![]() Adam Pytel w stroju sokolim | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie | |
Miejsce zamieszkania | |
Narodowość |
polska |
Edukacja |
Gimnazjum w Tarnowie |
Alma Mater | |
Pracodawca | |
Rodzice |
Jan, Regina |
Małżeństwo |
Helena |
Dzieci |
Jan, Stefania, Janina, Stanisław |
Krewni i powinowaci |
Stanisław Wroceński, Jan Hrebenda (zięciowie) |
![]() | |
Odznaczenia | |
![]() ![]() |
![]() | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data śmierci | |
Burmistrz Sanoka | |
Okres |
od 18 września 1924 |
Poprzednik | |
Następca | |
![]() |
Adam Pytel (ur. 16 grudnia 1856 w Żukowicach Starych, zm. 30 października 1928 w Krakowie) – polski nauczyciel, działacz społeczny i sokoli, burmistrz Sanoka.
Wywodził się z mazurskiej rodziny chłopskiej[1]. Urodził się 16 grudnia 1856 w Żukowicach Starych[2]. Był synem Jana i Reginy z domu Ciężadło[3].
W Tarnowie ukończył gimnazjum łacińskie[1][4]. Został absolwentem Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego i germanistyki na Uniwersytecie Wiedeńskim[1][4]. Początkowo, przez 10 lat nie mógł uzyskać nominacji nauczycielskiej, a tym samym posady profesora gimnazjalnego z uwagi na nieprzychylność władz austriackich[1][4]. Wobec tego uczył prywatnie w domach i udzielał korepetycji dzieciom majętnych ziemian[1][4]. Po osłabieniu restrykcji austriackich, w latach 90. otrzymał stanowisko suplenta gimnazjalnego w Stryju[4]. Podjął pracę w zawodzie nauczyciela 6 września 1891[2]. 27 sierpnia 1891 został mianowany zastępcą nauczyciela w C. K. Gimnazjum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze, gdzie uczył języka niemieckiego, historii i geografii[5]. Stamtąd latem 1892 został przeniesiony do C. K. Gimnazjum św. Anny w Krakowie[6]. Złożył egzamin nauczycielski 19 maja 1894[2]. Ze stanowiska zastępcy nauczyciela w Gimnazjum św. Anny w Krakowie 9 stycznia 1895 został przeniesiony do C. K. Gimnazjum w Sanoku i mianowany nauczycielem rzeczywistym od 14 stycznia 1895[2][7]. Reskryptem z 17 marca 1898 Wyższej Rady Szkolnej Krajowej został mianowany na stałe w zawodzie nauczycielskim i otrzymał tytuł c. k. profesora[8][9]. Otrzymał VIII rangę w zawodzie 1 października 1905[2][10]. Uczył języka niemieckiego, języka polskiego, kaligrafii, był zawiadowcą biblioteki niemieckiej i dla biednych uczniów, od roku szkolnego 1909/1910 nadzorował filię gimnazjum[11][12][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25][26][27][28][29][30][31]. Rozporządzeniem C. K. Rady Szkolnej Krajowej z 30 sierpnia 1912 został powołany do kierowania sanockim gimnazjum podczas przebywania na urlopie dyrektora Włodzimierza Bańkowskiego[32][33]. Stanowisko pełnił do 1917[34]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w sanockim gimnazjum uczył języka polskiego[35][36][37]. W tej szkole pracował przez 35 lat[1]. Ponadto wykładał j. niemiecki w sanockich placówkach oświatowych: Instytucie Wyższym Naukowo-Wychowawczym[38] oraz w okresie II Rzeczypospolitej w Miejskim Prywatnym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim[39][40] (obie szkoły działały w budynku późniejszego II Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Sanoku). Był członkiem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych we Lwowie[41]. 26 stycznia 1916 otrzymał tytuł profesora VII rangi, a postanowieniem cesarza Franciszka Józefa I z 7 lutego 1916 otrzymał tytuł c. k. radcy szkolnego wraz z uwolnieniem od taksy[42][43]. W latach 20. był członkiem Rady Szkolnej Powiatowej[36].
Działał aktywnie społecznie[44]. Został członkiem zwyczajnym Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego[45][46][47] i jej delegatem w Sanoku[48][49]. Był zasłużonym działaczem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[50]. Był członkiem wydziału[51], w latach 1906-1911 i 1914-1927 pełnił funkcję prezesa gniazda. Przy zakończeniu pierwszego prezesowania, 24 marca 1911 otrzymał tytuł członka honorowego sanockiego „Sokoła”[52][53]. Tuż przed wybuchem I wojny światowej, pod koniec lipca 1914 uczestniczył w zjeździe prezesów sokolich we Lwowie[54]. Został także prezesem powołanego w 1921 okręgu II sanockiego Dzielnicy Małopolskiej TG „Sokół”[1][55]. Jego nazwisko zostało umieszczone w drzewcu sztandaru TG Sokół w Sanoku, na jednym z 125 gwoździ upamiętniających członków[56].
