W latach 1999–2004 w Bielsku-Białej mieścił się konsulat Republiki Rumunii^[1]

Miasto nie dzieli się formalnie na dzielnice, ale w użyciu są następujące nazwy miejscowe^[2][3]:

• Bibowiec (Bibiöewiec) – nazwa lasku przy granicy z Dankowicami należącego niegdyś do rodziny Bibów
• Browarek (Broühoüz) – dalsza od Rynku część ulicy Sobieskiego
• Fickowa Rola (Fickja Jew) – zabudowania w zachodniej częściej Wilamowic na polu należącym niegdyś do niejakiego Ficka
• Granica Jawiszowska – najbardziej na północ wysunięte zabudowania przy granicy z Jawiszowicami

• Granica Pisarzowska – najbardziej na południe wysunięte zabudowania urbanistycznie powiązane z Pisarzowicami
• Jedlina – lasek jodłowy na północno-zachodnich peryferiach
• Klepacz (Klepoć) lub Targowica (Gywihtik) – rejon ulicy Paderewskiego
• Koński Las (Köwułgrüw) – pola we wschodniej części miasta, niegdyś znajdował się tam las, gdzie chowano padłe konie
• Leżaje – stawy na północno-wschodnich peryferiach i ich okolica
• Na Piekle (Ufer Heł) lub Na Końcu (Ym End) – zachodni kraniec Wilamowic przy granicy ze Starą Wsią
• Nawsie (Mytułdiüf) – centrum miasta na północ od Rynku
• Pijawkowy Staw (Ȧgitȧjh) – staw w rejonie ulicy Bilczewskiego, jego okolica nazywana jest również Sikorka

• Podlas (Underum Puś) – między Browarkiem a Końskim Lasem
• Pola Wilamowskie – pola na zachodnich peryferiach przy granicy z Dankowicami i Starą Wsią
• Siarkowe Wzgórze (Śwawujhejwuł) – rejon ulicy Słonecznej i Biesika
• Skowronek – przysiółek na granicy ze Starą Wsią
• Stara Droga (Ołda Wȧg) – rejon ulicy Pułaskiego
• Trzynaście Domów, Czternastu Złodziei (Dryca hyta, fjyca diw) – przy granicy z Zasolem Bielańskim, rejon ulicy Andersa
• Twośwȧg – ulica Piłsudskiego lub Bilczewskiego
• Walkowy Las – lasek przy granicy ze Starą Wsią w rejonie południowych Pól Wilamowskich
• Wilamowski Las – las przy granicy ze Starą Wsią i Pisarzowicami
• W Stawie (Ym Tȧjh) – rejon ulicy Stawowej
• Züg – rejon ulic Reymonta i Jana Pawła II

'''Helga von Heintze''', z domu ''Hoinkes'' (ur. [[9 sierpnia]] [[1919]] w [[Bielsko-Biała|Bielsku]], zm.  [[15 listopada]] [[1996]] w [[Rzym]]ie) – niemiecka [[historia sztuki|historyk sztuki]] i [[archeologia śródziemnomorska|archeolog klasyczna]], specjalizująca się w tematyce antycznej sztuki [[portret]]owej.

Urodziła się w [[Bielsko-Biała|Bielsku]] (dziś Bielsko-Biała) na [[Śląsk Austriacki|Śląsku Austriackim]] jako córka właściciela fabryki włókienniczej i jednocześnie publicysty, [[Carl Hoinkes|Carla Hoinkesa]] (1882-1960). W 1940 r. podjęła studia historii starożytnej na [[Uniwersytet Wiedeński|Uniwersytecie Wiedeńskim]], do jej najważniejszych wykładowców należał [[Camillo Praschniker]]. W roku 1944 wyszła za księgarza i wydawcę Wolfa hr. von Heintze, który zmobilizowany do wojska poległ w ostatnich dniach wojny w Bawarii. Na domiar złego w tym samym czasie zmarł jej ośmiomięsieczny syn, a praca dyplomowa pisana pod kierunkiem Praschnikera zaginęła.

Po wojnie osiadła w [[Hamburg]]u i na [[Uniwersytet w Hamburgu|tamtejszym uniwersytecie]] rozpoczęła studia od nowa, kształcąc się m.in. u  [[Peter Heinrich von Blanckenhagen|Petera von Blanckenhagena]], [[Gerhard Kleiner|Gerharda Kleinera]], [[Eugen von Mercklin|Eugena von Mercklina]] i [[Bruno Snell]]a. W 1949 r. obroniła pisaną pod kierunkiem Kleinera pracę 

'''Walter Kuhn''' (ur. [[27 września]] [[1903]] w [[Bielsko-Biała|Bielsku]], zm. [[25 sierpnia]] [[1983]] w [[Salzburg]]u) – niemiecki historyk i etnograf, zajmujący się głównie problematyką osadnictwa niemieckiego w Europie Środkowo-Wschodniej i języka niemieckiego na tych terenach. == Biografia == Walter Kuhn urodził się w roku 1903 w [[Bielsko-Biała|Bielsku]] (dziś Bielsko-Biała), mieście na pograniczu [[Śląsk Austriacki|Śląska Austriackiego]] i [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicji]] tworzącym wraz z kilkunastoma okolicznymi miejscowościami od średniowiecza [[język niemiecki|niemiecką]] [[wyspa językowa|wyspę jezykową]]. Jego ojciec, Josef, był dyrektorem [[Bielska Szkoła Przemysłowa|Bielskiej Szkoły Przemysłowej]], a politycznie reprezentował poglądy [[Liga Pangermańska|wszechniemieckie]], należał do zwolenników [[Georg von Schönerer|Georga von Schönerera]]. Młody Walter w wieku 11 lat wziął udział w [[Bitwa nad Białą|bitwie nad Białą]], największym w dziejach miasta starciu między polskimi i niemieckimi nacjonalistami. Po maturze w roku 1921 Kuhn rozpoczął studia elektryczne na [[Uniwersytet Techiczny w Grazu|Uniwersytecie Technicznym w Grazu]]. W 1927 r. uzyskał tytuł inżyniera i dzięki stypendium naukowemu rozpoczął drugie studia – etnografię i historię [[Uniwersytet Wiedeński|w Wiedniu]]. W 1931 r. obronił pracę doktorską pt. ''Die jungen deutschen Sprachinseln in Galizien'' (''Młode niemieckie wyspy językowe w Galicji''). W międzyczasie odwiedził podczas ferii zimowych w roku 1926 jako [[wandervogel]] wraz z jedenastoma przyjaciółmi [[Wołyń]] i [[Galicja Wschodnia|wschodnią Galicję]], gdzie zajmował się badaniami tamtejszych społeczności mniejszości niemieckiej. Nawiązał tam kontakt z [[Kurt Lück|Kurtem Lückiem]] Najważniejsze dzieła: * ''Das Deutschtum Kongresspolens. Eine statistisch-kritische Studie'' (z Andreasem Mücklerem, 1927) * ''Die jungen deutschen Sprachinseln in Galizien'' (1930) * ''Deutsche Sprachinselforschung. Geschichte, Aufgaben, Verfahren'' (1934) * ''Siedlungsgeschichte Oberschlesiens'' (1954) * ''Geschichte der deutschen Ostsiedlung in der Neuzeit'' (1957) * ''Geschichte der deutschen Sprachinsel Bielitz (Schlesien)'' (1981) == Zobacz też == * [[Gemini Park Tarnów|Gemini Jasna Park]] – centrum handlowe budowane przez tego samego inwestora w [[Tarnów|Tarnowie]] == Zobacz też == * [[Prywatne Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Bielsku-Białej]] == Przypisy == ((Przypisy)) == Bibliografia == * ((Cytuj książkę |nazwisko = Böttcher |imię = Paweł |tytuł = Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Bielsku (1919–1939) |data = 2019 |wydawca = Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej |miejsce = Bielsko-Biała |isbn = 978-83-66424-04-3 |odn = tak)) == Linki zewnętrzne == * [http://www.ostdeutsche-biographie.de/kuhnwa03.htm Biogram] * [http://www.rathay-biographien.de/persoenlichkeiten/K/Kuhn_Walter/kuhn_walter.htm Notka biograficzna i inne materiały] ((Kontrola autorytatywna)) ((DEFAULTSORT:Kuhn, Walter)) [[Kategoria:Niemieccy historycy]] [[Kategoria:Ludzie związani z Bielskiem-Białą]] [[Kategoria:Urodzeni w 1903]] [[Kategoria:Zmarli w 1983]]

