźbiarza Tadeusza Błotnickiego[11].
Od 1919 do 1939 roku polskie miasto powiatowe w II RP. Stacjonowało tu 6 Pułk Strzelców Podhalańskich oraz Komenda Rejonu Uzupełnień Sambor. W 1937 roku sformowano w mieście Batalion ON „Sambor”, wchodzący w skład Podkarpackiej Półbrygady ON. W czasie wojny walczył on pod powództwem majora Mariana Sudy w strukturach 3 Brygady Górskiej[12].
We wrześniu 1939 roku Sambor zajęły wojska niemieckie, ale wkrótce wycofały się. Ich miejsce zajęła Armia Czerwona, przez co miasto, wraz z resztą ziem kresowych, znalazło się pod okupacją sowiecką. Cele więzienia przy ul. Drohobyckiej wypełniły się aresztowanymi (średnio w więzieniu przebywało ponad tysiąc osób)[13]. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, funkcjonariusze NKWD przystąpili do masowej likwidacji więźniów. W ciągu kilku dni zamordowano od 500 do 700 osób. Desperacki opór, który więźniowie stawili w ostatniej fazie masakry, oraz zbliżanie się wojsk niemieckich ocaliło życie kilkuset osadzonym[14][15]. Ujawnienie zbrodni stało się przyczyną pogromu antysemickiego. Po zajęciu miasta przez oddziały niemieckie powołana ad hoc ukraińska milicja zamordowała ok. 50 miejscowych Żydów[16].
Szybka Grupa (Rýchla skupina) zmechanizowanych wojsk słowackich, która poruszała się za nacierającymi jednostkami niemieckimi, dotarła w okolice Sambora. 2 lipca 1941 roku połączyła się z dowództwem armii słowackiej, które przeniosło się do Sambora. Właśnie w Samborze dowództwo armii decydowało o dalszych działaniach Słowaków w wojnie niemiecko-sowieckiej. Pod okupacją niemiecką wymordowano miejscowych Żydów. Sambor 7 sierpnia 1944 roku został zdobyty przez wojska radzieckie 1 Frontu Ukraińskiego[17] oraz przez 11 Karpacką Dywizję Piechoty AK w ramach Akcji Burza.
Od 1943 r. w Samborze chroniły się przed atakami OUN-UPA tysiące osób z okolicznych wiosek. Bezpośredniego napadu ma miasto nie było. Jednak w latach 1943–1945 nacjonaliści ukraińscy zamordowali 45 Polaków z Sambora, zazwyczaj w czasie podróży poza miasto[18].
Do 1945 roku działały w mieście zakonne placówki edukacyjno-opiekuńcze, w tym dom dziecka, internat i przedszkole dla 100 dzieci, prowadzone przez siostry Franciszkanki Rodziny Maryi, które przybyły tu w 1901 roku. Po wojnie franciszkanki musiały opuścić miasto, ale powróciły w 1990 roku, kontynuując swoje dzieło[19].
W tym czasie w Samborze działało też Schronisko im. Św. Brata Alberta dla chorych i bezdomnych, założone w 1918 r., prowadzone przez siostry albertynki[20]. Posługę pełniły także siostry szarytki oraz służebniczki dębnickie i starowiejskie. Zgromadzenia te po zmianie granic wyjechały z Sambora i już tu nie powróciły[21].
W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca w Samborze rodzina Zabawskich udzieliła pomocy Fridzie i Fajdze Krauss[22], zaś rodzina Kostusiów - rodzinie Grossów oraz Józefowi Singerowi i Itche Siegmanowi[23]. Siostry franciszkanki ukrywały 13 żydowskich dzieci i niemowląt[24]. W 1983 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Filomenie i Marianowi Zabawskim tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[22]. W 2015 roku ten sam tytuł otrzymała pośmiertnie przełożona klasztoru i kierowniczka sierocińca s. Celina Aniela Kędzierska[24]. W 2001 roku tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata otrzymali Rozalia Kostuś, Genowefa Marchuk z d. Kostuś i Mieczysław Kostuś[23].
W 1989 roku liczyło 40 355 mieszkańców[25][26].
20 listopada 2011 roku w dzień świąteczny w Samborze odsłonięto pomnik Stepana Bandery. Poświęciło go jedenastu kapłanów z miejscowych cerkwi, stanął na placu Pamięci obok ulicy Stepana Bandery z inicjatywy Samborskiej Rady Miejskiej, Samborskiej Rady Rejonowej, Kongresu Ukraińskich Nacjonalistów (KUN) oraz mera (burmistrza) Sambora Tarasa Kopylaka[27].
W 2013 roku liczyło 34 899 mieszkańców[28].
W Samborze działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej[29], Dom Polski oraz Szkoła Języka Polskiego im. Jana Pawła II.
W dniu 25 października 2015 roku odbyły się wybory na nowego burmistrza. Został nim Jurij Hamar[30].
W mieście rozwinął się przemysł elektroniczny, precyzyjny, szklarski oraz cukrowniczy[32].
W czasach II RP w Samborze istniał klub piłkarski Korona Sambor.
Józef Kasparek (lata życia 1797–1877, poborca głównej kasy)[33], Wojciech Sudacki (lata życia 1798–1883)[34], Karol Kasprzycki (lata życia 1814–1883, powstaniec listopadowy, sekretarz magistratu)[33]; do 1894 roku honorowymi obywatelami zostali: Ignacy Budzynowski, Jan Kanty Falkowski, Wilhelm Kreutz, ks. Jan Dornwald (lata życia 1818–1909, dziekan przemyski i samborski, proboszcz od 1887 do 1909, szambelan papieski), Ferdynand Pawlikowski[35], Ludwik Słotwiński, Marceli Tustanowski, Leon Witz[36].