Događaji
Januar/Siječanj
- 2. 1. (kalendar?) - U Beču izlazi poslednji broj lista "Slavenoserpskije vjedomosti".
- 3. 1. - U tajnom sporazumu sa Rusijom, predviđajući kraj Mletačke Republike, Austrija rezervisala Dalmaciju i Istru za sebe[1].
- januar - Najhladniji mesec u zbirci podataka Temperatura centralne Engleske (od 1659 do danas).
- 16. 1. (27 Nivôse III godine po revolucionarnom kalendaru) - Rat Prve koalicije, Flandrijska kampanja: Pichegrujevi Francuzi zauzeli Utrecht - napredovanje je olakšano time što su vodene površine zaleđene usled oštre zime.
- 18. 1. - Batavska revolucija u Amsterdamu: Pro-francuski raspoloženi građani tjeraju princa Willema V Oranskog, stadtholdera Nizozemske Republike da napusti grad pod zaštitom britanskih trupa.
- 19. 1. -
U Amsterdamu proglašena Batavijska Republika, koja će stupiti u savez sa revolucionarnom Francuskom (traje do 1806). Sutradan u grad stiže francuski general Jean-Charles Pichegru. - 23. 1. (4 Pluviôse an III) - Koristeći zamrznutost mora, francuski husari na juriš zarobljavaju nizozemsku ratnu mornaricu.
Februar/Veljača
- 1. 2.? - Antijakobinska reakcija u Francuskoj: radikal François-Noël Babeuf je uhapšen, antijakobinska "zlatna mladež" spaljuje njegove novine Le tribun du peuple - njegov uticaj ipak raste zbog ekonomske krize.
- 4. 2. (16 Pluviôse) - Pirinejski rat: Francuzi zauzeli utvrđenje Roses u Kataloniji.
- 7. 2. - Jedanaesti amandman na ustav SAD: savezne države imaju suvereni imunitet.
- 8. 2. (20 Pluviôse) - Jean-Paul Marat uklonjen iz Panteona, njegove spomenike uništavaju.
- 9. 2. - Ferdinand III, veliki vojvoda Toskane sklopio mir sa Francuskom.
- 15. 2. (27 Pluviôse) - Jaunayeski mir sa vandejskim pobunjenicima na čelu sa de Charetteom: sloboda religije, izuzeće od regrutacije - ali rojalisti se uz pomoć Engleza ponovo dižu u junu.
- 18. 2. - Rusko-engleska alijansa u slučaju rata, izuzimajući tekući rat sa Francuskom[2].
- c. februar - Kamehameha osvaja havajska ostrva Maui i Molokai.
- 21. 2. (3 Ventôse) - Zvanično razdvajanje Crkve i Države i sloboda religije u Francuskoj.
Mart/Ožujak
- 8. 3. (18 Ventôse) - Preživeli žirondinci vraćeni u Konvent.
- 8. 3. - Akcija od 8. marta 1795: zarobljen jedan britanski brod - francuska flota je ponovo aktivna u Ligurskom moru, demonstrira prema Đenovi i Korzici.
- 14. 3. (24 Ventôse) - Bitka kod Đenove: britansko-napuljska flota porazila francusku.
- mart - Drugi karipski rat: Crni Karibi (→ Garifuna) se uz pomoć Francuza pobunili protiv Britanaca na Svetom Vincentu - vladaju unutrašnjošću do 1797.
- 21. 3. (1 Germinal) - Određena komisija za sastavljanje novog ustava Francuske.
- 27. 3. (16. 3. po j.k.) - Crnogorski mitropolit Petar I obaveštava da je odlučio od crkve stanovnika Mokrinja koji su učestvovali u kamenovanju navodne veštice.[3]
- 28. 3. - U kontekstu završne Podjele Poljske, Vojvodstvo Kurlandija i Semigalija priključeno Rusiji.
- 29. 3. - Ludwig van Beethoven prvi put nastupio javno u Beču, svira svoj 2. klavirski koncert.
April/Travanj
- 1. 4. - Ustanak 12. žerminala III godine usled nestašice hrane u Parizu: sankiloti traže hleb i Ustav iz '93.
- 5. 4. (16 Germinal) - Sklopljen prvi Baselski mir kojim Pruska priznaje francusko osvajanje lijeve obale Rajne i izlazi iz Prve koalicije. Habsburzi nastavljaju rat u nemačkim zemljama - uspešno vode Rajnsku kampanju (Clerfayt i Wurmser).
- 7. 4. - Dekreti od 18. žerminala: uvedena definicija metričkog sistema, predviđen franak sa decimalnom podelom.
- 10. 4. (21 Germinal) - Beli teror: Dekret za razoružanje "terorista" (jakobinaca).
- 10. 4. - Zavera u Pointe Coupeu, Španska Lujzijana: razotkriveni planovi za veliku pobunu robova.
- april - Nakon neuspeha u Nizozemskoj, većina britanskih snaga napustila Kontinent.
- 23. 4. - Warren Hastings, bivši guverner u Indiji, posle dugog suđenja oslobođen optužbi za korupciju i zloupravu.
- 23. 4. (4 Floréal) - Francuska i Švedska uspostavile diplomatske odnose - prva monarhija koja je priznala Francusku republiku.
Maj/Svibanj
- 8 i 10. 5. - Jérôme Lalande video Neptun, ali misli da se radi o zvezdi.
- maj, sredinom - Beogradski vezir Hadži Mustafa-paša poslao odred vojske protiv porečkog zapovednika Ćosa-Mustafe koji se priključio vidinskom odmetniku Pazvanogluu - Ćosa je proteran, na obe strane je bilo Srba[4].
- maj - Bitka u prolazu Nuʻuanu na ostrvu Oahu je odlučujuća Kamehamehina pobeda, čime postaje vladar ujedinjenog Havajskog kraljevstva.
- 16. 5. (27 Floréal) - Haški ugovor: mir Francuske sa mladom Batavijskom Republikom, potvrđen francuski posed Maastrichta, Venloa i Zelandske Flandrije. Britanci nakon ovoga napadaju holandske posede širom sveta.
- 20. 5. - Ustanak 1. prerijala III godine: ugušene pobune gladnih sankilota u Parizu, krajem meseca ukinut tamošnji Revolucionarni tribunal.
- 20. 5. - Ignjat Martinović i skupina jakobinaca (→ spomen-ploča) pogubljeni u Pešti.
- 31. 5. (12 Prairial) - Ponovno otvaranje crkava u Francuskoj - prema zakonu od 11. prerijala dele se između dekadnog i refraktornog bogoštovlja (tj. onih koji su prihvatili dekadni dan odmora po revolucionarnom kalendaru i onih koji se protive revolucionarnim zakonima).
Jun/Juni/Lipanj
- 5 - 7. 6. - Kopenhagenski požar, izgorilo preko 900 kuća.
- 7. 6. (19 Prairial) - Sedmomesečna francuska Opsada Luksemburga okončana habsburškom kapitulacijom - kraj Flandrijske kampanje, Francuska osvojila Nizozemlje, neće biti ugrožena sve do 1814.
- 8. 6. (20 Prairial) - Francuski prijestonasljednik, 10-godišnji princ Louis umire u zatočeništvu; posthumno će od rojalista dobiti kraljevsku titulu "Louis XVII"; titularnim kraljem postaje njegov stric Louis XVIII koji se nalazi u egzilu (na prijestolju 1814-24).
- 10. 6. - Britanska invazija holandske Kolonije Rta dobre nade - osvajaju je do septembra, ostaju do Amijenskog mira 1802.
- 11. 6. - Nakon kratkog perioda direktne osmanske vlasti u Tripoliju, vlast ponovo uzima jedan Karamanid, Jusuf Karamanli (do 1832).
- 14. 6. (26 Prairial) - Bitka kod Bascare: francuski poraz u Kataloniji.
- 15. 6. - Nakon što je porazila Hadži-Mustafinu vojsku kod Jagodine i Boleča, vojska janičarskih vođa Hadži-Hasana, Hadži-Bišća i Kara-Ismaila zauzela beogradsku Varoš i opsela Hadži-Mustafu u tvrđavi; hrišćani stradaju i od njih i od varoških Turaka.
- jun - Rusija mobilizovala snage na poljskoj i pruskoj granici, u slučaju rata sa Pruskom[2].
- 16 - 17. 6. - Cornwallisovo povlačenje: britanski eskadron se odbranio od nadmoćnije francuske mornarice pored Bretanje.
- 19. 6. (1 Messidor) - Britanci poraženi na Santa Luciji od francuskih vojnika (Victor Hugues), republikanaca i oslobođenih robova - beže zajedno sa rojalističkim plantažerima.
- 23. 6. (5 Messidor) - Quiberonska ekspedicija: Englezi iskrcali 4.000 emigranata u Bretanji, gde se pridružuju šuanima. Istog dana Britanci odneli pobedu u pomorskoj Bitci kod Groixa, pored biskajske obale Bretanje.
- 24. 6. - Senat SAD ratifikovao Jayov ugovor o prijateljstvu i trgovini sa V. Britanijom; džefersonovci su bili protiv a Hamiltonovi federalisti za.
- jun, krajem - Hadži-Mustafa rasterao janičarsku opsadu beogradske tvrđave. Varoš je dosta razorena, paša pomaže Srbima, koji takođe hvataju i ubijaju buntovnike za novčanu nagradu.
- 30. 6. - Turske vojske iz Nikšića i Kolašina napadaju Moraču, zapaljena neka sela, ali snažan otpor ih prisiljava na povlačenje[5]
Jul/Juli/Srpanj
- 9. 7. - 8. 8. - Muhamed-han Kadžar neuspešno opseda Šušu, glavni grad Karabaškog kanata - vladar ipak pristaje na danak i taoce.
- 13. 7. (25 Messidor) - Bitka kod Hyèreskih otoka: britansko-napuljska flota porazila francusku nadomak južne obale, ali propuštena prilika da se ova uništi.
- 14. 7. (26 Messidor) - La Marseillaise ozvaničena kao francuska nacionalna himna (definitivno od 1879).
- 19. 7. (1 Thermidor) - Pirinejski rat, zapadni deo: Francuzi zauzeli Bilbao, do početka avgusta prelaze Ebro i približavaju se Pamploni.
- 21. 7. (3 Thermidor) - Gen. Lazare Hoche porazio rojaliste kod Quiberona.
- 22. 7. (4 Thermidor) - Drugi Bazelski mir okončava Pirinejski rat: Španija izlazi iz Prve koalicije, predaje Francuskoj istočni dio Hispaniole (današnja Dominikanska Republika, do 1809); Portugal ostaje u ratu. U Prvoj koaliciji od velikih kontinentalnih sila ostala samo Austrija.
- 25. 7. (14. 7. po j.k.) - Iriška kuga: zvanični početak epidemije koja se prenela iz Turske u Srem[6], traje do februara/marta.
- 28. 7. (10 Thermidor) - Treći Baselski mir završava neprijateljstva između revolucionarne Francuske i Zemaljske Grofovije Hessen-Kassel, koja je izašla iz Prve koalicije.
- leto-jesen - Pošto je Porta odlučila da eliminiše Pazvanoglua, i Hadži Mustafa-paša okuplja vojsku, uključujući Srbe.
Avgust/August/Kolovoz
- 3. 8. - Invazija Cejlona: počinje britansko iskrcavanje na holandsko ostrvo, koje do februara zauzimaju u potpunosti.
- 3. 8. - Greenvillskim ugovorom okončan Severozapadni indijanski rat u SAD, Indijanci predaju veliki deo današnjeg Ohaja.
- avgust - U vreme kada je Karabah prinuđen na danak, snage Muhamed-han Kadžara su prinudile kanate Gandža i Jerevan na savezništvo, kao i Širvan i Dagestan. Glavni cilj je Gruzija, nekada deo Persije, a sada u savezu sa Rusijom.
- avgust - Ruski eskadron stiže u Severno more, pomaže Britancima u blokadi holandskih luka[2]
- 17. 8. - Pobuna robova na holandskom ostrvu Curaçao, na čelu s Tulom, ugušena 19. septembra.
- 17. 9. - Britanci zauzimaju holandsku Malaku na Malajskom poluostrvu (do 1818).