Rozpad Czechosłowacji miał miejsce dwukrotnie, po raz pierwszy 14–15 marca 1939 r. (państwo odrodzone w 1945 r. uznało się za kontynuatora przedwojennej republiki i działającego w czasie wojny rządu na uchodźstwie) i po raz drugi, tym razem definitywnie, 31 grudnia 1992 r., kiedy Czeska i Słowacka Republika Federalna przestała istnieć i dotychczasowe jej części składowe, Republika Czeska i Słowacka uzyskały z dniem 1 stycznia 1993 r. niepodległość, stając się podmiotami prawa międzynarodowego.

1 października 1938 r. po rozbiorze kraju w wyniku układu monachijskiego dotychczasową pierwszą republikę przekształcono w drugą republikę. Czeskie pogranicze, tzw. Kraj Sudecki, zostało włączone do III Rzeszy, Zaolzie zostało anektowane przez Polskę, a południowa Słowacja i Ruś Zakarpacka stały się częścią Węgier.

Druga republika przetrwała 167 dni. 14 marca 1939 r. na okrojonym terytorium słowackim powstała marionetkowa wobec III Rzeszy Pierwsza Republika Słowacka, a dzień później pozostały obszar włączono w skład nazistowskich Niemiec, tworząc autonomiczny Protektorat Czech i Moraw.

Po wojnie, w 1945 r., reaktywowano Czechosłowację – jako trzecią republikę – w przedwojennych granicach z wyjątkiem Rusi Zakarpackiej inkorporowanej do Ukraińskiej SRR.

Historia

Pierwszą fazą podziału Czechosłowacji była jej federalizacja od 1 stycznia 1969 r., kiedy dotąd unitarna Czechosłowacka Republika Socjalistyczna przekształciła się w federację dwóch formalnie suwerennych państw narodowych – Czeskiej Republiki Socjalistycznej i Słowackiej Republiki Socjalistycznej. Federalizacja była wynikiem politycznych tendencji, które pojawiły się na Słowacji w czasie praskiej wiosny.

Spory narodowościowe pojawiły się znowu w r. 1990 np. w postaci wojny o myślnik dotyczącej nazwy federacji. Václav Klaus przypisywał winę za te spory środowiskom związanym z Václavem Havlem, które po 1989 r. przyczyniły się do znacznej redukcji przemysłu zbrojeniowego na Słowacji.

W marcu 1990 r., po ponad 21 latach formalnego istnienia federacji Słowacka Rada Narodowa i Czeska Rada Narodowa wprowadziły własne symbole narodowe (wcześniej pomimo formalnej suwerenności oba kraje symboli nie miały).

W 1990 r. rząd słowacki utworzył Ministerstwo Spraw Zagranicznych

Starożytność

Najstarsze znane założenia urbanistyczne pochodzą z obszarów basenu Morza Egejskiego z epoki brązu, gdzie rozwijały się kultury trojańska, minojska i mykeńska. Ich cechami wspólnymi była przede wszystkim nieregularność ulic, istnienie centralnego placu oraz pałacu, zwanego też domem książęcym. W przypadku kultury minojskiej miasta nie miały fortyfikacji, w celach obronnych wykorzystywano ukształtowanie terenu (miasta lokowano najczęściej na wysokich brzegach morza lub na stokach gór). Cechy odrębnych miast wykazywały także wielkie założenia pałacowe (jak np. w Knossos). Wszystkie trzy kultury przestały istnieć około X-XI w. p.n.e. – na jej miejsce wkroczyła cywilizacja grecka.

W wiekach ciemnych i okresie archaicznym głównym czynnikiem powstawania miast było porzucanie przez ludzi i osiedlanie pod ochroną znaczącej świątyni (okręgu kultowego) lub twierdzy. Miasta takie cechuje nieplanowy rozwój, przez co nie mają jasno wytyczonych granic i umocnień, oddzielenie i nie powiązanie planistycznie agory, zabudowań świątynnych (często umieszczonych poza obrębem właściwego miasta, na akropolach) i domostw, których lokalizacja zależała od korzystnych warunków topograficznych, oraz prostota, wręcz prymitywizm, budynków mieszkalnych.

W 1. poł. V w. p.n.e. Hippodamos z Miletu (prawdopodobnie; jego autorstwo nie jest pewne) opracował nowy układ urbanistyczny, zwany systemem hippodamejskim. System uwzględniał warunki naturalne, perspektywiczny rozwój i funkcjonalność miasta. Obszar przyszłego miasta o wyraźnie zakreślonych granicach dzielono głównymi arteriami wytyczonymi wzdłuż osi północ-południe i wschód-zachód na kwartały. W centralnie usytuowanej części miasta lokowano ośrodek administracyjno-handlowy (agora) i kultowy (akropol), pozostałe kwartały zapełniała zabudowa mieszkalna. Miasto uzupełniał m.in. teatr lokowany w kotlinie na zboczu. Główne i boczne ulice krzyżowały się pod kątem prostym, tworząc geometryczną regularną siatkę. System ten, opierający się na demokratycznej zasadzie równości, był podstawą greckiej urbanistyki aż do pocz. naszej ery, powrócono do niego także w czasach nowożytnych – większość nowo zakładanych miast w Ameryce Północnej od XVII do XX wieku także posiada regularną, hippodamejską siatkę ulic.

Urbanistyka podobna do systemu hippodamejskiego – oparta na regularnej siatce ulic – występowała także w miastach etruskich. Miały one kształt kwadratu lub prostokąta podzielone w krzyż głównymi ulicami, cardo (oś N-S) i decumanus (oś E-W).

W starożytnym Rzymie, z połączenia wzorców etruskich i greckich, wykształciła się forma tzw. castrum Romanum – warownego obózu wojskowego wznoszonego według ściśle określonego planu, mającego kształt kwadratu lub prostokąta, otoczonego zawsze fosą i wałem, często też murem lub palisadą, z czterema bramami. Przy tego typu obozach powstawały osiedla canabae, które często przeradzały się stopniowo w miasta. Castra Romana dały początek takim m.in. Kolonii, Wiedniowi, Paryżowi czy Reims, będąc po rozbiórce wszelkich fortyfikacji jądrem miast średniowiecznych. Zgoła odmiennie sytuacja przedstawiała się w już istniejąch miastach, których struktura narastała przez lata, jak np. w Rzymie, gdzie mimo różnych przekształceń układ przestrzenny pozostał nieregularny. Centrum każdego rzymskiego miasta stanowiło tzw. forum, które w odróżnieniu od greckiej agory było nie tyle placem targowym, co pełniło funkcje reprezentacyjne – przy nim lokowano najważniejsze gmachy publiczne, główne świątynie itp.

