Wzniesiony w 1867 r. (przebudowany w 1903 r.) budynek główny Strzelnicy przy ul. Toruńskiej
Wzniesiony w 1887 r. Dom Towarzystwa Kasynowego „Wypoczynek” przy ul. Gdańskiej
Kamienica Gdańska 10, w której mieści się Klub Mózg
Kamienica Gdańska 67 w Bydgoszczy, w której mieści się Klub Kuźnia
Kamienica Stary Rynek 12, w której mieści się Kawiarnia Artystyczna „Węgliszek”
Klub „Eljazz”
Spichrz, w którym do 2002 r. mieścił się klub PCK Sanatorium
Barka Club

Kluby muzyczne w Bydgoszczy są elementem kultury muzycznej miasta. Są to miejsca, w których rozwija się kultura klubowa, lokalny underground oraz muzyka alternatywna. Gwałtowny rozwój clubbingu nastąpił po 1990 r. Co roku powstawały nowe lokale w miejsce innych, które z różnych powodów kończyły działalność. Odbywały się w nich wernisaże i koncerty, a także festiwale muzyczne. Kilka z tych jednostek stało się centrami kultury znanymi w całej Polsce i poza jej granicami[1]. Klub Mózg od początku lat 90. XX w. stał się głównym ośrodkiem muzyki yassowej, łączącej elementy współczesnej muzyki improwizowanej, jazzu, punk rocka i folku[2].

Tradycje

Établissement

W pierwszej połowie XIX wieku dotarła do Bydgoszczy moda na tworzenie zespołów restauracyjno-rozrywkowo-teatralnych typu Établissement. Ich istnienie wpływało na uatrakcyjnienie spędzania wolnego czasu i życia towarzyskiego. Kompleksy te miały charakter prywatnych przedsiębiorstw restauracyjno-rozrywkowych[a]. Składały się one z części gastronomicznej oraz ogrodu i mieściły sceny muzyczne, teatralne i taneczne oraz urządzenia rozrywkowe (kręgielnie, hipodromy, strzelnice, sale bilardowe, karuzele, przystanie wodne). Ogrody wyposażano w obiekty małej architektury (pergole, kolumnady, altany, cieplarnie i fontanny). Ważnym elementem każdego z kompleksów była sala zebrań użytkowana przez stowarzyszenia. Za najstarszy bydgoski zespół gastronomiczno-rozrywkowy uznaje się kompleks przy ul. Czartoryskiego 16 położony nad Młynówką. W latach 50. XIX wieku znajdowało się w Bydgoszczy kilka Établissements, zaś pod koniec wieku około 20. W 1897 r. lista publicznych sal widowiskowych w Bydgoszczy mogących pomieścić od 200 do 1000 osób liczyła 18 łącznie z Teatrem Miejskim. Największym bydgoskim Établissement była Strzelnica przy ul. Toruńskiej (2,5 ha), zaś niektóre sytuowano w pewnym oddaleniu od miasta (Smukała, Rynkowo, Myślęcinek). Do najokazalszych, realizujących urozmaicony program funkcjonalny i kulturalny należały: Ogród Natanela Patzera (ul. Świętej Trójcy), Elysium (ul. Gdańska), Concordia (ul. Jagiellońska), Etablissement Jakuba Wicherta (ul. Grodzka), Dom Towarzystwa Kasynowego „Wypoczynek” (ul. Gdańska)[3].

Przegląd bydgoskich Établissement w XIX wieku[3]:

Clubbing

Tradycje koncertów muzyki rozrywkowej w kawiarniach, restauracjach i ogródkach letnich Bydgoszczy sięgają II połowy XIX wieku. Od 1908 r. polskie zespoły instrumentalne i chóry występowały w Domu Polskim. W dwudziestoleciu międzywojennym istniało w Bydgoszczy kilkaset restauracji i kawiarni, z których większość była usytuowana przy najważniejszych miejskich traktach komunikacyjnych, zwłaszcza ul. Gdańskiej i Dworcowej. Latem życie społeczno-towarzyskie przenosiło się do letnich ogródków na zapleczach lokali, w których często grały orkiestry dęte i zespoły muzyczne. Do najbardziej ekskluzywnych restauracji, w której na żywo rozbrzmiewała muzyka należały: Kasyno Cywilne, Pałacyk Blumwego, Elysium, Cristal, Strzelnica, Resursa Kupiecka, Ogrody Patzera oraz kawiarnia „Bristol” zawieszona nad Brdą. W tej ostatniej urządzano koncerty poważne, popularne i rozrywkowe orkiestr salonowych oraz „Jazz bandu”. Do każdego koncertu drukowano programy w języku polskim i niemieckim. Urządzano także „wieczory muzyki wiedeńskiej”, „operetkowej”, „węgierskiej” itp.[4].

Po II wojnie światowej wskutek upaństwowienia gastronomii, liczba klubów muzycznych spadła, ale nadal stanowiły one liczący się element kultury miasta. Do najpopularniejszych należały: Klub POW (zał. 1945), Klub-Kabaret „Zodiak” (zał. 1958), „Savoy”, studencki „Beanus” (zał. 1970), „Medyk” (zał. 1973), jazzowa „Marysieńka” (zał. 1978) i inne[4].

Po 1990 r. powstawać zaczęły w Bydgoszczy, podobnie jak w całym kraju, liczne prywatne kluby, puby, dyskoteki – sytuowane na ogół w nietypowych miejscach i wnętrzach (fabryczne hale, piwnice, stare spichrze, kuźnie i młyny, oficyny w podwórkach), charakteryzujące się wymyślnym wystrojem wnętrza (stylizacje a la western, wiejska stodoła, katownia itp.) i przyciągające młodych ludzi atrakcyjną ofertą programową. Pierwszym klubem nowej generacji były założone w 1991 r. „Trytony” – protoplasta „Mózgu” i „Eljazzu”. Największe z klubów bydgoskich np. „Eljazz”, „Mózg”, „Kuźnia”, czy „Sanatorium” – stały się centrami młodzieżowej kultury, nie tylko muzycznej. Organizowanym tam koncertom muzyki rozrywkowej towarzyszyły często plastyczne happeningi i teatralne interakcje. Wraz z rozwojem clubbingu nastąpiła specjalizacja lokali pod względem repertuaru muzycznego, który serwowano dla określonej klienteli. Około 2000 r. poza potentatami („Eljazz”, „Mózg”) istniały takie kluby muzyczne jak: „Los Desperados” (ul. Wiatrakowa), „Remiza” (ul. Dworcowa), „Gong” (ul. Toruńska), „Pub Camelot” (ul. Gdańska), „Merlin” (ul. Zaułek), „Speer” (ul. Jagiellońska), „Flip” (ul. Boya-Żeleńskiego), „Trip” (ul. Floriana), „Barka Klub”, „Zentrum”. Najpopularniejszymi dyskotekami były: „Bravo” (ul. Zygmunta Augusta) i „Hysteria” (ul. Dworcowa)[4].

Traktowane początkowo dość marginalnie jako przejaw lokalnego undergroundu, kluby muzyczne stały się stopniowo istotną częścią kultury muzycznej, ostoją nowych kierunków artystycznych, świątyniami nowej kultury[4].

Główne bydgoskie kluby muzyczne

Klub Mózg

 Osobny artykuł: Klub Mózg.

Klub Mózg przy ul. Gdańskiej 10 to miejsce utworzone w celu promowania sztuki współczesnej oraz stworzenia możliwości do pracy artystom niezależnym. Jest to nie tylko klub muzyczny, ale także studio nagraniowe, wytwórnia płytowa i agencja koncertowa. Od 1994 r. przez scenę i galerię „Mózgu” przewinęło się kilkuset muzyków, performerów, malarzy i fotografików z całego świata. Mózg jest otwarty na sztukę „czystą”, tj. pozbawioną obciążeń koniunkturalnych wynikających z aktualnie panującej mody[5]. Twórcy klubu: Sławomir Janicki i Jacek Majewski są współtwórcami niezależnej sceny muzycznej, która znana jest pod nazwą yassu[1]. Od 2000 r. w listopadzie odbywa się Mózg Festiwal, a w lipcu Low Fi Festiwal. Sukcesy „Mózgu” nie pozostają bez wpływu na bydgoskie środowiska twórcze i inspirują coraz większą grupę jego bydgoskich naśladowców, animatorów życia klubowego[1] Strona.

Klub Eljazz

 Osobny artykuł: Eljazz.

