Nowy Bytom

Dzielnica Rudy Śląskiej
Dom Słoneczny przy skrzyżowaniu ulic Pokoju i Piotra Niedurnego (2010)
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Ruda Śląska
Data założenia	1369[1]
Prawa miejskie	[1940] 1947–1958
W granicach Rudy Śląskiej	1959
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	41-709
Tablice rejestracyjne	SL, SRS
Położenie na mapie Rudy Śląskiej
50°17′08″N 18°52′31″E/50,285556 18,875278
Multimedia w Wikimedia Commons

Nowy Bytom (do 1922 pol. Frydenshuta^[2]; śl.: Frydenshuta, Frynsztad, Fryncita, Fryna; niem. Friedenshütte^[2]) – dzielnica i centrum administracyjne miasta Ruda Śląska. W latach 1947–1958 odrębne miasto.

Historia

Tereny dzisiejszego Nowego Bytomia były na przełomie XVIII i XIX wieku porośnięte lasem, zwanym Czarnym Lasem (niem. Beuthener Schwarzwald). Początkowo był to obszar dworski, odrębna jednostka administracyjna. 1 kwietnia 1890 wcielono ją do odległego miasta Bytomia, przez co Czarny Las stanowił jego eksklawę.

W XIX wieku na terenie Czarnego Lasu zaczęły powstawać huty i kopalnie a przy nich kolonie: Friedenshütte (Frydenshuta), Eintrachthütte (Zgoda) i Schwarzwald Czarny Las. Wszystkie kolonie w Czarnym Lesie (kompleksie leśnym) stanowiły do 1921 wydzieloną geograficznie część (eksklawę) miasta Bytomia (w latach 1891–1921 powiatu miejskiego Bytom). W 1922, po podziale Górnego Śląska, eksklawa Czarnego Lasu została przyłączona do Polski i przekształcona w samodzielną gminę, której nadano urzędową nazwę Nowy Bytom w miejsce tradycyjnej i urzędowej z okresu Plebiscytu nazwy Frydenshuta. W 1929 odłączono od niej kolonię Zgoda (na rzecz Świętochłowic). W 2006 z dzielnicy Nowy Bytom wyłączono kolonię Czarny Las wraz z częścią ulicy Czarnoleśnej, tworząc nową dzielnicę Rudy Śląskiej – Czarny Las.

Z dniem 1 stycznia 1940 Nowy Bytom formalnie uzyskał ustrój miejski na mocy ustawy Sejmu Śląskiego z 10 lipca 1939, ale z powodu wybuchu wojny nie wprowadzono tego w życie. Do wykonania ustawy, czyli utworzenia miasta doszło dopiero w lutym 1947, z mocą wsteczną od 1 stycznia 1947. W 1951 do Nowego Bytomia włączono miasto Wirek^[3], a w 1954 Starą Kuźnię^[4].

W 1959 Nowy Bytom został połączony z miastem Ruda, tworząc miasto o nazwie Ruda Śląska^[5].

Przy nowobytomskim Rynku (obecnie pl. Jana Pawła II) znajduje się ratusz dawnej gminy i miasta Nowy Bytom, będący główną siedzibą władz miasta Ruda Śląska.

Kolonią Nowego Bytomia jest Kaufhaus – przyzakładowe osiedle patronackie Huty Pokój, z najstarszym górnośląskim domem towarowym^[6].

Kalendarium

Historia tej dzielnicy jest nierozerwalnie związana z rozwojem przemysłu na tym terenie.

• 1789 – otwarcie kopalni Louise
• 1805 – otwarcie kopalni Beelowssegen
• 1830 – otwarcie kopalń Ottilie i Lythandra
• 1836 – wybudowano hutę cynku Rosamunde
• 1840 – uruchomienie huty żelaza Friedenshütte (później Pokój). Huta żelaza została założona przez: Davida Loewnfelda, Moritza Friedländera i Simona Loewiego. Kolejnym właścicielem był hr. Andrzej Renard z Wielkich Strzelec.
• 1843 – otwarcie w gospodzie w okolicach huty Friedenshütte pierwszej szkoły
• 1846 – wybudowano hutę cynku Beuthener Hütte
• 1851 – otwarcie prywatnej szkoły w bytomskim Czarnym Lesie (Beuthener Schwarzwald)
• 1854 – otwarcie linii górnośląskiej kolei wąskotorowej na trasie Tarnowskie Góry – Karb – Frydenshuta (Nowy Bytom) – Nowa Wieś (Wirek Nowowiejski)
• 1855 – przejęcie huty Friedenshütte przez spółkę Minerva
• 1859 – otwarcie szkoły w budynku więzienia pomocniczego
• 1871 – przejęcie huty Friedenshütte przez rodzinę von Ballestrem i ich spółkę Oberbedarf
• 1873 – rozpoczęcie budowy kolejnej szkoły (zakończenie budowy 1874)