Średniowiecze

Wczesne średniowiecze

Po zakończeniu wielkiej wędrówki ludów wiele miast rzymskich zostało zniszczonych, wiele znacząco podupadło. Wraz ze zmniejszaniem się liczby ludności skracono mury miejskie, niejednokrotnie także jedynie dawne centra miast, zdolne do obrony, otaczano umocnieniami, a pozostałe obszary zamieniano na pola uprawne bądź dopuszczano do zarośnięcia. Przykładowo, średniowieczny Trewir powstał na 4-metrowej warstwie gruzów miasta rzymskiego.

Jednocześnie Germanie nie mieli żadnej tradycji urbanistycznej, toteż nowe ośrodki miejskie powstawały z wykorzystaniem tradycji rzymskich. Jądrami nowych miast były zazwyczaj castra Romana, odpowiednikiem rzymskiego canabae były tzw. burgum – przedmieścia składające się z kalenicowo ustawionych domów rzemieślnicznych bronione ciągiem zewnętrznych ścian domów i zamknięte bramą. Liczni książęta budowali swoje rezydencje w dawnych miastach rzymskich, legitymując się w ten sposób jako następcy cesarstwa zachodniorzymskiego, np. władzcy ostrogoccy w Rawennie, longobardzcy w Pawii, merowińscy w Kolonii.

Nowym typem miast, powstającym od IV wieku, były tzw. miasta biskupie. Początek dał im Sobór Nicejski I w r. 325, który zobowiązał biskupów do stałego przebywania w miastach diecezjalnych. Najważniejszymi elementami takich miast była katedra i plac targowy. Przykładem tego typu ośrodka może być Wormacja. Podobny charakter do miast biskupich miały miasta kolegiackie, z tą różnicą, że tereny kościelne były wyraźnie oddzielone od „części mieszczańskiej”.

We wczesnym średniowieczu samowystarczalnymi ośrodkami – de facto samodzielnymi organizmami miejskimi – były często klasztory. Do najsłynniejszych należą m.in. opactwa w Reims i St. Gallen. Pochodzący z 820 r. plan tego drugiego uznawany jest za wzorzec idealnego klasztoru-miasta. Wszystkie tego typu organizmy z czasem stały się integralnymi częściami miastami, które wokół klasztorów się rozwinęły.

Pełne i późne średniowiecze

Kolonizacja wschodnia

Kolonizacją wschodnią nazywa się planowe akcje osadnicze organizowane od VIII do XIV wieku a terenie Europy Środkowej. Wyróżnia się cztery jej etapy:

• w VIII–XI wieku na terenie dzisiejszej Austrii
• w X wieku nad środkową Łabą (zakładanie biskupstw misyjnych przez Ottonów)
• od XII do poł. XIV wieku na terenie dzisiejszej Polski południowej oraz Czech
• od XIII do końca XIV wieku na terenie dzisiejszej Polski północnej i krajów bałtyckich (kolonizacja organizowana przez zakon krzyżacki)

Miasta powstające w okresie kolonizacji wschodniej mają podobny kształt przestrzenny: narys zbliżony do prostokąta lub owalu, siatka prostopadłych ulic, prostokątny plac targowy (rynek) z blokiem zabudowy śródrynkowej (w którym był m.in. ratusz), kościół na własnym placu oraz, jeżeli istnieje, zamek na obrzeżach miasta posiadający własne umocnienia.

Typy jednostek osadniczych we Francji

Kształt przestrzenny nowo lokowanych miejscowości we Francji całkowicie różnił się od miejscowości z kręgu kultury niemieckiej. Wyróżnia się trzy typy jednostek osadniczych:

• Ville neuve – centrum miasta w postaci klasztoru lub zamku względnie skrzyżowania ważnych dróg handlowych, na nizinach na planie sieciowym lub promienistym, na terenach górzystych układ przestrzenny dostosowany do rzeźby terenu
• Ville enveloppée – centrum miasta w postaci zamku, klasztoru lub siedziby biskupa otoczone pierścieniami zabudowy
• Miasto ufortyfikowane – ściśle geometrycznie zaplanowane miasta z załogą wojskową bądź miasta-warownie występujące głównie we Francji płd., będącej miejsce konfliktu interesów między koroną francuską, Anglią i książętami Tuluzy; ich mieszkańcy mieli swym „wysiłkiem gospodarczym i militarnym” wspierać władzę swojego pana. Najsłynniejszym tego typu miastem jest Carcassonne.

Rozbudowa miast

W przeciwieństwie do rzymskiego castrum Romanum, w którym niemożliwa była żadna rozbudowa (chyba że poprzez powstawanie canabae), miasta średniowieczne, zaplanowane mniej rygorystycznie pozwalały na dalszy rozwój przestrzenny. Rozbudowa miasta mogła przebiegać na kilka sposobów:

• nowe części miasta powstałe poza murami były otaczane nowym pierścieniem murów, np. w Bernie
• leżące poza miastem klasztory i inne osady włączano w obręb miasta, a ich umocnienia służyły jako część fortyfikacji całego miasta
• kilka samodzielnych osiedli łączono w jedną całość
• wokół starej części miasta powstawału nowe dzielnicy z nowymi murami (stare rozbierano)
• nowe części miasta budowano po przeciwnej stronie rzeki, przez co rozwijały się one przestrzennie niezależnie i były oddzielnie ufortyfikowane – powstawały, pod względem urbanistycznym, dwa odrębne organizmy

Miasta-państwa w średniowieczu

Między XIII a XIV w. nastąpił olbrzymi rozwój urbanistyki w północnych i środkowych Włoszech. Przyczynił się do tego rozpad Włoch na samodzielne księstwa i miasta-państwa, z których największe znaczenie miały: Mediolan, Werona, Florencja, Siena, Ferrara, Genua, Wenecja, Piza i Lukka. Nowe założenia przestrzenne i wielkie dzieła architektury powstawały przede wszystkim dzięki przekazaniu przez rody arystokratyczne władzy mieszczanom i chęci demonstrowania swojej siły politycznej poprzez kształtowanie wyglądu miast. Podobna sytuacja miała miejsce w Niemczech i Niderlandach, gdzie samodzielność uzyskały największe potęgi handlowe basenu Morza Bałtyckiego i Północnego, m.in. Lubeka, Amsterdam, Brugia, Antwerpia, Gdańsk czy Rostock. Wspólnym elementem układu urbanistycznego miast nadmorskich, tak włoskich, jak i niemieckich i niderlandzkich, była (mniejsza lub większa) sieć kanałów utworzona w celu bezpośredniego udostępnienia statkom miejskich magazynów i kantorów.

Podobny charakter do włoskich miast-państw miały wolne miasta Rzeszy w Niemczech. Były to dawne miasta biskupie, które w XIII-XIV wieku zrzuciły władzę duchowną, podlegając bezpośrednio cesarzowi i posiadające własną reprezentacją w Reichstagu.