Klub Eljazz przy ul. Krętej 3 to bydgoska scena jazzowa i awangardowa, istniejąca od 1992 r. W 1999 r. powołano do życia Eljazz Big Band – orkiestrę prowadzoną przez jazzmana, perkusistę, bandleadera i animatora życia muzycznego – Jozefa Eliasza. W klubie koncertują muzycy jazzowi, odbywają się stałe cykle muzyczne – środowe jam session z udziałem bydgoskich muzyków, niedzielne prezentacje niezawodowych wokalistów i instrumentalistów w repertuarze standardów jazzowych. W październiku odbywa się Bydgoszcz Jazz Festival, a w listopadzie – tradycyjnie Zaduszki Bluesowe i Zaduszki Jazzowe[5] Strona.

Klub Kuźnia

 Osobny artykuł: Klub Kuźnia.

Klub Kuźnia powstał w 1995 r. na tyłach kamienicy Gdańska 67. Występowała tu krajowa czołówka oraz zagraniczne gwiazdy muzyki jazzowej i rockowej, m.in. Fish, Michał Urbaniak, Jan Ptaszyn Wróblewski, a na co dzień grupa Abraxas[4] Strona.

Kawiarnia Artystyczna Węgliszek

 Osobny artykuł: Węgliszek.

Kawiarnia Artystyczna „Węgliszek” mieszcząca się w kamienicy Stary Rynek 12 – ul. Batorego 1-3 została założona w 1993 r. Do 2012 r. należała do Miejskiego Ośrodka Kultury. Jest zarówno klubem muzycznym, jak i galerią sztuki. W swoim repertuarze „Węgliszek” uwzględnia: koncerty, recitale, muzyczno-wokalne formy estradowe, wieczory autorskie oraz promocje książek o różnorodnej tematyce. Od 1996 r. odbywają się tutaj „Szopki Bydgoskie” i benefisy znanych bydgoskich twórców[4].

Clan Klub

Clan był to jeden z bydgoskich klubów nowej generacji powstały w 1995 r. Mieścił się w kamienicy przy ul. Pod Blankami. Kojarzony był przede wszystkim z koncertami muzyki rockowej. Wystąpił tu m.in. Robert Gawliński, T.Love i grupa Hey[4].

Savoy

Savoy był jednym z najpopularniejszych w latach 60. i 70. lokali rozrywkowych w Bydgoszczy. Mieści się w kamienicy u zbiegu ulic: Jagiellońskiej, Mostowej i Gdańskiej, w której jeszcze przed I wojną światową znajdowała się znana w całej Bydgoszczy „Palast Cafe”. Wśród plejady grających tu zespołów największą popularność i najdłuższy staż osiągnęła kapela prowadzona przez gitarzystę i akordeonistę Ryszarda Dudzika. Pojawiali się tutaj zagraniczni wokaliści, iluzjoniści, tancerze serwowani przez „Estradę Bydgoską”. Po 1990 r. Savoy stał się klubem o dyskotekowym charakterze, adresującym swoją działalność do ludzi młodych. Odbywają się też tu koncerty w ramach Bydgoskich Festiwali Bluesowych, a obszerne wnętrza wykorzystywane są do organizacji imprez muzycznych przez Wojewódzki Ośrodek Kultury[4] Strona.

Sogo

Sogo jest klubem muzyczny o repertuarze z hard rocka. Został otwarty w 1994 r. przy Wełnianym Rynku. Oprócz muzyki mechanicznej, występowały tu na żywo zespoły, nie tylko rockowe, lecz również bluesowe i inne. Występowały tu m.in. zespoły: Variété, „Tortilla Flat” i inne[4].

Kluby historyczne (istniejące, bądź nieistniejące)

Beanus

Beanus to Studencki Klub Pracy Twórczej założony w 1970 r. przy Wyższej Szkole Pedagogicznej. Mieścił się w piwnicy budynku uczelni przy ul. Chodkiewicza 30. Był wizytówką artystycznej działalności bydgoskiej młodzieży akademickiej, zwłaszcza w latach 70. i 80. W „Beanusie” swoją karierę rozpoczynało wiele postaci bydgoskiego życia muzycznego m.in.: Piotr Salaber, Józef Eliasz, Walerian i Elżbieta Krenzowie, „Spółka z Zaułka”, kabaret Klika, grupa Żuki czy Beer Band. Wiele zespołów choć często efemerycznych, miało też swój udział w kształtowaniu artystycznego oblicza kultury studenckiej i bydgoskiej. Ewenementem na skalę ogólnopolską (a także międzynarodową) była grupa „Nijaj Bardoj” wykonująca melodie z różnych stron świata w języku esperanto. Znakiem firmowym studenckiego muzykowania w Beanusie był zawsze jazz. Zespoły i soliści klubowi zbierali laury na ogólnopolskich festiwalach, przeglądach i giełdach, a klub został, za całokształt dorobku kulturalno-artystycznego, trzykrotnie nagrodzony prestiżową „Czerwoną Różą” (1976,1977,1980). Pod koniec lat 90. klub rozwiązano, a w 2007 r. przywrócono go ponownie pod nazwą „Beanus'70 Reaktywacja”. Niezależnie od niego od 2000 funkcjonuje klub „Beanus” w akademikach UKW przy ul. Łużyckiej 21[4][6].

