dr Hermann Schilli (links) kriegt dr Oberrhynische Kulturprys 1967

Dr Hermann Schilli (* 1. Jänner 1896 z Offeburg; † 28. Augschte 1981 z Fryburg) isch e dytsche Zimmermann un Buurehuusforscher gsii un Grinder un Laiter vum Schwarzwälder Freiliechtmuseum Vogtsbuurehof.

Lehre

Dr Schilli isch e Suhn gsi vum Stefan Schilli, eme Schlosser vu Zunswier, wu as Wage- un Zugfierer bi dr Badische Staatsbahn gschafft het, un däm syre Frau Maria Schilli geb. Barlott vu Durlach.

Vu 1902 bis 1913 isch er z Offeburg uf d Volks- un Oberrealschuel gange un het dert dr 1913 dr Abschluss gmacht. Noch eme Böupraktikum bi me Zimmermaischter in syre Haimetstadt het er am Staatstechnikum z Charlsrue aafange studiere. Vu 1914 bis 1918 isch er as Chriegsfreiwillige im Erschte Wältchrieg an dr Weschtfront (Frankrych, Flandere) un an dr Oschtfront (Pole, Litaue, Kurland, Livland) gsii.

Wun er us em Chrieg retuurchuu isch, het er ab 1919 wyterstudiert un 1921 s Exame fir s Lehramt an Gwärbeschuel gmacht. Derno het er as Gwärbeschuelkandidat an dr Gwäärbeschuel z Offeburg aafange un het d Schueler im Böuwgwäärb unterrichtet. Syni Kirs im „Fachzaichne“ sin dodmol scho arg gschetzt wore. Vu 1926 bis 1928 het er näbehär no bim Offeburger Arbetsamt Aignisbriefige fir s Holzgwäärb durgfiert. Fir des het er sälber Kirs an dr Tächnische Hochschuel z Charlsrue bsuecht. Anne 1927 het er e blanmäßigi Stell as Gwäärbschuellehrer iberchuu. Im Johr 1929 het er s Abitur noogmacht un im Johr druf s Briefig fir s heecher Lehramt abglait. Anne 1931 isch er Studieroot woore.

Wu anne 1938 dr Landesverband vu dr badische Zimmermaischter d Grindig vun ere Maischterschuel fir s Zimmerhandwärch an dr Fryburger Gwärbeschul aagregt het, het dr Schilli d Laitig vu däre Maischterschuel ibernuu. Är het si mit großen Yysatz ufböue.

Im Zweete Wältchrieg isch dr Schilli Offizier in dr Wehrmacht gsii un bis zue syre Entlossig us gsundhailtige Grind vu 1939 bis 1942 an dr Wescht- un an dr Oschtfront gsii.

Noch em Chrieg het dr Schilli d Zimmermaischterschuel aafangs hilfswys wytergfiert. Anne 1952 het er die Maischterschuel wider chenne offiziäll ufmache un ab 1956 isch mer wider returchuu in di friejere Ryym in dr Fryburger Gwäärbschuel. Im Johr 1956 isch dr Schilli Studiediräkter wore un isch Fachberoter fir s Zimmerhandwärch im Regierigsbezirk Sidbade gsii. 1959 isch er zum Studiebrofässer ernännt un schließli 1962 pänsioniert wore. Insgsamt het dr Schilli vu 1938 bis 1962 rund 1500 Zimmermaischter uusbildet.

Anne 1927 het er d Frieda Sammeth vu Offeburg ghyrote, e Dochter vum e Bierbröuer un Gaschtwirt vu dr „Kopfhalle" am Stadtbuckel. Si hän zäme zwee Sihn ghaa, wu beedi Dekter wore sin, dr Wilfried Schilli (* 1929) un dr Gerhard Schilli (*1933).