Miasta idealne epoki renesansu i baroku

W renesansie pojawiła się koncepcja tzw. miasta idealnego. Głównym źródłem ich projektantów był traktat „O architekturze ksiąg dziesięć” autorstwa rzymskiego architekta Witruwiusza. Twórcą nowych założeń dotyczących ideału miasta był Leonardo da Vinci. Według niego miasto:

• powinno leżeć nad rzeką aby zabezpieczyć transport towarów i odpowiednią higienę ludzi
• ma być zbudowane na dwóch niezależnych od siebie poziomach: poziom niższy, który służy do obsługi wszelakiej działalności, zaś poziom wyższy służy szlachcie i mieszczaństwu aby bez przeszkód mogli poruszać się po mieście
• poniżej tych poziomów powinny się znajdować kanały żeglowne dla ułatwienia komunikacji i transportu
• szerokość ulic powinna stanowić co najmniej połowę wysokości przyległych pałaców
• piękno miasta powinno być symbolem funkcjonalności

Ponieważ zarówno we Włoszech, jak i Niemczech wielkie miasta skoncentrowane były przede wszystkim na przeprowadzeniu wewnętrznych reform i przekształceń, do realizacji utopijnych projektów dochodziło dość rzadko. Do najsłynnieszych należą:

• Palmanova w północno-wschodnich Włoszech – od sześciokątnego placu w centrum wychodzą symetrycznie (gwieździście) ulice, miasto otaczają obwałowania tworzące wielokątną gwiazdę, całość przypomina płatek śniegu
• Grammichele na Sycylii – w podobnej formie jak Palmanova, ale nie ufortyfikowane
• Zamość we wschodniej Polsce – układ przestrzenny nawiązuje do koncepcji antropomorficznych: pałac właścicieli głową, kręgosłupem główna ulica biegnąca od pałacu przez rynek, ulice odchodzące od rynku w bok ramionami, a place przy nich położone dłońmi
• Freudenstadt w Wirtembergii – rzędy domów w układzie zbliżonym do planszy gry w młynka, w narożnikach rozległego rynku budynki władz miejskich i kościół

Prawdziwą popularność koncepcja miasta idealnego zdobyła dopiero w okresie baroku. Ich budowa była przez absolutystycznych władców pożądana i wspierana. Główne założenia barokowych miast idealnych:

• miasto jako racjonalnie przemyślana całość
• miasto jako rezydencja, obiekt prestiżowy
• pałac, zamek lub cytadela jako odrębne założenie będące centrum miasta, jego dominantą
• szachownicowy bądź promienisty układ ulic
• place pomiędzy reprezentacyjnymi fasadami
• bastionowy system obronny
• ogrody przy zamku lub w mieście
• regularność najczęściej poligonalno-symetrycznego planu
• położenie na równinie, przy rzece/nad morzem, na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych
• przydzielenie wszystkim grupom ludności optymalnego miejsca w mieście
• rozdział warszatu/sklepu od domu prywatnego

Najsłynniejsze przykłady barokowych miast idealnych to:

• Karlsruhe, stolica Badenii – centrum tworzy pałac i wieża pałacowa, 32 promieniste ulice prowadzą do miasta i parku; założenie kontynuowane w duchu klasycyzmu na pocz. XIX wieku
• Mannheim w Badenii – układ urbanistyczny na planie szachownicy (tzw. Kwadratowe Miasto), główna ulica biegnie od pałacu przez dwa „rynki”
• Rastatt w Badenii – miasto położone na półwyspie, główna ulica biegnie od pałacu przez rynek do jedynego mostu, po przeciwległych stronach rynku kościół i ratusz
• Petersburg, dawna stolica Rosji – od pałacu ulice odchodzą promieniście przecinając kolejne pierścienie kanałów

Miasta-twierdze

Rozwój techniki wojskowej, który szczególnie uwidocznił się podczas wojen włoskich (1494-1559) spowodował, że średniowieczne mury miejskie, wieże i baszty przestały być skutecznym systemem umocnień. Zaczęto więc budować twierdze, zastępując mury wałami ziemnymi a baszty – bastionami. Wyróżnia się trzy typy twierdz, tzw. narysy fortyfikacyjne:

• narys bastionowy – stosowany od XVI wieku do XIX wieku. Złożony był z pięciokątnych masywów ziemnych – bastionów połączonych ze sobą prostymi odcinkami wałów ziemnych tzw. kurtyn. Całość tworzyła zamknięty wielobok, czyli poligon (nazywany także wielobokiem fortyfikacyjnym). Pomiędzy poszczególnymi bastionami wznoszono także dodatkowe umocnienia, takie jak: rawelin, kleszcze, przeciwstraż
• narys kleszczowy – stosowany wspólnie z narysem bastionowym. Powstawał w wyniku przedłużenia czół bastionów i rawelinów aż do punktu zetknięcia się
• narys poligonalny – stosowany w fortyfikacjach od XVIII wieku do XIX wieku. Powstawał przez przedłużenie czół bastionów i umieszczenie w punkcie przecięcia dodatkowego dzieła obronnego w postaci kaponiery lub kojca.

Będące z początkami w miarę prostymi systemami składającymi się z pojedynczego wału i pięciokątnych bastionów z czasem przekształcały się, poprzez dodawanie kolejnych elementów, w olbrzymie fortyfikacje zajmujące niejednokrotnie więcej przestrzeni niż położone wewnątrz nich miasto.

Podstawy teoretyczne budowy i zdobywania twierdz obowiązujące do poł. XIX wieku stworzył Sebastian Vauban, przez którego zaprojektowany zespół dwunastu grup warownych na granicach Francji znajduje się obecnie na liście UNESCO.

Wiek XIX

Wiek XIX wywarł największy wpływ na większość współczesnych miast europejskich. To właśnie wtedy ukształtowały się śródmieścia znakomitej części ośrodków miejskich. Główną przyczyną niczym nieskrępowanego rozwoju przestrzennego miast w tym stuleciu było błyskawiczne uprzemysłowienie tychże miast, a możliwy on był dzięki likwidacji przestarzałych fortyfikacji.

Urbanistyka klasycyzmu, czyli końca wieku XVIII i pocz. XIX, przezwyciężyła palladiańską koncentrację motywów antycznych w wyizolowanej, pojedynczej budowli i tworzyła szeroko zakrojone, przejrzyste osie, z ich symetrią i wyznaczeniem dominant. Założenia klasycystyczne są dobrze widoczne w układzie przestrzennym centrum Monachium. W tym drugim zastosowano podział na nieregularne miasto mieszczan na południu i miasto królewskie na północy składające się z trzech arterii odchodzących od zamku miejskiego na zachód, północ i wschód, których dominantami były odpowiednio: Propyleje, gmach uniwersytetu i pałac Maximilianeum.

Klasycyzm nie miał jednak takiego znaczenia dla historii urbanistyki jak druga połowa stulecia, czyli okres tzw. drugiej rewolucji przemysłowej. Jak już wspomniano, rozwój miast determinował rozwój przemysłu, który pociągał za sobą masowy napływ ludności. Niektóre miasta, jak np. polska Łódź, w ciągu kilkudziesięciu lat przekształciły się z prowincjonalnych miasteczek czy nawet wsi w wielkie metropolie o międzynarodowym znaczeniu. Aby zapanować nad boomem budowlanym i nie dopuścić do powstania chaosu przestrzennego, zaczęto prowadzać surowe przepisy budowlane regulujące kształt, wysokość i styl architektoniczny budowli (było to możliwe tym bardziej, że bardzo często w całych dzielnicach właściciele działek korzystali z usług tych samych architektów) oraz tworzyć tzw. plany regulacyjne.

Podstawowym rodzajem zabudowy były kamienice, układające się we w miarę ujednolicone pierzeje, które tworzyły mniej lub bardziej regularne kwartały, niejednokrotnie przypominające starożytny system hippodamejski (za wzorcowy przykład XIX urbanistyki kwartałowej uchodzi barcelońska dzielnica Eixample zbudowana w oparciu o ściśle geometryczne zasady – ulice przecinają się pod kątem prostym, tworząc czworoboczne kwartały pod zabudowę mieszkalną).