Bogart

Bogart został założony w 1996 r. przez Dariusza Zielińskiego i Mirosława(nazwisko nieznane) w lokalu przy ul. Focha. W zamyśle założycieli miał to być klub jazzowy. W pierwszym roku działalności odbył się tam nawet festiwal jazzowy, który miał być imprezą cykliczną, lecz na pierwszej edycji się zakończył. W pierwszym roku działalności drugi z właścicieli(Mirek) zginął, a i repertuar muzyczny zmienił się na rock z lat 60. i 70. i folk. Klub był ulubionym miejscem spotkań studentów i uczniów wyższych klas licealnych. W klubie występowali znani polscy artyści, m.in.: Jarosław Śmietana, Leszek Możdżer, Krzysztof Ścierański, Tadeusz Nalepa, Jan Ptaszyn Wróblewski, Bernard Maseli, Zbigniew Jakubek, Nippy Noya, Jose Tores, Maciej Maleńczuk z Homo Twist, Pudelsami jak i solo, zespół Bielizna. Częstymi gośćmi byli również muzycy bydgoscy: Marcin Jahr, Grzegorz Nadolny, Piotr Olszewski. Organizowano tu również poprzedzane prelekcją seanse filmowe[4]. Klub przestał istnieć w 2002 roku.

Klub POW

Protoplastą Klubu Pomorskiego Okręgu Wojskowego był powstały w 1945 r. Dom Żołnierza mieszczący się przy ul. Śniadeckich (potem kino „Gryf”). Z chwilą budowy osiedla Leśnego znalazł swoją siedzibę przy ul. Sułkowskiego 52a. Działalność artystyczno-kulturalna klubu obfitowała w formy muzyczne. Na klubowej estradzie występowały gościnnie wszystkie goszczące w Bydgoszczy firmowe zespoły wojskowej estrady rozrywkowej. Istniał własny klubowy zespół muzyczny oraz Koło Miłośników Muzyki, które zapraszało na prelekcje i prezentacje. W latach 1990-1995 pod auspicjami Klubu POW działał i jeździł po Polsce kabaret „Spisek – 4”, a od 1992 r. – Teatr Dziecięcy „Fantango”[4]. Od 1 stycznia 2011 r. Klub podlega Szefowi Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych w Bydgoszczy[7].

Marysieńka

Marysieńka to popularna w latach 1978–1985 Kawiarnia Muzyczna powstała pod auspicjami Oddziału Północnego Polskiego Stowarzyszenia Jazzowego. Mieściła się obok dworca PKP Bydgoszcz Główna. W miejscu tym organizowano koncerty gwiazd polskiego jazzu (S. Kulpowicz, T. Stańko, J. Ptaszyn-Wróblewski), imprezy rozrywkowe, dyskotekowe, a także swingujące bale karnawałowe[4].

Medyk

Klub Medyk był jednym z najpopularniejszych bydgoskich klubów, w latach 70. i 80. szczególnie chętnie odwiedzanym przez cyganerię artystyczną. Klub został założony w 1973 r. w piwnicach kamienicy przy ul. Zaułek 6. Kwitło w nim życie muzyczne w różnorodnych gatunkowo formach: jazzu, opery barokowej, poezji śpiewanej, recitali fortepianowych. W klubie śpiewała czołówka solistów bydgoskiej opery (Barbara Nitecka, Krystyna Michałowska, Elżbieta Hoffmann, Magdalena Krzyńska, Piotr Stępowski, Ryszard Smęda, Piotr Trella) oraz aktorzy scen bydgoskich. Klub w 1996 r. zmienił charakter, stając się sceną bluesową i rockową. Zadomowił się tu zespół Green Grass, a gościnne występy zanotował Sławomir Wierzcholski i Nocna Zmiana Bluesa, Jacek Siciarek, Jacek Pelc i Jarosław Śmietana. Podczas Bydgoskiego Festiwalu Jazzowego urządzano tu nocne jam session[4].

