Mitxat Sagadatdinovich Bulatov | |
---|---|
Tavalludi |
18-aprel 1907 Rossiya imperiyasi Tobolsk guberniyasi Tobolsk uezdi |
Vafoti | 2004 |
Fuqaroligi |
SSSR Oʻzbekiston |
Millati | buxorolik-tatar |
Sohasi | meʼmorchilik |
Ish joylari | Toshkent, Samarqand |
Taʼlimi | Leningrad muhandislik qurilish institutini |
Mashhur ishlari | Paxtakor markaziy stadioni |
Mukofotlari | , „1941-1945 yillardagi Ulugʻ Vatan urushidagi jasoratli mehnati uchun“ medali, |
Turmush oʻrtogʻi | Vera Andreyevna Levina |
Mitxat Sagadatdinovich Bulatov (1907-yil 18-aprel, Tobolsk[1][2] – 2004) – meʼmor, tadqiqotchi. Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan binokor (1970). Meʼmorlik doktori (1974). Leningrad muhandislik qurilish institutini bitirgan (1934). 1937-yil Toshkentga kelib, shahardagi koʻpgina maʼmuriy, turar joy binolarini loyihalashda qatnashgan. Toshkent shahri bosh meʼmori (1940—1964)[3]. Oʻzbekiston Meʼmorlar uyushmasi boshqaruvining raisi (1955—1964). 1964-yildan Hamza nomidagi Sanʼatshunoslik ilmiy tadqiqot institutida ilmiy xodim, zamonaviy meʼmorlik boʻlimi mudiri (1967—1991). Samarqand (1937—1938)[4], Fargʻona, Qoʻqon, Kogon, Yangi Urganch (1938—1939), Toshkent (1952—1954)ni[1] rekonstruksiya qilish bosh rejasi muallifi. SSSR Qurilish va arxitektura akademiyasining muxbir aʼzosi. 1992-yildan Xalqaro arxitektura akademiyasining faxriy aʼzosi[5][2].
Asosiy ishlari: „Paxtakor“ stadioni (1953—1957), „Toshkent“ mehmonxonasi (1955—1957), Samarqanddagi Navoiy va Jomiy haykali (1970, hamkorlikda), Samarqanddagi Ulugʻbek rasadxonasini qayta tiklash loyihasi (1981, A. Asanov bilan) va boshqalar.
1907-yil 18-aprelda Tobolskdan besh kilometr uzoqlikda joylashgan Tobolsk uezdi Buxoro volostining Bargar qishlogʻida (Isenevskiy yurtlari) buxorolik tatarlar oilasida tugʻilgan. Otasi Sagadatdin Muxamet Bulatov moʻyna savdosi boʻyicha mutaxassis va qishloq oqsoqoli boʻlgan, savdogarning kotibi boʻlib xizmat qilgan, keyinchalik u „Faxriy Buxorolik Sagadatdin Muhammad Bulatov“ savdo uyi boshqaruvini „I. M. Kalin va K.“ ga topshirgan. Onasi Muhibjamol Avazbaki qizi Beksheneva Tobolsk shahridagi katta badavlat oiladan chiqqan[2]. Inqilobdan keyin Bulatovlar oilasi Olimboy Atsykeyevich Tushakovning uyida (hozirgi Tobolskdagi 5-sonli bolalar bogʻchasida) yashagan. Olimboy bankrot boʻlganidan keyin uyni savdogar Muhammadsafar Chenboev sotib oldi. Mitxat Bulatovning xotiralariga koʻra, uning otasi murabbiy boʻlgan va buning uchun unga katta hovli kerak edi[6]. Tobolskdagi 1-sonli oʻrta maktabni tugatgan[6]. U tobolsklik rassom Panteleymon Petrovich Chukomin (1874-1938) bilan birga oʻqigan[6]. Tobolsk, Qozon va Leningradda tahsil olgan[2]. 1929-1934 yillarda Leningraddagi Leningrad kommunal qurilish muhandislari instituti (LIIKSe) arxitektura fakultetida oʻqigan[4][1][5].