Stare części miast stopniowo traciły swoje znaczenie na rzecz nowych dzielnic, gdzie powstawały nowe gmachy publiczne, nowe place publiczne zastępujące staromiejskie rynki itd.; w niektórych przypadkach, np. Warszawa, starówki stawały się dzielnicami biedoty.

Ważnym obiektem, determinującym kierunek rozwoju przestrzennego miasta, był – położony zazwyczaj poza centrum – dworzec kolejowy – cechą wspólną praktycznie wszystkich miast europejskich, które nie zostały zniszczone w czasie wojny bądź okresie późniejszym, jest to, że najbardziej reprezentacyjnymi wielkomiejskimi arteriami są te prowadzące od dworca do ścisłego centrum (centralnego punktu miasta).

W wielu miastach dochodziło do tzw. wielkich przebudów, które poprzedzały, kontrowersyjne do dziś, masowe akcje wyburzeniowe. Do najsłynniejszych należą: wielka przebudowa Paryża w latach 1852–1870 kierowana przez Georges’a Haussmanna podczas której zrównano z ziemią ponad 20 tys. budynków, asanacja praska w latach 1895–1914 w czasie której zupełnie zmieniono oblicze dzielnic Podskalí i żydowskiego Josefova, wspomniana wyżej budowa dzielnicy Eixample w Barcelonie i budowa Ringu wiedeńskiego w latach 1860–1890.

Zakłady przemysłowe, których powstawanie było przyczyną napływu ludności i rozwoju miast, początkowo powstawały w centrach, wtapiały się one resztę w zabudowy – fabryka, kościół i park obok siebie nie były niczym dziwnym. Z czasem jednak uciążliwość przemysłu i pochodzące z fabryk zanieczyszczenia doprowadziły do realizacji koncepcji „rozdziału funkcji miasta”. Zakłady zaczęto przenosić na obrzeża tworząc odrębne dzielnice przemysłowe. W ich pobliżu budowano tzw. osiedla robotnicze składające się z tanich (a przez to posiadających niski standard) mieszkań dla robotników, którzy nie musieli dzięki temu codziennie dojeżdżać do pracy czy szukać na własną rękę noclegu. W architekturze takich osiedli wyróżnia się dwa typy budynków: wielorodzinne przypominające XX-wieczne bloki (w Polsce nazywane najczęściej familokami) oraz szeregowe z ogródkami przydomowymi. Charakterystyczną cechą zarówno fabryk, jak i domów dla robotników w całej Europie były nietynkowane elewacje z czerwonej cegły. W wielu przypadkach osiedla robotnicze, zamieszkiwane przez najbiedniejszą ludność, przeradzały się w slumsy; złe warunki na nich panujące były jedną z głównych przyczyn krytyki XIX-wiecznej urbanistyki w czasach modernizmu. Niekiedy osiedla robotnicze powstawały jako samodzielne osady przekształcające się później w miasta.

Pod koniec stulecia rozwinęło się, na obrzeżach miast (choć nie tylko), budownictwo willowe dające początek współczesnym osiedlom domów jednorodzinnych na przedmieściach (tzw. suburbia). Jeszcze przed II wojną światową wille/domy jednorodzinne stały się dominującą formą budownictwa mieszkalnego, zastępując kamienice. W Wielkiej Brytanii, za sprawą Ebenezera Howarda, forma suburbium wyewoluowała w tzw. przedmieścia-ogrody (różniły się od zwykłych przedmieść znacznym, często przekraczającym połowę całej powierzchni, udziałem terenów zielonych) oraz miasta-ogrody, które były formalnie samodzielnymi, satelickimi ośrodkami miejskimi powstającymi wokół wielkich miast. Ideą miast-ogrodów było połączenie zalet miasta i wsi, „humanitaryzm” (ciasną zabudowę miejską już wtedy wielu uważało za „niehumanitarną”) oraz współżycie człowieka z naturą. Pierwszym takim miastem było podlondyńskie Letchworth Garden City, które według projektu Howarda zaczęto budować w 1902 r.

Na terenach szczególnie uprzemysłowionych rozwijało się więcej ośrodków miejskich (zarówno już istniejących, jak i nowo zakładanych, np. w formie osiedla robotniczego), tworzących okręgi przemysłowe. W wielu przypadkach miasta takich okręgów zaczęły tworzyć jedną funkcjonalną całość (albo, jak w Zagłębiu Ruhry czy na Górnym Śląsku, wręcz zlewały w jeden ośrodek) – powstawały pierwsze aglomeracje.

Wiek XX i współczesność

Karta Ateńska

W dwudziestoleciu międzywojennym XIX-wieczna urbanistyka zaczęła być powszechnie krytykowana. Czołowi urbaniści tego okresu głosili potrzebę zaprzestania tworzenia zabudowy kwartałowej i radykalnej zmiany kształtu przestrzennego miast – opartego o bloki mieszkalne budowane pośród kwartałów zieleni przeciętych drogami szybkiego rucu. Charakterystykę „stanu obecnego” i postulatów, jak mają wyglądać miasta w przyszłości zawiera Karta Ateńska – uchwała końcowego posiedzenia 4. Międzynarodowego Kongresu Architektury Nowoczesnej w 1933 r.

W części poświęconej opisowi cech ówczesnych miast jako negatywne skutki zwartej zabudowy miejskiej wymieniono m.in. zbyt małą powierzchnię mieszkalną na osobę, niewystarczające nasłonecznienie, występowanie zarodków chorób, zbyt małe ilości zieleni, „nieprzystosowanie do mieszkania budowli położonych wzdłuż dróg” i niedobór urządzeń sanitarnych. W rzeczywistości charakteryzowało to najbiedniejsze dzielnice – slumsy powstające na osiedlach robotniczych.

Jako alternatywę dla tego stanu sygnatariusze Karty Ateńskiej postulowali:

((Cytat)) Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1 oraz 2.

Kierunek urbanistyczny, obowiązujący na świecie do połowy lat 70. XX wieku, którego założenia zawarto w Karcie Ateńskiej nazywa się modernizmem. W Europie, w przeciwieństwie do Ameryk czy Azji, początkowo nie znalazł on większego uznania – założenia Karty Ateńskiej zaczęto wypełniać praktycznie dopiero w latach 50. podczas tzw. modernizacji miast, która jednak w pełni przebiegała tylko na Wyspach Brytyjskich. W Europie kontynentalnej ograniczano się głównie do budowy wielkich zespołów mieszkaniowych. Praktycznie jedynym przykładem miasta modernistycznego jest Hawr zbudowany od podstaw po zniszczeniu starego Hawru w czasie wojny. Ponadto znane są przykłady nigdy nie zrealizowanych projektów przebudów miast europejskich. Najsłynniejszym z nich jest pomysł wyburzenia paryskiego śródmieścia i zastąpienia go modelowym miastem „nowoczesnym” składającym się z wieżowców ustawionych w równych kwartałach parkowych autorstwa Le Corbusiera.

II wojna światowa i jej skutki

Zniszczenia II wojny światowej nie miały sobie równych w historii nowoczesnej Europy. Żaden inny konflikt zbrojny w tak wielkim stopniu nie wpłynął na wygląd współczesnych miast, zwłaszcza na terenie Niemiec (ale też ZSRR, Polski, Francji czy Wielkiej Brytanii). Nie mające w większości militarnego uzasadnienia naloty dywanowe alianckiego lotnictwa na prawie wszystkie większe niemieckie miasta, podobnie jak fanatyczne walki o miasta (np. Niemców o Stalingrad, Sowietów o Berlin) doprowadziły nie tylko do śmierci dziesiątek tysięcy osób, ale doszczętnych zniszczeń zabudowy, przekraczających w wielu przypadkach 90%.

