Bydgoski węzeł kolejowy jest jednym z większych węzłów kolejowych w Polsce, zlokalizowany w Bydgoszczy, w którym krzyżują się linie wschód-zachód (linia kolejowa nr 18) i północ-południe (linia kolejowa nr 131), w tym ważna z punktu widzenia gospodarczego magistrala węglowa.

Tradycje

Kolejnictwo w Bydgoszczy posiada bogate tradycje, czego wyrazem są następujące fakty:

• w Bydgoszczy powstała pierwsza w świecie Dyrekcja Kolei Państwowych (1849), która do 1895 kształtowała politykę kolejową we wschodnich prowincjach Prus (od Berlina po Kłajpedę), m.in. budową linii kolejowych istniejących na tym obszarze do dnia dzisiejszego;,
• w Bydgoszczy rozpoczęto po raz pierwszy w Polsce rozliczanie kolejowych przewozów międzynarodowych, co miało związek z otwarciem w 1862 Kolei Warszawsko-Bydgoskiej, będącej pierwszym połączeniem Prus (zaboru pruskiego) i Rosji (Królestwa Kongresowego),
• w 1851 powstały jedne z pierwszych na ziemiach polskich duże Warsztaty Kolejowe, których dzisiejszą spuścizną jest holding PESA,
• w Bydgoszczy zachował się w oryginalnej postaci jeden z najstarszych mostów kolejowych w Polsce, zbudowany w 1850-1851,
• w Bydgoszczy nieprzerwanie od roku 1920 (odzyskania niepodległości przez państwo polskie) znajduje się Centralne Biuro Rozrachunków Zagranicznych PKP

Historia

 Osobny artykuł: Historia kolei w Bydgoszczy.

Historia kolei w Bydgoszczy sięga 1851, kiedy doprowadzono do miasta Pruską Kolej Wschodnią z Krzyża. Linię tą przedłużono w następnych latach do Tczewa i Królewca. W 1862 zbudowano Kolej Warszawsko-Bydgoską, a w latach następnych kilka linii o znaczeniu lokalnym. W 1895 w ciągu linii wiodącej do Chełmży powstał najdłuższy w Niemczech most kolejowo-drogowy w Fordonie. W latach 1929–1930 zbudowano bydgoski odcinek magistrali węglowej – największej inwestycji komunikacyjnej II Rzeczypospolitej, a w 1936 zlokalizowano w mieście zarząd Francusko-Polskiego Towarzystwa Kolejowego S.A. zajmującego się budową i eksploatacją tej linii. W okresie 1965–1989 zelektryfikowano główne linie kolejowe przebiegające przez miasto. Kolej stanowiła w historii Bydgoszczy istotny czynnik miastotwórczy. Lokalizacja dworca w oddaleniu od dotychczasowego centrum miasta przyczyniła się do wytyczenia od podstaw i zabudowy Śródmieścia, zaś Warsztaty Kolejowe, założone w 1851 były w II połowie XIX i w XX wieku okresami największym przedsiębiorstwem przemysłowym w mieście.

Dyrekcja Kolei Wschodniej

 Osobny artykuł: Dyrekcja Kolei w Bydgoszczy.

W latach 1849–1895 w Bydgoszczy znajdowała się czołowa instytucja kolejowa we wschodnich prowincjach Prus – Królewska Dyrekcja Kolei Wschodniej. Zajmowała się ona planowaniem, budową, eksploatacją i prowadzeniem ruchu na liniach kolejowych na obszarze położonym na wschód od Berlina i sięgającym po Kłajpedę i Białystok. Po 1895 w Bydgoszczy pozostała Okręgowa Dyrekcja Kolei Państwowych, zaś po 1920 m.in. Centralne Biuro Rozrachunków Kolejowych PKP oraz agendy Pomorskiej DOKP.

Linie kolejowe

 Osobne artykuły: Pruska Kolej Wschodnia, Kolej Warszawsko-Bydgoska i Magistrala węglowa.