Ijodiy faoliyatini 1934-yilda Moskvada jamoat va turar-joy binolari va shaharsozlik meʼmori sifatida boshlagan[1]. Moskvada u boʻlajak rafiqasi Vera Andreyevna Levina bilan uchrashdi. Vera asli moskvalik, Moskva shahar kengashining rejalashtirish boʻlimi xodimi, u bilan 69 yil turmush qurgan[7]. 1935-yilda turmush qurishdi[8]. Uning ota-onasi, Rogoj jamoasi vakillari, uni „musulmon tatar“ ga turmushga berishni xohlamadilar[2][8].
1937-yilda „Oʻzplanproyekt“ bilan kelishilgan holda Toshkentga rafiqasi bilan joʻnab ketdi. 1937—1938-yillarda rafiqasi bilan Samarqandning[8], 1938—1939-yillarda Fargʻona, Qoʻqon va Kogonning bosh rejasi ustida ishlagan[4].
1940—1962-yillarda Mitxat Bulatov Toshkent shahar ijroiya qoʻmitasining[5] bosh arxitektura-rejalashtirish boshqarmasida (GlavAPU)[1][3] bosh meʼmor boʻlib ishlagan. Mitxat Bulatovning 1944-yildagi loyihasiga koʻra, 1946-yilda Toshkentning Navoiy koʻchasida Chkalov zavodining turar-joy binosi qurilgan. Mitxat Bulatov va Leonid Karash loyihasi boʻyicha Toshkentning Navoiy koʻchasida shahar uy-joy boshqarmasi binosi qurilgan[9][10]. 1948-yilda Toshkentda Anhor kanali qirgʻogʻida turar joy binosi qurildi, uning mualliflari meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karash[11][12][13] edi. 1951-yilda Toshkentda Lenin komsomoli nomidagi Markaziy madaniyat va istirohat bogʻi qurilgan, uning mualliflari meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karash[11]. 1952—1954-yillarda Mitxat Bulatov Toshkentni rekonstruksiya qilish bosh rejasi muallifi edi[5]. 1953-yilda Xadra maydonida, Toshkent sirkining asosiy kirish eshigi roʻparasida meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karash tomonidan loyihalashtirilgan favvora qurildi[14]. 1954—1956-yillarda Toshkentdagi Boʻzsuv arigʻi boʻyida "Paxtakor" stadioni qurilgan boʻlib, uning muallifi meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karash edi[15][3].
1944—1945-yillarda Oʻzbekiston Meʼmorlar uyushmasi OʻzSSR Vazirlar Kengashi huzuridagi Arxitektura ishlari boshqarmasi topshirigʻiga koʻra respublika mehmonxonasi loyihasi boʻyicha yopiq tanlov oʻtkazdi va unda birinchi mukofot meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karashga berildi[16]. 1958-yilda Toshkentdagi Teatr maydonida „Toshkent“ mehmonxonasi (hozirgi „Lotte City Hotel Tashkent Palace“) ochildi, uning mualliflari meʼmorlar Mitxat Bulatov va Leonid Karash edi[15][17][18]. Mitxat Bulatov SSSR Qurilish va arxitektura akademiyasining muxbir aʼzoligiga qabul qilindi. 1949-yildan – KPSS aʼzosi. 1955—1964-yillarda Oʻzbekiston SSR meʼmorlar uyushmasi boshqaruvi raisi[4].
1964—1991-yillarda OʻzSSR Madaniyat vazirligi Sanʼatshunoslik institutida ishlagan[1][5]. 1965-yilda „Somoniylar maqbarasi va IX-X asrlarda Oʻrta Osiyoda meʼmorlik nazariyasi asoslari“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan[19]. 1970-yilda Mitxat Bulatovga Oʻzbekiston SSRda xizmat koʻrsatgan quruvchi unvoni berildi[5][1].