Urbanistyka europejska stanęła przed nowym zadaniem – odbudowy zniszczonych miast. Można wyróżnić kilka „typów” odbudów (po średniku przykład miasta):

• odbudowa większej lub mniejszej części obiektów historycznych, całkowite zachowanie przedwojennego układu przestrzennego (czyli np. na miejscu starych kamienic budowano kamienice zbliżone kształtem i wielkością); Monachium
• całkowita odbudowa części miasta (np. zespołu staromiejskiego), reszta odbudowana częściowo lub wcale, z zachowaniem lub bez zachowania przedwojennego układu przestrzennego; Warszawa, Wrocław
• odbudowa ważniejszych obiektów historycznych, z częściowym zachowaniem przedwojennego układu przestrzennego (ewentualnie zachowanie zbliżonej siatki ulic); Frankfurt nad Menem, Drezno, Berlin – najpowszechniejszy typ odbudowy
• budowa miasta w zupełnie nowym kształcie (ewentualnie z zachowaniem pojedynczych obiektów historycznych); Hawr, Królewiec
• rozbiórka zachowanych ruin i zamiana obszaru dawnego miasta na tereny zielone; Kostrzyn nad Odrą

W żadnym przypadku nie miało miejsce całkowite przywrócenie stanu przedwojennego. Było to sprzeczne z obowiązującą wówczas Kartą Wenecką (dokument traktujący o zasadach konserwacji i restauracji zabytków), która sprzeciwiała się rekonstrukcjom całych zespołów architektonicznych.

Modernizacje miast

Gwałtowny rozwój motoryzacji w latach 50. i 60. spowodował, że układy komunikacyjne miast pochodzący często jeszcze w XIX wieku stawał się niewydolny. Istnienie wąskich, krętych, brukowanych uliczek z torowiskami tramwajowymi połączone z brakiem obwodnic i parkingów powodowały tworzenie ogromnych korków i „duszenie się” zarówno wielkich metropolii, jak i mniejszych ośrodków. Podjęto więc radykalne środki mające na celu stworzenie „miasta dla samochodów” – rozpoczęto wielkie akcje wyburzeniowe w centrach miast, aby na miejscu burzonych budynków (często zabytkowych) budować wielopasmowe drogi szybkiego ruchu z bezkolizyjnymi skrzyżowaniami niejednokrotnie dzielące miasto na kilka części. Budowę nowych arterii połączono z realizacją założeń Karty Ateńskiej – zastępowaniem „niezdrowych” kwartałów zabudową modernistyczną. Tego typu działania nazywane są modernizacjami miast i obecnie powszechnie krytykowane ze względu na niszczenie tkanki miejskiej w celu, który można było osiągnąć w o wiele mniej szkodliwy sposób (obwodnice biegnące poza obszarami zabudowanymi, tunele, rozwój komunikacji zbiorowej itd.).

Nie ma w Europie kraju, gdzie w II poł. XX wieku nie dochodziłoby do działań modernizacyjnych, jednak na największą skalę prowadzone były w Wielkiej Brytanii, będącej pod silnym wpływem trendów amerykańskich (właśnie w USA zapoczątkowano modernizacje miast), oraz w krajach bloku wschodniego. W tych drugich często chodziło jednak nie tyle o wypełnianie postulatów Karty Ateńskiej, co o realizację celów ideologicznych, np. „zastępowanie miast burżuazyjnych socjalistycznymi” czy budowa potężnych kompleksów architektonicznych, względnie realizację planów gospodarczych np. poprzez burzenie całych dzielnic, a nawet miast, pod którymi znajdowały się złoża surowców lub chciano postawić wielkie zakłady przemysłowe. Przykładem może być wyburzenie w latach 80. 7 km² śródmieścia Bukaresztu i wybudowanie na jej miejscu monumentalnej dzielnicy rządowej z Pałacem Parlamentu w centrum czy stuprocentowe zniszczenie w latach 60. i 70. 50-tysięcznego Mostu w zachodnich Czechach w celu eksploatacji znajdujących się pod nim złóż węgla kamiennego.

Wielkie zespoły mieszkaniowe

Jednym z „produktów” urbanistyki modernistycznej są wielkie zespoły mieszkaniowe, zwane potocznie blokowiskami – osiedla, której zabudowę mieszkalną tworzą bloki wielorodzinne.

Ojcem blokowisk jest czołowy urbanista modernizmu, Le Corbusier. Chcąc zapewnić ubogim robotnikom godziwe miejsce do życia, wśród zieleni, światła słonecznego i porządku stworzył tzw. „maszyny do mieszkania”, czyli właśnie wielkie zespoły mieszkaniowe. Pierwszym blokiem wybudowanym wg planów Le Corbusiera była oddana w 1952 r. Jednostka Mieszkaniowa (Unité d’Habitation) w Marsylii. Miała 23 rodzaje mieszkań od jednopokojowych po wielkie, dwupoziomowe. W chwili oddania był to największy budynek świata, na 8 piętrze zlokalizowano dwukondygnacyjną ulicę handlową. Na dachu jest m.in. basen, plac zabaw dla dzieci, solarium i klub.

Koncepcje Le Corbusiera trafiły na szczególnie podatny grunt w obozie komunistycznym. Potrzeba nowych mieszkań stale rosła. Bloki wydawały się więc rozwiązaniem idealnym. Budowano więc budynki wielopiętrowe i wieloklatkowe, wykonywane zazwyczaj w technice wielkiej płyty. Bloki stawiano w zespołach, czyli większych grupach i zwykle występujących w zabudowie rzędowej lub w swobodnej kompozycji.

W Europie Środkowej i Wschodniej powstanie charakterystycznych, podobnych do siebie bloków mieszkalnych datuje się na lata 60., 70. i 80. XX wieku. Wówczas osiedla bloków przez lokalne władze traktowane były jako wizytówka nowoczesności. Bloki mieszkaniowe powstawały więc nie tylko w dużych miastach, gdzie ich obecność wydawała się uzasadniona, ale i w małych miasteczkach, a nawet wsiach burząc ład kompozycyjny okolicy.

W wielu przypadkach wzm-y były budowane jako samodzielne miasta-sypialnie przy wielkich kompleksach przemysłowych lub jako przedmieścia dużych miast. Cechą wspólną takich „miast socjalistycznych” był podział na sektory zamieszkiwane przez kilka tysięcy osób oraz istnienie centralnego placu z gmachami użyteczności publicznej (siedziba władz miejskich, partii, centra kultury itp.) i przebiegającej przez niego „magistrali” – głównej ulicy handlowej i kręgosłupa komunikacyjnego przystosowanego do organizowania wielkich manifestacji.

Czasy najnowsze

Urbanistykę modernistyczną odrzucono w Europie Zachodniej w latach 80. Czasy współczesne, czyli okres postmodernizmu cechuje powrót do klasycznych definicji przestrzeni publicznej, wnętrza ulicy i placu, tkanki miejskiej. Przywołuje się wypróbowane historyczne wzorce, zakorzenione w kulturze europejskiej, modyfikując jednak ich znaczenie, przystosowując do ery samochodu. Dąży się do stworzenia przestrzeni przyjaznej człowiekowi, lecz jednocześnie do nierozdzielania funkcji dróg pieszych i kołowych.

Przywraca się istniejącą w XIX w. rangę elewacjom i krawędziom przestrzeni, różnicując jej skalę, wprowadzając przewężenia, przejścia itp. Budynkom nadaje się indywidualny rys, nastawiając się jednak przede wszystkim na ich współudział w kreowaniu przestrzeni. Urbanistyka opiera się na grze przestrzeni pustych i tkanki miejskiej, które są wyraźnie rozgraniczone.