In syre Studiezyt (bis 1921) un syne Kirs fir Studieberotig am Staatstechnikum (1926/27) het dr Schilli änge Kontakt ghaa zum Otto Gruber, wu Dozänt z Charlsrue gsii isch un vu 1927 bis 1957 usserordelige Brofässer z Aachen. Dr Gruber het si mit dr Schrift „Deutsche Bauern- und Ackerbürgerhäuser“ habilitiert ghaa, wu 1926 bi G. Braun z Karlsruhe uusechuu isch, Derzue isch dr Gruber au Mitglid vum Arbeiskrais fir dytschi Huusforschig gsii, wu scho in dr 1930er Johr blant ghaa het, e Gsamtwärch iber „Huus un Hof vu dytsche Buure " uusezgee. Dr Gruber isch zueständig gsii fir d „Gschicht vum schwebisch-alemannische Buurehuus“, wu mer 10 Abdailige derfir vorgsää ghaa het. Aagregt dur dr Gruber het dr Schilli aagfange si mit dr Gschicht vu dr Buurehyyser im Schwarzwald z bscheftige. Näb em Beruef het er syner Läbdig zue dr Buurehef im mittlere Schwarzwald gforscht, het si uf Exkursione zäme mit Schueler un Studänte in allne Detail vermässe, zaichnet un fotografiert, het am Änd in däm Biet e jede eltere Hof gchännt. Är het si au fir di oberrhynische Fachwärchhyser inträssiert oder fir bsunderi Forme vu dr Holzböuwys, wie Chnyystockhuus im friejere hanau-lichtebergische Herrschaftsbiet am Oberrhyy. Anne 1936 un 1937 het er syni erschte Vereffetlichunge uusegee, iber d Buurehyser in dr Ortenau un iber d Haidehyser im mittlere Schwarzwald.

Z Fryburg isch dr Schilli 1938 Mitglid vum Alemannische Inschtitut wore. Är het Fierige gmacht un Vordreg iber d Buurehuusforschig ghalte, wun er sy Wisse as Zimmermann guet het chenne bruuche. Dur Studie in dr Archiv vu Eschinge un Charlsrue het er uusegfunde, ass mänki regionali Bsunderhaite in dr Konschtrukzion vu dr Buurehyser zruggange sin uf landesherrligi Verornige, vor allem uf fyyrbolizeiligi Vorschrifte. Syter anne 1957 isch dr Schilli Mitglid vum Byrot vum Alemannische Inschtitut gsii.

Scho in dr Zyt vum Zweete Wältchrieg het dr Schilli im amtlige Ufdrag an dr Inventarisierig vu alte Buurehyser gschafft. Ab 1950 het er au fir di staatli Dänkmolpflääg im Regierigsbezirk Südbade unter em Martin Hesselbacher gschafft. Dur sy Engaschmänt hän e Hufe Hyser, wu kulturhistorisch wichtig sin, chenne erhalte wäre, dodrunter dr Mattehof z Mühlenbach, dr Dilgerhof z Furtwange, dr Schömbachhof z St. Peter, dr Wildehof z Raitenbuch, dr Rainertonihof z Schönwald, derzue au wichtigi Fachwärchhyser wie d Arche z Istein, s Kogerhuus z Ötlingen, dr Hoch Hirsch z Ludwigshafen a. B., s Rothuus z Eigeltingen un versachideni Fachwärchhyser z Gengebach.

S Alemannische Inschtitut het dr Schilli derzue brocht, e greßer Wärch iber s Schwarzwaldhuus z schrybe. Dur syni johrelange Vorarbete het s scho 1953 chenne uusegee, s isch derno waidli zue me Standardwärch wore. Im Buech het er d Konschtrukzione vu dr verschidene Huustype dargstellt, wie si historisch entstande sin, iri territoriale un landschaftlige Bsunderhaite, wie si verbunde sin mit dr Wirtschafts- un Rächtsgschicht un wie die Huustype umgstaltet wore sin. S het au ne Hufe Bilder un Böu- un Konschtrukzionszaichnige din. 1982, im Johr no sym Dood, isch di viert Uflag uusechuu, wu dr Schilli no sälber het chenne dureschaffe.

Mit dr friejere Vorstellig, ass si im Schwarzwald Huusforme us dr Urzyt erhaltre hebe, het dr Schilli schnäll broche ghaa.[1] Är het s sognännt „Haidehuus“ as Urtyp vu dr Schwarzwaldhyser aagluegt. Dodrus hän si derno anderi Böuforme entwickelt wie Zartener Huus, s Schauinsland-Huus un s Hotzehuus. S Kinzigdäler- un s Guetacher Huus hän si wäg ire Konschtrukzion un em Wägloo vu dr Firschtsyle as aigeständige Huustyp entwicklet, ghere au au zue dr typische Schwarzwaldhyser.[2]

Dur syni langjehrige Forschige isch dr Schilli dr wichtigscht Spezialischt fir s Buurehuus im mittlere un sidlige Schwarzwald gsii un au fir d Fachwärchhyser in dr Ortenau, em Hanauerland un im Chaiserstuel. Was er uusegfinde het iber di verschidene Huusforme, het er all Ritt im Krais vu Spezialischte dischpetiert, im Arbetskrais fir Huusforschig (1950 bis 1953) un im Alemannische Inschtitut Fryburg (1939, 1943, 1954).