Bydgoski węzeł kolejowy tworzą trzy linie kolejowe znaczenia państwowego^[1] oraz trzy linie lokalne. Wśród linii znaczenia państwowego znajdują się:

• międzynarodowa linia tranzytu 131 (C-E 65/1) – węglowa magistrala kolejowa Chorzów-Batory – Tczew, łącząca Śląsk z portami w Gdańsku i Gdyni. Przebiega ona przez miasto na kierunku południe-północ, umożliwiając połączenie z Trójmiastem i południem kraju;
• linia magistralna 18: Piła – Bydgoszcz – Toruń – Włocławek – Kutno (dawna Kolej Warszawsko-Bydgoska). Umożliwia ona połączenie Bydgoszczy z Warszawą oraz pośrednio ze Szczecinem i Berlinem;
• kolejowa obwodnica towarowa 201 na odcinku Nowa Wieś Wielka – Bydgoszcz – Maksymilianowo. Zbudowana w latach 1928–1930, omija stację Bydgoszcz Główna od wschodu.

Linie lokalne w Bydgoszczy to:

• 201 na odcinku Maksymilianowo – Kościerzyna – Gdynia;
• 209: Bydgoszcz – Chełmża – Kowalewo Pomorskie;
• 356: Bydgoszcz – Kcynia – Gołańcz – Poznań.
• 745: Bydgoszcz Główna – Czyżkówko

Linia nr 131 i 201 znajdują się w VI paneuropejskim korytarzu transportowym oznaczonym numerem C-E65. Są one jedynymi liniami kolejowymi w regionie kujawsko-pomorskim o znaczeniu międzynarodowym, ponieważ ujęto je w umowie europejskiej AGTC o Ważniejszych Międzynarodowych Liniach Tranzytu Kombinowanego i Obiektach Towarzyszących. Koncentrują one ruch pasażerski (nr 131) i towarowy (nr 201) w kierunku północ-południe. Linia nr 18 umożliwia natomiast transport w kierunku wschód-zachód-południe. Wszystkie linie na terenie miasta są zelektryfikowane, z wyjątkiem linii nr 209 i 356.

Trasa łącząca Bydgoszcz z Toruniem bywa określana jako linia SKM pod nazwą BiT-City.

Mapa

Jednostki i instytucje związane z kolejnictwem w Bydgoszczy

W Bydgoszczy znajdują się oddziały okręgowe lub rejonowe krajowych spółek kolejowych, m.in.:

• PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. – Zakład Linii Kolejowych^[2] (jeden z 23 w Polsce, obejmujący województwo kujawsko-pomorskie)
• PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. – Zakład Maszyn Torowych (Ludwikowo 2)^[2]
• PKP Intercity – gniazdo oddziału w Gdyni (peron IV dworca Bydgoszcz Główna).
• PKP Cargo S.A. Zakład Przewozów Towarowych Sekcja Przewozów i Ekspedycji (Zygmunta Augusta 5)
• PKP Cargo S.A. Kasa Towarowa Bydgoszcz (Inwalidów 10)
• PKP Cargo S.A. Centralne Biuro Rozrachunków – od 1922 przy ul. Dworcowej 63 (b. siedzibie Dyrekcji Kolei); od 2011 przy ul. Sobieszewskiej 3
• PKP Energetyka S.A. – Zakład Kujawski (Zygmunta Augusta 7)^[3]
• Telekomunikacja Kolejowa – oddział rejonowy
• Komenda Regionalna Straży Ochrony Kolei^[4]

W Bydgoszczy znajdują się także duże podmioty gospodarcze, zajmujące się produkcją i usługami na rzecz kolei:

