ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
Pons Rebuffel (Escragnolles, sécolo XIX - ?1914), poêta e coltivatô françéize, o l'é l’ùnico scritô che conoscémmo ch'o l'à dêuviòu o dialétto figón.
O sò nómme Pons (ch’o ne vêgne da-o latìn pons-pontis) ancheu o l'é insòlito; ma into sécolo XIX o l’êa bén bén dêuviòu, in particolâre into nòrd da Provénsa. O l'é o nómme de'n pàize - Saint-Pons - e o l'é deventòu 'n cognómme ascì. Do Pons Rebuffel no sémmo nìnte, fêua ch'o l'êa 'n contadìn (comm'o l'à dîto lê mæximo), ch'o vivéiva inte 'n pàize izolòu inte Àrpi Marìtime e ch'o scrivéiva poexîe in françéize, in dialétto provensâ e in dialétto figón. O sò poemétto - intitolòu La Siagne: Poème Lyrique, fæto de dêxe cànti, di quæ sêi in françéize, doî in provensâ e i ùrtimi doî in dialétto figón (Quantou moundou que tenen e Siagne de Mons), tùtti con de sò nòtte esplicatîve, stòriche e lengoìstiche - o l'é stæto stanpòu into 1874, quànde lê o l'àiva squæxi vint’ànni. L'ezenplâre conservòu a Parìggi, inta Bibliotêca naçionâle françéize, o l'é fòscia l’ùnico restòu e into 2018 n'àn fæto 'n'ediçión in fac-scìmile. Sto librétto de 98 pàgine e o l'é stæto mìsso inta lìsta di lìbbri da Conservation patrimoniale de la Littérature Française.
A Escragolles, inte l'Eutoçénto gh'êa 'n moìn e-existéivan (e-exìstan ancón) antîghe costruçioìn de prîa a sécco: cabànn-e, stàlle da pêgoe, cistèrne, fórni a câsìnn-a e peu chêuxe o mangiâ, miagétte. A popolaçión do pàize a l'êa stæta dezentegâ da-a pèsta into 1420 e alôa s'é dovûo trasferî into pàize de famìgge lìguri, che ne vegnîvan da l'entrotæra de Vintimìggia: i Figùnni, coscì dîti perché se nutrîvan (pascéivan) e comerciâvan fîghe. A scàrsa e pövia popolaçión, into sécolo XIX a se dedicâva a-a coltivaçión d'òrtàggi e de meioìn e a l’arecugéita de réixe e de tùberi. A conservâva o sò dialétto òriginâio, con l'azónta de quàrche paròlla françéize e provensâ.
A 633 mêtri d'artéssa nàsce a Siagne che da prinçìpio a l'é sôlo 'n torènte con pöca ægoa; dòppo o l'arechéugge ægoa da di afloénti e dòppo 44,3 chilòmetri o finìsce in mâ no distànte da Cannes. A prìmma pàrte do sò camìn – Siagne d’Escragnolles – a l'é ciamâ sciùmme de ægoe néigre e a pàssa inte 'na gôa incasciâ tra e prîe: in torénte ch'ancheu o fa a feliçitæ di amànti do canyoning: Antigaménte o sciùmme o l'êa ciamòu Lérida, ma i Români l'àn ciamòu Siagna, pò-u bordèllo che-e ægoe fàn picàndo cóntra e ròcche.
Dòppo êse sbarcòu a Vallauris, a-i 10 de màrso do 1815, co-in modèsto ezèrcito de 1.200 òmmi, o Napolión Bonapàrte o l'à çernûo a stràdda intèrna vèrso Grasse, p'arivâ a-e Àrpi travèrso a valàdda da Durance e o l'é pascò ascì da Escragnolles. Sta stràdda chi a l'é dîta a Route de Napoléon.
Svìsero d'òrigine, l'Adrien Guébhard – mêgo, stòrico e speòlogo – o çercâva de tràcce preistòriche e niolìtiche, de fortificaçioìn e de stràdde române e do medioêvo into teritöio de quéllo ch'ancheu o l'é o Dipartiménto de Var. O l'à scovèrto di dolmen e o l'à colaboròu, co-i riliêvi da zöna de Grasse, a-a stezûa da Càrta Giològica da Frànsa. O l'à fondòu a revìsta Cri du Peuple e a Société préhistorique française. Inte sò esploraçioìn o l'à conosciûo o Pons Rebuffel, o l'à avûo o sò lìbbro de poexîe e o l'à domandòu di nêuvi vèrsci a-o poêta-coltivatô. O Pons Rebuffel o gh'à dæto a cansón E doue Bessoune (E dôe Binélle) ch'a pàrla di doî prìmmi tòcchi da Siagne che s'unìscian into teritöio de Escragnolles e o i paragónn-a a dôe mitològiche binélle. L'Adrien Guébhard o l'à lezûo sti vèrsci chi inte 'na rionión de scensiâti e o cùrto poêma o l'é stæto publicòu into 1899 da-i Annales de la Société des lettres, sciences et arts des Alpes Maritimes.
La Siagne: Poème Lyrique, N-D-de Lérins, impr. de Marie-Bernard, 1874 [1] (into fac-simile: Hachette Livre, 2018) [2].
E doue Bessoune (Les deux Jumelles) chanson en patois figon [3].
- Newberry Library (Chicago) - Prince Lucien Louis Bonaparte Collection - 1 ezenplâre.
- Bibliuteca naçionâle de Fransa (Pariggi) - 3 ezenplâre.
Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 71380239 · ISNI (EN) 0000 0000 0012 6632 · BNF (FR) cb103278914 (data) · WorldCat Identities (EN) 71380239 |
---|