Historia
Pochodzenie nazwy
Wirek to dawna kolonia hutnicza, położona nad potokiem, stąd podstawą nazwy jest wyraz wir, wirek w znaczeniu „wir wodny, głębokie miejsce w wodzie, ruch powietrza, odmęt”[3].
Niemiecką nazwę Antonienhütte (pol. huta Antonia) nadano dla upamiętnienia Antoniny, żony Łazarza III Henckla von Donnersmarcka, założyciela i właściciela huty[3].
Najstarsze dzieje (do końca XVII w.)
Pierwsza wzmianka, gdzie występuje nazwa Wirek to czeski dokument, w którym jest mowa o wzgórzu o tejże nazwie. Początkowo wieś, na której dzisiaj opiera się Wirek zwano Nową Wsią. Wieś powstała nad Kochłówką na obszarze wsi Kochłowice. Dopiero w 1828 wydzieliła się z Nowej Wsi gmina Wirek, która była niezależna, aż do 1870.
W epoce industrializacji (XIX w.)
Pierwsza kopalnia „Gottessegen” (Błogosławieństwo Boże) powstała w 1828. Z tej właśnie kopalni pochodzi zabytkowy szyb „Andrzej”. Szyb powstał w latach 70. XIX w. i działał, aż do 1969 (do dziś istnieje jedynie budynek nadszybia). Kształtem przypomina on basztę obronną.
W 1805 powstała huta żelaza „Antonienhütte” (Huta Antonia). Działała do lat 90. tego samego wieku. Zamknięto ją z powodu przestarzałych urządzeń, które przestały pracować efektywnie w stosunku do innych hut. Hutę cynku „Hugo” wybudowano w 1812 roku, a działała, aż do 1932 roku. Inna, o nazwie „Liebe-Hoffnung” (Miłość-Nadzieja) działała przez około 100 lat, aż do 1925 roku.
Wieś zaczęła się w szybkim tempie rozrastać, powstawały kolonie przy obecnych ulicach Katowickiej, 1 Maja, Bytomskiej, Kubiny, Robotniczej. Przy ulicy Kubiny zachowały się domy robotnicze, które dzisiaj służą jako pasaż handlowy. Pierwsza szkoła powstała w Wirku w 1856, na jej potrzeby przekształcono więzienie przy obecnej ulicy Tuwima. Natomiast pierwsza szkoła w Nowej Wsi powstała w 1863. Kolejne powstały w latach 1896, 1902 oraz 1937.
Pierwsza kaplica pw. św. Wawrzyńca znajdowała się w więzieniu. Parafię św. Wawrzyńca erygowano 17 kwietnia 1869. Pierwszy kościół zbudowano w latach 1873-1874, znajdował się przed wejściem do dzisiejszego kościoła. Dzisiejszy kościół zbudowano w latach 1907-1909. W 1891 Żydzi zbudowali synagogę przy obecnej ulicy Kupieckiej. Została zniszczona w 1939 przez nazistów. W 1902 zbudowano kościół ewangelicki.
W 1861 Wirek otrzymał ekspedycje pocztową. Linie towarową pociągów z Chebzia utworzono w 1875. W latach 90. XIX w. powstały linie tramwajowe, które prowadziły od Bytomia, przez Wirek do Świętochłowic, a w 1902 powstała tu zajezdnia tramwajowa.
W wieku XX
W Plebiscycie w 1921 oddano w Nowej Wsi 2 935 głosów za Polską i 1 438 za Niemcami, natomiast w Wirku oddano 2 634 głosy za Polską i 2 851 za Niemcami. W 1932 zaczęła w Wirku działać grupa miejscowa towarzystwa Schlesischer Wintersportverein, z której najprężniejsza była sekcja narciarska.
Obszar dworski Wirek (Antonienhütte) włączono do gminy Nowa Wieś (Neudorf) 1 lipca 1924[4]. Wybudowano nowy ratusz w latach 1929-30. Nazwę gminy Nowa Wieś zmieniono 7 marca 1948 na gmina Wirek (aby uniknąć miasta z wyrazem Wieś w nazwie)[5], która otrzymała prawa miejskie 1 stycznia 1949[6]. Miasto Wirek przyłączono do Nowego Bytomia w 1951, a wraz z Nowym Bytomiem został włączony jako jedna z dzielnic do Rudy Śląskiej w 1959. Dzisiejsza powierzchnia Wirku to 5,9 km².