Postmodernizm rehabilituje dawne i tradycyjne miasto, przeciwstawiając się modernistycznemu modelowi osiedla i zastępując go kwartałami i dzielnicami. Podkreśla się znaczenie mieszanej struktury miasta, negując większość postanowień Karty Ateńskiej. W zabudowie mieszkaniowej powszechnym modelem jest zabudowa obrzeżna, odgraniczająca wnętrze kwartału od publicznej ulicy.

Zabudowę wielorodzinną realizuje się na dwa sposoby:

• domy szeregowe
• bloki, jednak bardzo rzadko przekraczającą więcej niż kilka pięter i zazwyczaj położone wzdłuż ciągów komunikacyjnych, nawiązując tym samym do zabudowy pierzejowej

Najpowszechniejszym typem zabudowy jest jednak budownictwo jednorodzinne tworzące wokół miast rozległe suburbia. Może to prowadzić do negatywnego zjawiska, jakim jest suburbanizacja.

Odrzucenie modernizmu w rzadkich przypadkach doprowadziło do burzenia osiedli modernistycznych i zastępowania ich dzielnicami postmodernistycznymi. Najsłynniejszym przykładem jest amsterdamska dzielnica Bijlmermeer – wybudowany w latach 70. wielki zespół mieszkaniowy, który na pocz. XXI wieku został zlikwidowany poprzez wyburzenie 3/4 bloków (resztę pozostawiono jako „muzeum modernizmu Bijlmer”) i budowę na ich miejscu zabudowy pierzejowej, szeregowej i niskiej wolnostojącej oraz likwidację wszystkich autostrad i dróg szybkiego ruchu wraz ze skrzyżowaniami bezkolizyjnymi i zamienienie ich w zwykłe, jednopasmowe miejskie ulice i pasaże piesze.

Galeria Sfera – centrum handlowo-rozrywkowo-usługowe znajdujące się w centrum Bielska-Białej, w obrębie ulic Mostowej, Wałowej, Grażyńskiego i Cechowej (oficjalny adres: ul. Mostowa 5). Składa się z dwóch budynków: północnego (Galeria I) oddanego do użytku w grudniu 2001 r. i południowego (Galeria II) oddanego do użytku w październiku 2009 r. Łączna ich powierzchnia użytkowa wynosi 143 000 m², co czyni z Galerii Sfera największe centrum handlowe Bielska-Białej i całego województwa śląskiego.

Budowę „Sfery” (budynku północnego), której nazwa pierwotnie miała brzmieć „Centrum Mostowa” rozpoczęto w 2000 r. po wyburzeniu istniejących wcześniej w tym miejscu hal fabrycznych należących do zakładów włókienniczych Lenko S.A. Oficjalne otwarcie galerii nastąpiło 6 grudnia 2001 r.^[4] W 2006 r. wyburzono opuszczone zabudowania fabryczne d. ZPW „Finex” położone wzdłuż rzeki Białej, mniej więcej naprzeciw istniejącej części Galerii Sfera, aby na ich miejscu dokonać rozbudowy centrum. Prace budowlane jednak się nie rozpoczęły ze względu na śledztwo ws. śmiertelnego wypadku, który wydarzył się podczas rozbiórki starych budynków^[5] oraz zaskarżenie przez kupców z domu towarowego Wokulski inwestycji, mającej zagrażać dojazdowi do niego, co spowodowało konieczność ponownego wydania warunków zabudowy^[6]. Ostatecznie rozbudowę „Sfery” zaczęto pod koniec 2007 r. Otwarcia budynku południowego dokonano 28 października 2009 r. W związku z rozbudową centrum znacznie zmieniono też układ komunikacyjny okolicy, zwłaszcza ul. Wałowej^[7]. Łączna liczba miejsc parkingowych wynosi 2200.

Budynek północny, położony wzdłuż ul. Grażyńskiego, ma 38 000 m² powierzchni użytkowej (z czego handel zajmuje 17 600 m²). Budynek południowy z kolei, położony między ul. Wałową a rzeką Białą, ma 105 000 m² powierzchni użytkowej (z czego powierzchnia handlowa to 41 700 m²)^[8]. Łączna liczba najemców wynosi ponad 300^[9]. Znajdują się tu m.in.: hipermarket Carrefour, centrum rozrywki „Klimat”, multipleks Kinoplex, czterogwiazdkowy hotel Qubus ze 120 pokojami, sale konferencyjne oraz sto mieszkań i apartamentów^[8].

Jednym z założeń powstania Galerii Sfera była rewaloryzacja fragmentu śródmieścia, którego zabudowę tworzyły opuszczone fabryki poprzez stworzenie wartościowej tkanki miejskiej. Dlatego też architektura obu budynków ma wyraźny charakter stylowy. Reprezentują one postmodernizm z charakterystycznymi elementami neorenesansowymi nawiązującymi do istniejących tu wcześniej starych zabudowań przemysłowych. Najbardziej stylowa jest nadbrzeżna (wschodnia) elewacja budynku południowego z podcieniowym bulwarem wzdłuż rzeki. Ciekawym zabiegiem była też rozbiórka wnętrz neostylowych kamienic przy ul. Cechowej 22 i 24 i całkowita ich integracja z resztą galerii przy jednoczesnym zachowaniu ich zabytkowych fasad^[8].

W Sferze odbywają się także liczne koncerty, imprezy kulturalne, wystawy plastyczne i fotograficzne, konkursy, pokazy mody, warsztaty artystyczne, wykłady i spotkania ze znanymi ludźmi.

Właścicielem Galerii Sfera jest spółka Bielsko Business Center Sp. z.o.o.

• Oficjalna strona internetowa Galerii Sfera
  • Plan Galerii Sfera
• Galeria Sfera na gorny-slask.eu
• 49°49′35″N 19°02′55″E/49,826389 19,048611

Kategoria:Centra handlowe w Bielsku-Białej

en:Sfera (mall)

Koniczynka – budowane centrum handlowe w Bielsku-Białej przy ul.Warszawskiej naprzeciw Pasażu Tesco. Powierzchnia obiektu ma wynieść 30 000 m²^[1]. Nie będzie tu hipermarketu spożywczego, za to powstanie ok. 130 średnich sklepów z odzieżą, elektroniką (m.in. Saturn), sprzętem sportowym (m.in. Decathlon), wyposażeniem domu oraz mniejsze butiki, punkty usługowe i 6 punktów gastronomicznych. Dodatkową atrakcją będzie część rekreacyjna (trasa do kolarstwa górskiego, park linowy, staw, plac zabaw dla dzieci) urządzona na sąsiednich terenach zielonych. Przed obiektem ma powstać parking na 850 miejsc.

Nazwa Koniczynka pochodzi od formy pobliskiego węzła drogowego.

Prace budowlane rozpoczęły się w lutym 2009 r.^[2] Otwarcie Koniczynki planowane jest na rok 2010. Inwestorem jest firma Mayland Real Estate.

