Wawacan nyaéta salah sahiji karya sastra wangun prosa heubeul panjang nu dianggit maké patokan pupuh (17 pupuh).[1] Ku kituna, wawacan dianggap salah sahiji carita anu didangding jeung digelarkeun dina puisi pupuh.[1] Ku kituna, bisa dicindekkeun yén wawacan téh karangan naratif anu didangding jeung dianggit ku pupuh.[2]
Wawacan mangrupa carita panjang (naratif), tapi aya ogé déskripsi (déskriptif), anu diébréhkeun dina wangun puisi pupuh. Wangun pupuh mimiti dipikawanoh ku urang Sunda hususna para bangsawan sanggeus pangaruh Mataram dina abad ka-17. Rosidi (1966:11-26) nétélakeun yén wawacan asalna tina kecap wawacaan (maca) anu hartina: naon anu dibaca. Wawacan mangrupa karya sastra anu asalna ti Jawa, dibawa ka wewengkon Sunda ngaliwatan para bangsawan (ménak) jeung para ulama (lingkungan pasantrén). Wawacan taya lian ti saga anu ditulis dina wangun puisi (dangding) anu tangtu anu disebut pupuh.[3]
Basa anu dipaké dina wawacan ilaharna maké basa anu dipaké sapopoé, ngan pikeun nyumponan patokan dangding sakapeung aya parobahan boh dina wujud kecap anapon rundayanna.[4] Wawacan asalna tina kecap babacaan nu pihartieuna: naon anu dibaca, wawacan mangrupa hiji karya sastra anu ditulis.[5] Mimitina ditulis leungeun salambar-salambar ka dieunakeun nepika dijilid mang rupa buku, karya sastra sarupa kieu téh mindengna ditepikeun/dipintonkeun dina wanda carita tayalian dina pagelaran beluk. [5]
Seni macakeun wawacan sok disebut beluk. Kecap wawacan téh asalna tina kecap 'waca' anu hartina 'maca', ku kituna bisa disebutkeun yén ayana wawacan di tatar Sunda téh sabada masarakatna geus barisaeun maca, umumna di kalangan pasantrén jeung para ménak[6]. Wawacan mangrupa carita anu didangdingkeun jeung digelarkeunana dina puisi pupuh[6]. Ditilik tina wangunna, carita wawacan téh mangrupa carita anu kauger ku guru lagu, guru wilangan, remen gunta-ganti pupuh, jeung umumna paranjang.[6] Ari maca wawacan biasana sok ditembangkeun, disebutna beluk. Ayana éta beluk biasana dipidangkeun lamun aya salametan, kariaan, atawa aya anu ngalahirkeun, jeung réa-réa deui. Maca wawacan téh remen gunta-ganti pupuh.[6] Ari pupuh anu sok ditembangkeun taya lian kinanti, asmarandana, sinom, jeung dangdanggula, sedengkeun pupuh nu séjén mah teu pati remen dipaké.[6] Aya hiji wawacan anu numutkeun panalungtikan Dr. Mikihiro Moriyama, paneliti Kabudayaan Sunda ti Jepang, jadi tonggak ngembangna modérnitas di golongan urang Sunda. Wawacan kasebut nyaéta Wawacan Panji Wulung anu ditulis ku R.H. Moehamad Moesa, Panghulu Kabupatén Garut dina jaman kolonial. Dina bukuna [7], Moriyama nétélakeun: "Wawacan Panji Wulung nyaritakeun usaha panyatur dina ngembangkeun dunia modern saluyu jeung tuwuhna jaman ku cara ngawanohkeun konsép anyar ka nu maca, éta sababna wawacan ieu ditapsirkeun minangka gambaran tumuwuhna moderenisasi dina nulis basa Sunda".[6]
Ditilik tina sajarahna, gelarna wawacan téh sabada sastra sunda kapangaruhan ku sastra jawa, pangpangna Mataram. Dina abad ka-17 M, asupna wawacan ka tatar sunda téh babarengan jeung asupna basa Jawa ka wewengkon Jawa Barat, ku pangaruhna kakawasaan Mataram. Saterusna basa Jawa téh mangrupa basa resmi nu digunakeun ku pamaréntahan mangsa harita, nepikeun ka pertengahan abad ka-19. Sanggeus kitu tulisan basa Sunda téh digunakeun deui di Jawa Barat.[8]
Eusi wawacan rupa-rupa, aya nu nyaritakeun carita Nabi:
Wawacan anu asalna tina babad:
Wawacan anu eusina ngeunaan tatanén jeung ubar aya sabab leuwih bisa dibaca ku masarakat ti batan ditulis dina wangun prosa lancaran.[9] Tapi lolobana wawacan mangrupa wangun fiksi boh éta dina basa Sunda boh wawacan nu ti basa Jawa[9] saperti :
Wawacan séjénna:
Artikel ieu mangrupa taratas, perlu disampurnakeun. Upami sadérék uninga langkung paos perkawis ieu, dihaturan kanggo ngalengkepan. |
Daptar Naskah Wawaacan |
---|
Wawacan Amongsari jeung Lembusari - Wawacan Umar Maya - Wawacan Pranatana Istri ka Carogé - Wawacan Muslimin-Muslimat - Wawacan Sulanjana - Wawacan Panji Wulung - Wawacan Adat Ngurus Orok - Wawacan Angling Darma - Wawacan Indra Putra - Wawacan Aji Saka - Wawacan Damarwulan - Wawacan Gandasari - Wawacan Ratu - Wawacan Batara Rama - Wawacan Rusiah nu Kasép - Wawacan Rengganis - Wawacan Mintaraga - Wawacan Iman, Ëlmu reujeung Amal - Wawacan Purnama Alam |