• Przewozy Regionalne Sp. z o.o. – Kujawsko-Pomorski Zakład Przewozów Regionalnych (Dworcowa 104-108)^[5]
• Pojazdy Szynowe PESA Bydgoszcz S.A. Holding (zał. 1851) – przedsiębiorstwo zajmujące się budową pojazdów szynowych, autobusów szynowych, tramwajów, wagonów kolejowych, modernizacją i naprawą taboru szynowego. Firma w latach 2005–2015 pozyskała szereg prestiżowych kontraktów w kraju i za granicą;
• Kolejowe Zakłady Łączności Sp. z o.o. (zał. 1920) – producent urządzeń telekomunikacyjnych dla kolei oraz komunikacji miejskiej, od 2013 r. należą do grupy PKP Informatyka; są jedynym polskim producentem i dostawcą kolejowych tablic informacyjnych LCD oraz tablic paletowych, systemu łączności dyspozytorskiej, automatów biletowych, systemów pokładowych do pojazdów, systemów rozgłoszeniowych (megafony i DSO), systemów monitoringu obiektów kolejowych; większość polskich dworców kolejowych wyposażona jest w system tablic informacyjnych KZŁ^[6];
• Kolejowe Zakłady Nawierzchniowe COGIFER POLSKA Sp. z o.o. (zał. 1945) – producent i dostawca elementów nawierzchni kolejowej i tramwajowej;
• Zgrzewalnia Szyn

W Bydgoszczy mają siedzibę ogólnopolskie organizacje gospodarcze związane z kolejnictwem: Ogólnopolskie Stowarzyszenie Samorządów na Rzecz Kolei Lokalnych oraz Polska Izba Producentów Urządzeń i Usług na Rzecz Kolei (www).

Od 2015 roku przy Bydgoskiej Szkole Wyższej funkcjonuje jedyne w regionie kujawsko-pomorskim Technikum Kolejowe^[7], które nawiązuje do tradycji Technikum Kolejowego im. Mikołaja Kopernika (1952-2007) w budynku Copernicanum w Bydgoszczy^[8].

Muzeum

 Osobny artykuł: Izba Tradycji Bydgoskich Dróg Żelaznych.

Od 1979 r. przy dworcu Bydgoszcz Główna znajdowała się Ośrodek Muzealny Bydgoskiego Węzła Kolejowego, obecnie prowadzony przez Bydgoskie Towarzystwo Przyjaciół Kolei^[9]. W 2012 r. placówka została przeniesiona do dworca Bydgoszcz Wschód

Operatorzy

Operatorami przewozów kolejowych (pasażerskich) w województwie są trzy podmioty: Arriva RP (na liniach nie zelektryfikowanych). Na pozostałych trasach kursują Przewozy Regionalne (pociągi regionalne) oraz PKP InterCity (pociągi międzywojewódzkie)

Dworce i przystanki kolejowe

W granicach administracyjnych miasta znajduje się pięć dworców kolejowych: Główna, Leśna, Wschód, Bydgoszcz Emilianowo (nieczynny) i Bydgoszcz Fordon, a także przystanki: Osowa Góra, Zachód, Rynkowo, Rynkowo Wiadukt, Bielawy, Brdyujście, Łęgnowo, Akademia, Żółwin (nieczynny). Najbardziej obciążona przewozami pasażerskimi jest stacja Bydgoszcz Główna, odprawiająca ok. 90% podróżnych. Stacja ta jako jedyna w województwie kujawsko-pomorskim jest zaliczona, obok 14 innych dworców w Polsce do kategorii A, co oznacza roczną odprawę podróżnych powyżej 2 mln.

Dworce i przystanki kolejowe w Bydgoszczy^[10]:

Zobacz też

• Dyrekcja Kolei w Bydgoszczy
• Główny Dworzec Kolejowy w Bydgoszczy
• Pruska Kolej Wschodnia
• Kolej Warszawsko-Bydgoska
• Magistrala węglowa
• Bydgosko-Wyrzyskie Koleje Dojazdowe
• Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz
• Kolejowe Zakłady Łączności w Bydgoszczy
• Kolejowe Zakłady Nawierzchniowe Cogifer Polska
• Mosty kolejowe w Bydgoszczy
• Most Portowy w Bydgoszczy
• Most kolejowy magistrali węglowej w Bydgoszczy
• Most fordoński im. Rudolfa Modrzejewskiego w Bydgoszczy