Został członkiem założonej 11 stycznia 1903 w Sanoku pierwszej filii lwowskiego Towarzystwa Chowu Drobiu, Gołębi i Królików[57]. Prowadził składnicę kółek rolniczych[1], należał do dyrekcji sklepu kółka rolniczego w Sanoku[58], był przewodniczącym kółka rolniczego w Sanoku[59], 27 maja 1904 został członkiem zarządu Powiatowych Kółek Rolniczych w Sanoku[58], był sekretarzem zarządu powiatowego w Sanoku Towarzystwa „Kółek Rolniczych” z siedzibą we Lwowie[60][61][62][63] oraz od końca 1909 II wiceprezesem zarządu powiatowego w Sanoku Towarzystwa „Kółek Rolniczych” z siedzibą we Lwowie[64][65][66][67][68][69][70], był delegatem na zjazd kółek rolniczych w Krakowie[71]. Pełnił funkcję przewodniczącym Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej. Zasiadł w radzie nadzorczej Towarzystwa Kasy Zaliczkowej w Sanoku[72]. Zasiadał w zarządzie sanockiej Czytelni Mieszczańskiej[4]. Na przełomie lipca i sierpnia 1911 został członkiem rady nadzorczej Domu Handlowo-Przemysłowego w Sanoku[73]. W latach 20. był członkiem zarządu ekspozytury powiatowej w Sanoku Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów[74]. Należał do ochotniczej straży pożarnej w Sanoku[75]. Na początku 1905 został wybrany członkiem sądu polubownego Towarzystwa Młodzieży Polskiej „Znicz”[76]. Przed 1914 zasiadał w wydziale szkolnym Przemysłowej Szkoły Uzupełniającej w Sanoku-Posadzie Olchowskiej[77][78]. Działał we władzach Wydziału „Towarzystwa Bursy”, sprawującego pieczę nad Bursą Jubileuszową im. Cesarza Franciszka Józefa w Sanoku; został wybrany zastępcą prezesa pod koniec 1912 został prezesem[79]. Został członkiem Komitetu Opieki nad Żołnierzem Polskim w Sanoku, zawiązanego w połowie 1919 z inicjatywy ppłk. Gustawa Truskolaskiego i starosty sanockiego Tadeusza Wrześniowskiego[80].
25 lutego 1905 zapadł wyrok sądowy w sprawie wytoczonej przez ówczesnego burmistrza Aitala Witoszyńskiego przeciw Adamowi Pytlowi o obrazę czci (21 grudnia 1904 Pytel stwierdził, że delegat towarzystw gospodarczo-zarobkowych Garczyński badający stan księgi Towarzystwa Zaliczkowego w Sanoku, uznał, że Witoszyński jako urzędnik tej instytucji dopuścił się kradzieży; w ramach procesu potwierdzili to świadkowie), w którym sąd uwolnił Pytla od oskarżenia[81]. W wyniku tej sprawy na początku lutego 1905 Witoszyński zrezygnował z funkcji burmistrza. Adam Pytel był redaktorem merytorycznym „Tygodnika Ziemi Sanockiej”[1][82][83][84], gdzie często publikował opinie wymierzone w syjonistów[85].
Był wieloletnim działaczem Narodowej Demokracji, ponad 20 lat przewodniczącym sanockiego zarządu ND, następnie został działaczem i także przewodniczącym Związku Ludowo-Narodowego[4][86] (wraz z nim m.in. Paweł Biedka, Wojciech Ślączka, Tadeusz Wrześniowski, Aleksander Iskrzycki)[87]. W sierpniu 1900 wszedł w skład komitetu mieszczańskiego w Sanoku, zajmującego się wyborami do Sejmu Krajowego Galicji[88]. W maju 1907 zjazd delegatów w okręgu wyborczym 51 wskazał Adama Pytla jako zastępcę kandydata polskiego Bartłomieja Fidlera w wyborach do Rady Państwa XI kadencji[4][89][90][91][92][93]. W 1912 został wybrany członkiem Rady c. k. powiatu sanockiego z grupy gmin miejskich, pełnił funkcję zastępcy członka wydziału[94][95][96][97][98]. Był także wieloletnim radnym miejskim w Sanoku[1] (jego zastępcą był od 1904/1905 Stanisław Basiński[99]), w tym wybrany w 1910[100], w 1912 w nowej radzie po przyłączeniu do Sanoka gminy Posada Sanocka[101]. W połowie 1913 kandydował w wyborach do Sejmu Krajowego Galicji X kadencji z III kurii w okręgu Sanok-Krosno[102] (posłem został wybrany Alfred Zgórski[103]).
Po wybuchu I wojny światowej od 20 września 1914 wraz z bliskimi przebywał w Wiedniu[104]. Po powrocie do Sanoka we wrześniu 1914 roztoczył opiekę nad stacjonującym w Sanoku przez dwa tygodnie Legionem Wschodnim, zmierzającym ze Lwowa na zachód[105]. Przyczynił się do odzyskania gmachu sanockiego „Sokoła” od zajmującej go armii austriackiej w drugiej połowie 1915[106]. Pod koniec wojny, wraz z innymi osobistościami miejskimi (jako przewodniczący Wojciech Ślączka oraz m.in. Feliks Giela, Jan Rajchel, Karol Zaleski oraz wojskowi kpt. Antoni Kurka i kpt. Franciszek Stok) funkcjonował w ramach powołanego 20 października 1918 Komitetu Samoobrony Narodowej[107][108], który 31 października/1 listopada 1918 dokonał bez walk przejęcia władzy w Sanoku[109][110]. Był radnym pierwszej powojennej kadencji Rady Miejskiej w Sanoku od 1919[111], później od 1924[112], od 1928[113]. Na początku lat 20. działał w środku sanockim partii PSL „Piast”[114]. Kandydował do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1922-1927) w wyborach 1922 w okręgu 48 z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej[4][115] i II kadencji (1928–1930) w wyborach 1928 w okręgu 48 z listy Katolicko-Narodowej nr 24[116]. W 1924 subskrybował akcje założonego wówczas Banku Polskiego[117]. 18 września 1924 Rada Miasta Sanoka wybrała go na funkcję burmistrza Sanoka[112]. Sprawował ten urząd do 12 stycznia 1928[118]. W tym okresie był przewodniczącym wydziału Kasy Oszczędności miasta Sanoka[119]. W czasie pełnienia przez niego urzędu stworzono plan przestrzennego zagospodarowania miasta, założono nowe ulice, wprowadzono komunikację autobusową umożliwiającą dojazd do okolicznych wsi, ukończono budowę łaźni miejskiej, zbudowano szkołę w dzielnicy Posada Sanocka, zainstalowano oświetlenie elektryczne (wykonawcą elektryfikacji Sanoka był inż. Stanisław Szafnicki[120])[121]. Najważniejsza inwestycja miejska, stworzenie oświetlenia elektrycznego, okazała się jednocześnie problematyczna, jako że z uwagi na niekorzystny kształt projektu koszt działania elektrowni miejskiej wytworzył deficyt budżetowy (wskutek tego miasto było zmuszone dopłacać 100 tys. złotych rocznie do tej działalności)[122]. Kwestia ta przyczyniła się do rezygnacji burmistrza z urzędu. W konsekwencji miasto Sanok odstąpiło od własnej elektrowni i dołączyło do użytkowników zakładu wytwarzającego energię elektryczną w Mękince-Jedliczu (od końca 1927 a elektrownia miała zaopatrywać w energię miasta Gorlice, Krosno, Jasło, Sanok[123]).
27 czerwca 1896 w kościele katedralnym w Tarnowie Adam Pytel poślubił Helenę Głowacką herbu Prus[124][3]. Zamieszkiwał przy ulicy Andrzeja Potockiego, późniejsza Podgórze 12 (numer konskrypcyjny 224)[125][126][127][128]. Zmarł po krótkiej chorobie 30 października 1928 w Krakowie w wieku 72 lat[1][4][129][130]. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku 2 listopada 1928 po pogrzebie pod przewodnictwem ks. Franciszka Salezego Matwijkiewicza[129][131][132]. Jego pogrzeb zorganizowany na koszt sanockiego „Sokoła”[133] stał się manifestacją patriotyczną z niespotykanie dużą liczbą uczestników w skali Sanoka (nad grobem przemawiał wychowanek Adama Pytla, poseł Stanisław Rymar)[1]. Tuż za nagrobkiem Adama Pytla została pochowana jego żona Helena z domu Głowacka (1870–1957[3], działaczka koła TSL w Sanoku[134]), córka oficjalisty Mieczysława Głowackiego i Kazimiery Prus-Głowackiej z domu Bernatowicz (1845-1906)[135]. Ich dziećmi byli: Jan Stanisław (1897-1900)[136][137], Stefania (ur. 1899, od 1924 żona Stanisława Wroceńskiego[138]), Janina Józefa (ur. 1901, od 1927 żona Jana Hrebendy)[139][140][141], Stanisław Bronisław (ur. 1908, urzędnik bankowy Kasy Oszczędności)[127][142][143].
Przychylnie o Adamie Pytlu wyraził się w swoich wspomnieniach jego uczeń w sanockim gimnazjum, Stanisław Rymar, który przyznał, że z czasem połączyła ich przyjaźń[144].
Podczas uroczystości 130-lecia gniazda TG „Sokół” w Sanoku 29 czerwca 2019 na gmachu tegoż została odsłonięta tablica upamiętniająca 10 działaczy zasłużonych dla organizacji sokolej i Sanoka, w tym Adama Pytla[145][146].
4 lipca 2020 odbyło się zorganizowane przez Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku spotkanie honorujące Adama Pytla przy odnowionym staraniem tego gniazda pomniku nagrobnym na Cmentarzu Centralnym w Sanoku[147].
austro-węgierskie