- 22. 8. (5 Fructidor) - Ustav III godine: uvedeni petočlani Direktorijum i dvodomna legislatura (Savjet drevnih i Savjet pet stotina), pravo glasa ograničeno na poreske obveznike. Donet Dekret dve trećine kako bi većina članova konventa prešla u novu legislaturu.
- 22. 8. (kalendar?) - Počinje obnova manastira Rače.
- 26. 8. - Britanci zauzimaju Trincomalee na Cejlonu.
Septembar/Rujan
- 5. 9. - SAD sklopile prvi od "Berberskih ugovora", sa Osmanskim Alžirom.
- 8 - 11. 9. - Bitka kod Krcanisija: gruzijske snage potučene, Persijanci opustošili Tbilisi.
- septembar - Pravoslavni Srbi Dalmacije i Boke Kotorske traže od mletačkog Senata da im se odobri izbor episkopa - dozvola nije stizala, sledeće godine Gerasim Zelić izabran za generalnog vikara[7].
- 16. 9. - Rat Prve koalicije: britanske trupe zauzimaju nizozemski Kaapstadt (današnji Capetown u Južnoj Africi).
- 20. 9. (4 Jour Complémentaire) - Bavarci predali Mannheim Pichegrujevim Francuzima, sutradan se isto dešava u Düsseldorfu.
- 21. 9. - Bitka na Diamondu, dogovoreni okršaj u Severnoj Irskoj u kome je protestantska družina krvavo potukla katoličku - osnovan protestantski Oranski red.
- 22. 9. - Osnovano Londonsko misionarsko društvo.
- 24. 9. (2 Vendémiaire an IV) - Bitka kod Handschuhsheima: Gvozdanovićeve habsburške snage porazile brojnije Francuze i odbile ih od Heidelberga.
- 28. 9. - Rat Prve koalicije: Sporazumom u Sankt Peterburgu, Rusija se priključuje Velikoj Britaniji i Austriji protiv Francuske[2].
Oktobar/Listopad
- 1. 10. - (9 Vendémiaire) - Francuska anektirala Belgiju (Austrijska Nizozemska) i Luksemburg (devet novih departmana).
- 5. 10. - 13 Vendémiaire - Rojalistički ustanak u Parizu ugušen intervencijom artiljerije kojom je komandirao mladi Napoleon Bonaparte.
- 7. 10. (15 Vendémiaire) - Bitka Levantskog konvoja: Francuzi zarobili pored Portugala 30 britanskih trgovačkih brodova iz Levanta. Britanci će držati pod blokadom francuski eskadron koji se sklonio u Kadiz.
- 11. 10. (19 Vendémiaire) - Pariz podeljen na 12 arondismana.
- 11 - 12. 10. - Bitka kod Höchsta, nadomak Frankfurta: Habsburzi porazili Francuze, Jourdanova armija se mora povući na zapadnu obalu Rajne.
- oktobar, sredinom - Sultanovi komandanti poraženi pod Vidinom, tako da se privremeno miri sa Pazvanogluom. Srbi će za vernost dogodine biti nagrađeni proširivanjem povlastica.
- oktobar - Pasquale Paoli se uklonio sa Korzike u Britaniju, gde ostaje do kraja života.
- 20. 10. - George Vancouver se vratio u Englesku nakon 4,5-godišnje ekspedicije.
- 24. 10. - Treća Podjela Poljske kojom prestaje postojati Poljsko-Litavska Unija, čije posljednje ostatke teritorija preuzimaju Rusija, Pruska i Austrija (suverenitet Poljske i Litve obnovljen 1918). Poslednji kralj, Stanislav II (abdicira 25. 11.), provodi poslednje godine kao "trofej" u Rusiji.
- 25. 10. (3 Brumaire) - Osnovan Institut de France, zamena za ranije ukinute kraljevske akademije.
- 26. 10. (4 Brumaire) - Raspušten Konvent.
- 27. 10. - Potpisan Pinckneyev ugovor između SAD i Španije o prijateljstvu i razgraničenju: španska Zapadna Florida sužena do 31. paralele.
- 29. 10. (7 Brumaire) - Bitka kod Mainza: Habsburzi su potisnuli Francuze od grada. Gen. Jean-Charles Pichegru kontaktira u ovo vreme sa rojalistima.
