Palermu | |
![]() | |
Muttu: Senatus Populusque Panormitanus | |
Nomu ufficiali: | Palermo |
---|---|
Riggiuni: | Sicilia |
Pruvincia: | Paliemmu (PA) |
Cuurdinati: | 38°6'56.369"N, 13°21'40.543"E Ammustra ntâ mappa |
Superfici: | 158,88 km² |
Abbitanti: | 663.173 |
Dinzitati: | 4.188,28 ab./km² |
Cumuni cunfinanti: | Parcu, Belmunti Minzagnu, Ficarazzi, Ìsula, Musulumeli, Murriali, Turretta, Villabbati |
CAP: | 90121-90151 |
Prifissu telefònicu: | +091 |
Situ ufficiali: | http://www.comune.palermo.it |
« Beḍḍa e 'ranni citati, lu massimu e zizzu suggiornu [...] Palermu cci àvi palazzi di tanta biḍḍizza ca li passijaturi si mèttinu 'n caminu muvuti di la nòmina di la magnificenzia ca cca rigala l'architittura, lu gustusu travagghiu, l'urnamentu di tanti piḍḍigrini attruvati di l'arti. » | |
(Edrisi, giògrafu e caminanti àrabbu, di: "U dilettu pi cu' si diverti a firrijari u munnu")
|
Palermu (o Palìajmmu 'nta la parrata di la zona) è la capitali di la Sicilia, havi na pupulazzioni di 663.173 abbitanti (datu di lu 2007), è la quinta citati d'Italia pi pupulazzioni doppu Roma, Milanu, Nàpuli e Turinu e la 30esima citati 'nta l'Europa. Cunzidirannu la so' ària mitrupulitana, lu so' nùmmuru d'abbitanti acchiana a 1.024.064, la so' ària mitrupulitana cunta li 27 cumuni di la so' pruvincia. È la citati principali e lu capulocu cunòmicu e amministrativu di l'umònima pruvincia e di la Sicilia.
Arricogghi munumenta di tutti li pirìudi stòrichi a cuminzari di li Finici 'nzinu a li nostri jorna. Pi chistioni curturali, artìstichi e cunòmichi ha statu 'ntra li maggiuri citati di lu Miditirràniu e oi è 'ntra li principali citati turìstichi di la riggiuni e di la nazziuni.
L'ària unni ora c'è la citati di Palermu vinni abbitata già nnâ pristoria, nfatti nta lu Munti Piddirinu s'attròvanu tistimunianzi di pupulazioni pristòrichi, n particulari li graffiti ca lassaru d'intra li grutti. Palermu la funnaru nnâ l'uttavu sèculu a.C. li Finici, ntornu a na nzinatura naturali e ntô menzu di dui ciumi, lu Kemonia e lu Papireto, nnâ Sicilia nord-uccidintali.
Palermu arristò finicia finu a la Prima Guerra Pùnica (264-241 a.C.), quannu la Sicilia cadìu sutta lu putiri rumanu. Stu piriudu fu unu dî cchiù tranquilli di la sò storia, sutta l'amministrazzioni pruvinciali di Sarausa. Lu nomu finìciu era Zîz, ma li grechi antichi la chiamaru Panormos, ca veni a diri tuttu portu. Quannu lu Mperu Rumanu si spartìu, la Sicilia, e macari Palermu, addivintaru parti di lu Mperu Bizzantinu.
La situazzioni stetti accussì n' finu nonu sèculu, quannu li Mussurmani nvàsirù l'Africa sittintriunali e appoi la Sicilia; iddi pigghiaru Palermu nnû 831 e lu restu dâ Sicilia nnû 965. Li Mussurmani canciaru la capitali di la Sicilia di Sarausa a Palermu (ca pigghiò lu nomu di Balarm), e accussì idda addivintò pâ prima vota ntâ sò storia la citati dâ Sicilia cchiù mpurtati pù cummerciu e pâ curtura; li funti dìcinu ca la citati avìa chiàssai di 300 muschèi e dìcinu macari ca era n'èbbica di pruspiritati e li cristiani e l'ebbrei putìanu campari n paci, ô ciancu l'unu cu l'àutru, nnâ stissa citati.
Doppu 200 anni arrivaru li Nurmanni (pricisamenti nnû 1071) e n picca tiempu cunquistaru la citati e tutta l'ìsula. Palermu arristò la capitali e, sparti, addivintò capitali di lu mperu. Doppu li Nurmanni, vìnniru li Svevi di lu 1194 nzinu a lu 1266; la citati àppi lu cchiù àutu splinnuri cu l'arrivu di lu Mpiraturi Fidiricu II nnû tridicèsimu sèculu, ca, a la sò morti, si fici accrozzar' nnâ Cattidrali di Palermu.
Appoi vìnniru li Angioini, di lu 1266 nzinu a lu 1282 (ca spustaru la capitali a Nàpuli, picchì chissa era na citati cchiù facirmenti gistìbbili e non suggetta a rivorti, comu anveci era Palermu); vìnniru appoi l'Aragunisi di lu 1282 nzinu a lu 1500 e doppu li Spagnoli. Ntô 1713 la citati veni pigghiata di li Burbona, ca spustaru la capitali a Nàpuli n manera difinitiva, e accussì arresta nzinu ô 1860 cu la mmasioni dâ Sicilia fatta dî piemuntisi, cumannati di Garibbaldi.
Di stu mumentu li ntiressi ecunòmichi e pulìtichi s'arrassaru dâ citati, ca avìa stata mpurtanti nzinu a ddù mumentu. Pi unurari l'unitati taliana, lu cumuni di Palermu accumincia la custruzzioni di granni òpiri architittònichi, tra chisti lu tagghiu dâ Via Roma e la custruzzione di li dui tiatri cchiù mpurtanti dâ citati: lu Massimu e lu Politeama.
Tàlìa macari
L'evuluzzioni di lu nùmmiru d'abbitanti di Palermu:
|
|
|
Palermu è l'ùnica granni citati taliana ca di lu 1971 a lu 2001 aumintò lu sò nùmmaru d'abbitanti.
Palermu, nnû 2007, arrisurtò la quinta citati d'Italia, ntra tutti li 103 citati capulochi di pruvincia, pi la pircintuali di pupulazzioni juvanili (15-29 anni) cchiù àuta: 21,2 %.
Lu centru stòricu di Palermu (prima circuscrizzioni), currispunnenti a chidda ca a l'èbbica era la citati d'intra a li mura cincucinteschi, è spartutu di dui strati ca s'ancrocianu a li Quattru canti e vannu a criari a "la cruci barocca" (chiamata macari lu "Tiatru dû Suli"), la via Maqueda e Lu Càssaru. Sti dui strati crìanu quattru quartera stòrichi accanusciuti comu a li quattru mannamenti:
Sti quartera foru sistimati ntê sèculi passati: la prima trasfurmazzioni vinni fatta nnû 1600 cô tagghiu dâ via Maqueda, ca criò la cruci barocca; la sucunna vinni fatta nnû 1885 cû tagghiu dâ Via Roma.
Palermu havi diversi frazzioni; li cchiù mpurtanti sunnu Munneddu e Sferracavaddu. Sti frazzioni s'attròvanu tutti dui nta la parti nord di la citati e nti la zona custera. N'àutra frazzione di Palermu è Baida, ca s'attrova supra la citati: é nicaredda, ma assai tranquilla n cunfrontu a ddu caos dâ citati.
La citati di Palermu è china di monumenta di li diffirenti èbbichi e stili architittònichi. Li principali sunnu:
Lu trasportu urbanu è fattu dâ metropulitana e di l'autubussi.
La Metropulitana di Palermu, gistita di l'AMAT e di l'FS, utilizza li binari dû passanti ferruviariu e havi dui lìnii.
Lu trasportu citatinu supr'â umma è fattu di l'AMAT. Li lìnii di l'autubussi firrìanu pi tutta la citati e agghìcanu macari finu a nu pocu di cumuna cchiù vicini. L'urarî vannu di li 4:00 di matina nzinu a menzanotti. Li lìnii N1 e N2 sù lìnii nutturni e camìnanu di li 23.00 finu a li 4.00. Lu capu-lìnia s'attrova nnâ zona "Passu di Rìganu" . Chiossai di li autubussi tradizziunali, ci nni sù àutri n virsioni graputa, ca vènunu utilizzati ntâ stati pi cullicari lu centru a Munneddu.
Li lìnii dû trammi sunnu n custruzzioni e quannu finìsciunu li travagghi ci sù appoi dui capulìnii, unu nnâ zona Ruccedda e unu nnâ zona Brancacciu, cursìi prutetti e 3 lìnii:
Ha statu pruggittata la custruzzioni dâ mitrupulitana leggia supra umma cu menzi sinza piluta. Dui linii avrìanu a pàrtiri di la rutunna dâ strata Oreto supra strata Riggiuni Siciliana e avrìanu a agghicari n Munneddu, cu pircursi diffirenti. Li treni avrìanu a passari unu pi 3 minuta e li stazziuni prividuti sunnu: Svincolo oreto; Oreto sud; Oreto nord; Piazza Giulio Cesare; Piazza Borsa; Teatro Massimo; Politeama; Archimede; Notarbartolo; Sciuti; Empedocle Restivo; Alcide De Gasperi ;Stadio; Libertà-Lazio; Via D'annunzio; Aldisio; Lanza Scalea; Villa adriana; ZEN San Filippo Neri; Tommaso Natale; Piano Verde; Partanna-Mondello.
Sunnu prisenti dui pisti ciclàbbili di 7 chilometri: una passa allatu a lu mari e l'àutra purta di lu mari (zona portu) nzinu a la strata Riggiuni Siciliana.
La citati di Palermu è culliata, grazzi a la circunvaddazziuni o strata Riggiuni Siciliana (cu 2 cursii pi sensu di marcia, cchiù li cursii d'emirgenzia), a 4 autustrati:
La pruvincia havi pruggittatu na nova tanginziali cchiù di fora rispittu a Palermu, ca avissi a cullìari li autustrati Nord cu chiddi a Sud, jiennu di Villabbàti a l'Aeroporto di Palermo-Punta Raisi.
Li principali stazziuni di Palermu sunnu:
Càuciu a 5
Pallacanestro maschili
Pallacanestro fimminili
Pallavulu
Rugby
|
Pallamano
Hockey n-lìnia
Pallanotu
Baseball
|
Football miricanu
Canuttaggiu
Atlìtica
Kung Fu
|
Lòcura: |
Pirsuni: |
Storia: |
Giugrafia: |
![]() |
Nta Commons s'attròvanu àutri mmàggini rilativi a Palermu. |