PCK Sanatorium

PCK Sanatorium, istniejący w latach 1997–2002 był jednym z najoryginalniejszych klubów muzycznych, jakie powstały w Bydgoszczy po transformacji 1989 r. Mieścił się w spichrzu przy ul. Stary Port, a jego właścicielem i pomysłodawcą był muzyk i wokalista Wacław Węgrzyn. Pod mianem Prywatnego Centrum Kultury „Sanatorium”, klub serwował muzykę wielogatunkową (poza disco), często autorską. Grali tu m.in. Wojciech Waglewski z Voo Voo, Janerka, Bielizna, Janusz Strobel, Paweł Kukiz, Piersi, Osjan, Zbigniew Namysłowski. Regularnie grał tu klubowy zespół muzyczny The Ślub – tworzony przez Grzegorza Daronia, Tomasza Pacanowskiego, Andrzeja Przybielskiego. W klubie wystawiali swoje obrazy plastycy; odbywały się spektakle teatralne, spotykali się literaci. Klub posiadał własny periodyk oraz studio nagrań. W 2002 r. wskutek zawiłości związanych z prawem do lokalu, klub musiał opuścić swoją siedzibę i zakończył działalność artystyczną[4].

Zodiak

Zodiak to najwytworniejszy lokal, jaki powstał w powojennej Bydgoszczy. Przez lata stanowił konkurencję dla hotelu Pod Orłem. Usytuowany był przy ul. Marcinkowskiego (naprzeciwko kina „Orzeł” i klubu „Mozaika”). Założono go w 1958 r. pod nazwą Klub-Kabaret „Zodiak”. Klub uchodził za miejsce spotkań i rozrywki miejskiej elity. Muzykę na żywo grały orkiestry w stylu big-bandowym, a program artystyczny zapewniała „Estrada Bydgoska”. Ranga lokalu malała począwszy od lat 80. W 2002 r. klub zmienił charakter, lecz zachował nazwę[4].

Inne kluby i puby

Do innych, nie wymienionych wyżej klubów, kawiarni muzycznych i pubów w 2011 r. należały m.in.[8]:

W obrębie Starego Miasta w Bydgoszczy

W Śródmieściu Bydgoszczy

W innych częściach miasta

Kluby studenckie

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ w Bydgoszczy określenie Établissement było rzadko używane, częściej zespoły rozrywkowe określano mianem ogrodów, a ich nazwy nawiązywały do miejsca położenia lub nazwiska właściciela

Przypisy

  1. ↑ a b c Mariusz Krupa: Z „Mózgu” do „Gongu”. [w:] Kalendarz Bydgoski 2000
  2. ↑ Zdzisław Pająk: Jass nad Brdą. [w:] Kalendarz Bydgoski 2004
  3. ↑ a b Bogna Derkowska-Kostkowska: Dawne kompleksy restauracyjno-rozrywkowo-teatralne w Bydgoszczy. [w:] Materiały po konferencji: Siedziby teatrów, teatrzyków, oper, filharmonii – historia i architektura. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008. ISBN 978-83-926423-4-3
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Zdzisław Pruss, Alicja Weber, Rajmund Kuczma: Bydgoski leksykon muzyczny. Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne. Bydgoszcz 2004
  5. ↑ a b Europejska Stolica Kultury Bydgoszcz 2016 kandydat – opracowanie
  6. ↑ Klub Beanus skończył 50 lat. Kultowe miejsce gościło artystów i studentów
  7. ↑ https://archive.is/20120805065104/http://www.iwspsz.wp.mil.pl/pl/86.html dostęp 22-05-2012
  8. ↑ na podstawie https://web.archive.org/web/20120418123952/http://www.bydgoszcz.klubowa.pl/kluby.html dostęp 14-03-2012

Bibliografia

Kultura muzyczna Bydgoszczy
Kompozytorzy związani z Bydgoszczą
Pedagodzy i działacze muzyczni
Historia kultury muzycznej
Instytucje i organizacje
Festiwale
Powiązania

Herb Bydgoszczy

Bydgoszcz
Warunki naturalne
Podział administracyjny
Ludność
Historia
Kalendarium historyczne
do 1945
od 1945
Turystyka
Gospodarka
Transport
Kultura
Pozostałe

Kategoria