• 1880 – rozpoczęcie budowy nowego osiedla patronackiego (przyzakładowego) przy Friedenshütte nazwanego później Kaufhaus (od domu towarowego)
• 1883 – erygowano wspólną parafię dla Zgody i Frydenshuty
• 1884 – uruchomienie wodociągu

w latach 1884–1885 zbudowano kościół św. Józefa według projektu Paula Jackischa (zburzony 1931)

• 1897 – otwarcie poczty
• 1888 – otwarcie tzw. kasyna hutniczego, późniejszego domu kultury
• lata 90. XIX wieku – uruchomienie linii tramwajowej z Królewskiej Huty do Bytomia
• 1900 – oddanie do użytku kolejnej szkoły
• 1901 – oddanie do użytku szpitala hutniczego
• 1902 – likwidacja huty cynku Beuthener Hütte

oddano do użytku obecną szkołę nr 4

• 1904 – otwarcie domu handlowego huty Friedenshütte tzw. Kaufhaus
• 1905 – otwarcie remizy strażackiej

otwarcie kolejnej szkoły

• 1906 – uruchomienie kanalizacji (zakończenie prac 1907)

uruchomienie we Frydenshucie (przy ob. ul. Hallera) przystanku kolejowego Friedenshütte na linii normalnotorowej z Chebzia do Kochłowic

• 1907 – otwarcie pierwszej apteki

otwarcie kolejnej szkoły (zakończenie budowy 1908)

• 1908 – wybudowanie wieży ciśnień przy zbiegu obecnych ulic Niedurnego i Chorzowskiej
• 1910–1912 – budowa kolonii robotniczej dla pracowników huty żelaza „Friedenshütte” w rejonie dzisiejszej ul. Wojska Polskiego^[7]
• 1911–1912 – w centrum Frydenshuty zbudowano drugi kościół pw. św. Pawła Apostoła według projektu Johennesa F. Klompa.
• 1912 – otwarcie progimnazjum Katholische Höhere Schule
• 1913 – otwarcie dworca kolejowego Friedenshütte
• 1920 – założenie Klubu Sportowego Siła (obecnie Pogoń)^[8]
• 1922 – przyłączenie (w wyniku podziału poplebiscytowego) Frydenshuty do Polski
  • przemianowanie Frydenshuty na Nowy Bytom; nazwa nawiązywała do Bytomia, który pozostał po drugiej stronie granicy polsko-niemieckiej
  • huta Friedenshütte została przejęta przez spółkę Friedenshütte AG
• 1928–1929 – zbudowano ratusz gminny (obecna siedziba Urzędu Miasta Ruda Śląska); gmina też otrzymała nowy herb przedstawiający: pół orła górnośląskiego, św. Barbarę i koło zębate.
• 1929 – odłączenie na rzecz Świętochłowic kolonii Zgoda
• 1931 – likwidacja huty cynku Rosamunde

zburzono stary kościół św. Józefa z powodu szkód górniczych, do dziś istnieją fundamenty tego kościoła i plebania.

• 1933 – uruchomienie walcowni blachy na zimno w oparciu o wynalazek inż. Tadeusza Sendzimira. Był to pierwszy zakład, który dysponował taką technologią.
• 1938 – poświęcenie kościoła Ducha Św. w Czarnym Lesie.
• 1939 – na mocy ustawy Sejmu Śląskiego z dnia 10 lipca gmina Nowy Bytom miała otrzymać z dniem 1 stycznia 1940 status miasta, który z powodu okupacji niemieckiej wprowadzono w życie dopiero w 1947
• 1 września 1939 – niemiecki Freikorps zamordował w Nowym Bytomiu 18 Polaków
• do 1946 – siedziba wiejskiej gminy Nowy Bytom
• 1 stycznia 1947 – powołanie organów miasta (w myśl ustawy Sejmu Śląskiego z 10 lipca 1939)
• 1951 – przyłączenie miasta Wirek (wraz z Bielszowicami, Halembą, Kochłowicami i Bykowiną) oraz Starej Kuźni
  • założenie sekcji koszykówki w Klubie Sportowym Pogoń^[8]
• 1959 – Nowy Bytom wraz z Rudą tworzą miasto Ruda Śląska
• lata 60. XX w. – wybuch w wieży ciśnień, zginęły 4 osoby
• 2006 – odłączenie od dzielnicy kolonii Czarny Las
• 2021 – na mocy uchwały Rady Miasta Miejskie Centrum Kultury w Nowym Bytomiu ma zostać zmienione w Śląski Teatr Impresaryjny im. Henryka Bisty^[9]

Znane osoby

W Nowym Bytomiu urodził się Lucjan Brychczy, piłkarz, trener, olimpijczyk^[10].