- 29. 10. - U Londonu napadnuta kočija sa kraljem Georgem III, koji je išao na otvaranje parlamenta. Povici: "Dole Pitt", "Nećemo rat", "Hoćemo hleba", "Nećemo Džordža" - usled loše žetve i rata, Britanija skoro gladuje.
- jesen - Tek sada se pristupa razgraničenju Austrije i Turske na Uni, turske vlasti su pod pritiskom morale upotrebiti silu[8]. Oslobođeno Ličko Pounje podjeljeno između Ličke i Otočke pukovnije.
Novembar/Studeni
- 2. 11. (11 Brumaire) - U Francuskoj na vlast dolazi Direktorij. Od petorice članova najuticajniji je Paul Barras. Državna kasa je prazna, vrednost inflatornih asignata brzo opada.
- 10. 11. (19 Brumaire) - Bitka kod Pfeddersheima je još jedna austrijska pobeda na Rajni, Francuzi u Mannheimu su izolovani.
- 14. 11. (23 Brumaire) - Okršaj kod Lambsheima je habsburški uspeh.
- 22. 11. (1 Frimaire) - Okončana petosedmična opsada Mannheima, Dagobert Sigmund von Wurmser je zauzeo grad (učestvovao i general Pavle Davidović) - faktički kraj ovogodišnje kampanje.
- 23-24. 11. - Bitka kod Loana je francuska pobeda nad Austrijancima i Sardincima u Liguriji - sledećeg proleća u Italiju stiže Napoleon.
- novembar-decembar - Nakon napada na kraljevu kočiju, a u strahu od francuskog uticaja, u Britaniji doneseni zakoni kojima je napad na kralja označen kao veleizdaja (Treason Act), odn. ograničena veličina okupljanja i zabranjene neke teme (Seditious Meetings Act).
Decembar/Prosinac
- 2. 12. - Škotski istraživač Mungo Park kreće iz današnje Gambije u istraživanje unutrašnjosti, prema reci Niger.
- 13. 12. - U selu Wold Newton u Jorkširu pao meteor od 25 kg.
- 19. 12. (28 Frimaire) - Princeza Marie-Thérèse, posljednja članica francuske kraljevske obitelji, odlazi u Beč nakon što je puštena iz zatočenja po dogovoru sa Austrijom.
Kroz godinu
- 1794-95 - Rajićeva "Istorija raznih slavenskih narodov, naipače Bolgar, Horvatov i Serbov". Rajić je 1795. prvi put štampao tekst Dušanovog zakonika, po Tekelijinom prepisu.
- Franjo Gracić, kreševski franjevac i ljekar, štampao u Padovi djelce na latinskom o utjecaju grozničnog, kužnog i zmijskog otrova i o drugim bolestima[9].
- Pop Sava iz Prizrena beleži: "Na 1795 goda plenen bist Prizren od Mahmut-paše [Bušatlije]", uključujući crkvu sv. Nikole (Rajkovu).
- Grupa muslimanskih vojnika iz Srbije i Bosne, korišćena u austrijskoj službi, predala se Francuzima[10].
- Britanska kraljevska mornarica propisuje kako njeni pripadnici moraju piti limunov sok kako ne bi oboljeli od skorbuta - kontraadmiral Alan Gardner je ove godine stigao u Indiju brodom HMS Suffolk bez ijednog slučaja.
- Nastanak Luganska: Charles Gascoigne osnovao železaru.
- Osnovan Fort Edmonton u današnjoj Kanadi.
- Pronađen rukopis "Slova o Igorovom pohodu".
- Kantov esej "Prema vječnom miru".
- Nauka i tehnika:
- Joseph Bramah dobio patent za hidrauličku prešu.
- Friedrich August Wolf objavljuje Prolegomena ad Homerum, čime otvara modernu debatu o Homerskom pitanju.
- Nicolas Appert počinje eksperimente koji vode konzerviranju hrane.
- Étienne Geoffroy Saint-Hilaire iznosi stav o jedinstvu organske kompozicije a Georges Cuvier proučava fosile i dokazuje da vrsta može izumreti.