Är het au bi Hyfe Verainigunge un Inschtituzione, bi Haimetverbänd un an Volkshochschuele sy Wisse vordrait un het si alliwyl lydeschaftlig derfir yygetzt, die Zygnis vu dr Buurekultur fir d Noowält z erhalte.

Dr Schilli het au as Fachberoter d Täxt fir drei Kultur- un Lehrfilm gschribe: Kultur- und Lehrfilme: „Ein Vogel erobert die Welt“ (1957), „Das Schwarzwaldhaus“ (1958) un „Köhlerei“ (1960). Die drei Film sin sällemol seli erfolgrych gsii, unter anderem het er amerikanischi Spiilfilm-Verleigsellschaft dr Film „Ein Vogel erobert die Welt“ fimf Johr lang in dr Bundesrepublik, in dr Schwyz, z Eschtrych un z Luxemburg zaigt.

No syre Pänsionierig 1962 het er schließli sy Blan chenne umsetze, e Freiliechtmuseum im Hofbuurebiet im mittlere Schwarzwald yyzrichte. Iber sy Engaschmänt im Arbetskrais fir Huusforschig ab 1950 het er s Freiliechtmuseum Cloppenburg chänneglehrt un het derno syt 1960 no aigene Vorstellige ne ähnligi Aalag im Schwarzwald welle grinde. E Glicksfall isch s schließli gsii, ass dr Vogtsbuurehof z Guetach an dr Schwarzwaldbahn, ais vu dr eltschte erhaltene Schwarzwaldhyser, wu no originaldrei erhalte un verchehrsginschtig glägen isch, zum Verchauf gstanden isch. Dr Schilli het s gschafft, ass dr domolig Landkrais Wolfe anne 1963 s Gheft gchauft un e Reschtauririg finanziert het.[3] Dr Kraisdag het dr Schilli zum Laiter vum blante Museum gmacht un scho anne 1964 het mer s Freiliechtmuseum Vogtsbuurehof mit eme Spycher, eme Lybdinghuus, ere Mihli un andere Nääbegebei chenne ufmache. Im Lauf vu dr Johr het s dr Schilli gschafft, ass au anderi im Schwarzwald bodeständigi Huusforme in typische Verdrätter do ufböue wore sin: 1968 dr Hippeseppehof vu Furtwange-Katzesteig, 1972 dr Lorenzehof vu Oberwolfe, e Hochgangsägi, e Spycher un e Chohlemyler, 1973 s Hotzehuus, 1981 s Schauinslandhuus. Dr Schilli isch fascht 20 Johr lang Museumslaiter gsii un het am 29. Juni 1981 no s Richtfescht vum Schauinslandhuus chenne fyyre.

An dr Uniwerstet Fryburg het er syter 1969 en Lehrufdrag ghaa.[4]

Syt 1927 isch dr Schilli Mitgliid vum Historische Verein für Mittelbaden gsii, 1961 isch er Ehremitgliid woore.

Schrifte

Dr Hermann Schilli het e Hufe Schrifte publiziert, wu s vor allem um d Holzböuwys vu dr oberrhynische Kulturlandschaft goht. Näb dr Schwarzwaldhyser het er si mit Fachwärchhyser bscheftigt, mit em Chnyystock un dr Konschtrukzion vu dr Holzstäge, mit Bachhyser un Hofkapälle, mit Frucht- un Sägmilene, mit Lybdinghyser un dr Spycher vu dr schwarzwaldbuure , aber au mit Hyser vu dr Glasmacher, dr Bärglyt un dr Chehler.

Uuszaichnige

Literatur

Fueßnote

  1. ↑ Friedrich Metz: Geleitwort zur dritten Auflage In: Das Schwarzwaldhaus, 1977, ISBN 3-17-004388-9, S. 2.
  2. ↑ Hermann Schilli: Ländliche Haus- und Hofformen im alemannischen Gebiet Badens. Badische Heimat 31 (1951) S. 168–188
  3. ↑ Hubert Röderer: Vogtsbauernhof: Ein gutes Stück Schwarzwald, Badische Zeitung, 18. Mai 2011
  4. ↑ Lutz Röhrich: Geleitwort zur dritten Auflage In: Das Schwarzwaldhaus, 1977, ISBN 3-17-004388-9, S. 6.
  5. ↑ Freiburg: Kaufhaussaal, Preisüberreichung an Prof. Hermann Schilli, uf leo-bw.de
Kategorie