1970-yilda Samarqandda Navoiy va Jomiy haykali ochildi, uning muallifi Mitxat Bulatov (hammualliflar bilan) edi[4]. Yodgorlik dastlab 1970-yilda Registon maydoni yaqinida oʻrnatilgan, keyin Dahbet va Registon koʻchalari chorrahasiga koʻchirilgan. 2009-yilda yodgorlik demontaj qilingan[20]. 2018-yilda Samarqand shahrining Amir Temur va Alisher Navoiy koʻchalari kesishmasida, Navoiy nomidagi markaziy istirohat bogʻiga kiraverishda qayta oʻrnatildi[21].
1975-yilda Leningraddagi SSSR badiiy akademiyasining I. Y. Repin nomidagi rangtasvir, haykaltaroshlik va arxitektura institutida „IX-XV asrlarda Oʻrta Osiyo meʼmorchiligida geometrik garmonizatsiya“ mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi[22]. 1978-yilda shu nomdagi monografiya chop etildi[23].
1978-yilda Oʻzbekiston SSR Madaniyat vazirligi Sanʼatshunoslik instituti katta xodimi Toʻlqina Qodirovaning (1935-2014) Mitxat Bulatov haqida monografiyasi nashr etildi. Kitobda meʼmorning ijodiy tarjimai holi, meʼmor va olimning ijodiy uslubini belgilab bergan nazariy qarashlari bilan tanishtirildi. Mitxat Bulatov ijodining asosiy bosqichlari koʻrib chiqilgan, uning dunyoqarashi tahlil qilingab, olim va jamoat arbobi sifatidagi faoliyati koʻrsatilgan[24].
1978—2010-yillarda Samarqandda Mitxat Bulatov loyihasi boʻyicha qurilgan binoda Oʻzbekiston madaniyati va sanʼati tarixi davlat muzeyi joylashgan[25]. Hozirda buzib tashlangan muzey binosi oʻrnida Karimov haykali oʻrnatilgan.
1981—1983-yillarda Samarqanddagi Ulugʻbek rasadxonasini rekonstruksiya qilish loyihasini yakunlagan[4][26][2].
„Oʻzbekiston meʼmorchiligi“ almanaxi tahririyati aʼzosi[27][28].
1991-yilda nafaqaga chiqdi[1]. 1992-yilda Xalqaro arxitektura akademiyasining faxriy aʼzosi etib qabul qilingan[5]. 1997—2000-yillarda Qozon shahridagi Kul-Sharif masjidi loyihasi boʻyicha maslahatchi boʻlgan, Tatariston Respublikasi meʼmorlar ittifoqining faxriy aʼzoligiga qabul qilingan[1][29].
Vera Bulatovaning saʼy-harakatlari bilan 2009-yilda meʼmorchilik fanlari doktori, akademik M. S. Bulatov tavalludining 100 yilligiga bagʻishlab „Kosmos va meʼmorchilik“ kitobi nashr etildi[30]. Kitobga ilgari nashr etilmagan „Tangrinoma. Oʻrta Osiyo fazosi va meʼmorchiligi“ va „Ulugʻbek rasadxonasi“, bibliografiyasi, meʼmoriy asarlar roʻyxati hamda hamkasblar va talabalar xotiralaridan tashkil topgan[2].
Xotini – Vera Andreyevna Bulatova (Levina; 1915—2014) – arxeolog, sharqshunos, tarix fanlari nomzodi[31], Oʻrta Osiyo tarixi va arxeologiyasiga oid koʻplab ilmiy kitoblar va nashrlar muallifi[5][7].
Mitxat Bulatov quyidagi mukofotlarga sazovor boʻlgan[1]:
Qozonning Volga boʻyi tumanida Midxat Bulatov nomi bilan atalgan koʻcha bor[1][2].
Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |