Gmina (z niem. Gemeinde) – jednostka podziału administracyjnego^[1].

Stanowi wspólnotę samorządową (mieszkańcy gminy) oraz odpowiednie terytorium, tj. obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny, jak również więzi społeczne i gospodarcze zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych^[2].

Organizacja prawna i pozycja ustrojowa gminy różnią się w poszczególnych państwach i są zwykle określane ustawowo.

Samorząd terytorialny

Najczęściej gminy są podstawową, najczęściej najniższą, jednostką samorządu terytorialnego, wyposażoną w określone prawem kompetencje ogólne, dotyczące spraw ludności na określonym terytorium. Jej przedstawiciele wybierani są spośród lokalnej społeczności. Obszar i społeczność gminy połączone są więzami gospodarczymi, kulturalnymi i komunikacyjnymi^[3].

Można wyróżnić trzy zasadnicze modele ustrojowe gmin^[3]:

• Monistyczny – wybierana przez mieszkańców rada jest jedynym organem gminy, o uprawnieniach zarówno uchwałodawczych, jak i wykonawczych. Działalność administracyjna jest prowadzona zwykle przez wyspecjalizowane jednostki (bez statusu organu), kontrolowane bezpośrednio przez radę. Model występuje w krajach anglosaskich.
• Dualistyczny – obok wybieranej przez mieszkańców rady mającej uprawnienia uchwałodawcze istnieje organ wykonawczy, często jednoosobowy (burmistrz, mer) i również często pochodzący z wyboru. Model występuje w niektórych stanach USA, Francji i niektórych landach Niemiec.
• Trialistyczny – w gminie istnieją trzy zasadnicze organy, o kompetencjach różnych w poszczególnych krajach. Z bezpośredniego wyboru pochodzi rada, która wybiera zarząd (magistrat) – o uprawnieniach wykonawczych lub uchwałodawczych (druga izba gminy). Zarząd wybiera jednoosobowy organ do prowadzenia bieżącej administracji. Model występuje w niektórych landach Niemiec.

Jednostki podziału administracyjnego

Przykłady gmin jako jednostki podziału administracyjnego w wybranych państwach:

• gmina w Polsce
• gmina (ang. Borough) w Anglii i Walii
• gmina (bułg. община) w Bułgarii
• gmina (cz. obec, słow. obec) w Czechach i Słowacji
• gmina (duń. kommune) w Danii
• gmina (fiń. kunta, szw. kommun) w Finlandii
• gmina (fr. commune) we Francji
• gmina (gr. δήμος, dimos) w Grecji
• gmina (fr. commune) w Haiti
• gmina (hiszp. municipios) w Meksyku
• gmina (niem. Gemeinde) w Niemczech
• gmina (norw. kommune) w Norwegii
• gmina (port. município, concelho) w Portugalii
• gmina (port. concelho) w Republice Zielonego Przylądka
• gmina (niem. Gemeinde, fr. commune, wł. comune, retorom. vischnanca) w Szwajcarii
• gmina (szw. kommun) w Szwecji
• gmina (far. kommunur) na Wyspach Owczych

Inne rodzaje gmin

W niektórych krajach gminami nazywa się również pewne podstawowe jednostki administracyjne, powołane do zarządzania ściśle określonym zakresem spraw, np. gminy szkolne w Stanach Zjednoczonych czy Szwajcarii^[3].

Gmina to również termin odnoszący się do wspólnoty grupy wyznaniowej^[1], np. gmina chrześcijańska, zbór czy (w judaizmie) kahał.