• Oficjalna strona parku handlowego
• Prezentacja parku handlowego Koniczynka
• 49°50′42″N 19°01′55″E/49,845000 19,031944

Szablon:Centra handlowe w Bielsku-Białej

Kategoria:Centra handlowe w Bielsku-Białej

| nazwa = Wikipedysta:Gaj777/brudnopis
| tytuł = [[:Kategoria:Centra handlowe w Bielsku-Białej|Centra handlowe]] w [[Bielsko-Biała|Bielsku-Białej]]
| grafika = [[Plik:POL Bielsko-Biała COA.svg|70px]]
| opis1 = Centra handlowo-rozrywkowe
| spis1 =
* [[Galeria Sfera]]
* [[Gemini Park]]
* [[Sarni Stok]]

| opis2 = Domy towarowe
| spis2 =
* [[Finex]]
* [[Dom handlowy Klimczok|Klimczok]]
* [[DH Ratuszowy|Ratuszowy]]
* [[DH Wokulski|Wokulski]]

| opis3 = W budowie
| spis3 =
* [[Koniczynka]]

| opis4 = Hipermarkety
| spis4 =
* [[Auchan]]
* [[Carrefour]] <small>w [[Galeria Sfera|Galerii Sfera]] i [[Sarni Stok|Sarnim Stoku]]</small>
* [[Castorama]]
* [[Kaufland]]
* [[Leroy Merlin]]
* [[Metro Cash & Carry#Makro Cash and Carry Polska|Makro Cash and Carry]]
* [[Media Markt]] <small>w [[Sarni Stok|Sarnim Stoku]]</small>
* [[Real (sieć handlowa)|Real]] <small>w [[Gemini Park]]u</small>
* [[Tesco]] <small>w [[Pasaż Tesco w Bielsku-Białej|Pasażu Tesco]]</small>

| kategoria = architektura

Galeria Sfera – największa galeria handlowa w Bielsku-Białej, położona przy ul. Mostowej 5 (Dolne Przedmieście), nad rzeką Białą.

Galeria Sfera powstała w 2001 r. (otwarcie: 6 grudnia), na miejscu wyburzonych hal fabrycznych Lenko, i była drugim tego typu obiektem w mieście, po Sarnim Stoku.

Powierzchnia obiektu wynosi 38 000 m². Na jego terenie znajduje się ponad 130 sklepów, hipermarket Carrefour, 7-salowe kino Kinoplex, klub „Klimat” z dyskoteką, pubem i kręgielnią (odbywa się w nim turniej snookerowy Klimat Cup), galeria sztuki „Fraktal”, ponad 11 restauracji i kawiarni oraz liczne punkty usługowe.

Część biurowa obejmuje siedziby kilku firm oraz obiekty uzupełniające ofertę handlową i rozrywkową Sfery, do dyspozycji klientów jest również parking na 800 miejsc.

W Sferze odbywają się także liczne koncerty, imprezy kulturalne, wystawy plastyczne i fotograficzne, konkursy, pokazy mody, warsztaty artystyczne, wykłady i spotkania ze znanymi ludźmi.

Właścicielem Galerii Sfera jest spółka Bielsko Business Center Sp. z.o.o.

Sfera 2

W końcu 2009 r. planowane jest połączenie istniejącego obiektu z budowaną na terenie d. ZPW Finex „Sferą 2". Łączna powierzchnia kompleksu wyniesie 142 000 m², będzie to największy tego typu obiekt w województwie śląskim.

W drugiej części Galerii Sfera znajdzie się m.in. ok. 120 nowych sklepów, obiekty gastronomiczne i punkty usługowe, trzygwiazdkowy hotel Qubus wraz z centrum konferencyjnym, ponad 100 mieszkań i apartamentów, dwupoziomowy parking podziemny. Oprócz budynku powstanie plac, na którym mogą odbywać się imprezy plenerowe oraz bulwary nad rzeką Białą.

Wraz z budową „Sfery 2" zmianie ulegnie układ komunikacyjny w okolicy (m.in. powstaną dwa ronda, które ułatwią dojazd do galerii).

• Oficjalna strona Galerii Sfera
• Strona projektu Sfera 2
• 49°49′35″N 19°02′55″E/49,826389 19,048611((Współrzędne)) Nieznane pola: "zapis".

Szablon:Centra handlowe w Bielsku-Białej

Kategoria:Centra handlowe w Bielsku-Białej

en:Sfera (mall)

Gemini Park – centrum handlowo-rozrywkowe w Bielsku-Białej przy ul. Leszczyńskiej 20 (między ul. Bora-Komorowskiego, Leszczyńską, Bobrową i Białą) w dzielnicy Leszczyny, w miejscu fabryki włókienniczej Welux i części Parku Strzygowskiego. Jest to drugi co do wielkości, po Galerii Sfera, tego typu obiekt w mieście. Został wybudowany w latach 2007–2009 i planowana jest dalsza rozbudowa.

Powierzchnia Gemini Parku wynosi 35 tys. m², z czego 27,5 tys. zajmuje powierzchnia handlowa. W galerii znajduje się 86 sklepów (z czego największym jest hipermarket Real), punktów usługowych i gastronomicznych. Ponadto funkcjonuje tu m.in. 10-salowe kino sieci Cinema City (drugie co do wielkości w Bielsku-Białej). Na jednej ze ścian we wrześniu 2009 r. ma znaleźć się mural o powierzchni 450 m² (147 × 2,6 m) autorstwa Leona Tarasewicza, który upamiętni zniszczoną (w czasie burzenia Weluxu) mozaikę Ignacego Bieńka powstałą na ścianie fabryki znajdującej się niegdyś w miejscu Gemini Parku.

W sąsiedztwie obiektu znajduje się specjalnie zaprojektowana infrastruktura sportowo-rekreacyjna z boiskami, ścieżkami rowerowymi i skateparkiem, a także dwa parkingi – mniejszy naziemny i większy podziemny.

Inwestorem jest Gemini Holdings, wynajmem powierzchni zajmuje się warszawska firma Lambert Smith Hampton Polska Sp. z o.o., zarządcą obiektu została firma GREM Gemini Real Estate Management Sp. z o.o.

• Oficjalna strona bielskiego Gemini Parku
• 49°48′10″N 19°03′02″E/49,802778 19,050556

Szablon:Centra handlowe w Bielsku-Białej

Kategoria:Centra handlowe w Bielsku-Białej

Sarni Stok – drugie co do wielkości centrum handlowe w Bielsku-Białej, położone przy ul. Sarni Stok, w pobliżu ul. Warszawskiej – drogi wylotowej w kierunku Katowic i Cieszyna oraz osiedla mieszkaniowego o tej samej nazwie.

Sarni Stok otwarto 21 listopada 2001 r. Był on pierwszym centrum handlowym w mieście. Obecnie powierzchnia galerii wynosi ok. 35 000 m², z czego większa część zajęta jest przez dziewięciu największych najemców: hipermarket Carrefour, Media Markt, Deichmann, Galeria Centrum, Reserved, C&A, New Yorker, Reserved oraz Komfort. Resztę zajmuje pasaż handlowy z 65 sklepami, punktami usługowymi oraz gastronomicznymi. W Sarnim Stoku znajdują się również: centrum fitnessu, Eurobank oraz Info Sarni Stok, gdzie można nabyć bilety do kina i na imprezy w całej Polsce, nadać przesyłkę kurierską, skorzystać z bezpłatnego internetu (HotSpot) albo poczytać prasę. Przed centrum znajduje się dwupozomowy parking (częściowo strzeżony) na 1350 samochodów.

W Sarnim Stoku organizowane są również pokazy mody, akcje charytatywne itp. Według danych właściciela, co roku Sarni Stok odwiedza ok. 4,5 mln klientów^[1].

Właścicielem Sarniego Stoku jest HDZ Bielsko-Biała sp. z o.o, natomiasta zarządcą nieruchomości – firma DTZ.

• Oficjalna strona CH Sarni Stok
• 49°50′22″N 19°02′08″E/49,839444 19,035556

Szablon:Centra handlowe w Bielsku-Białej

Kategoria:Centra handlowe w Bielsku-Białej

Plac Ratuszowy

w czwartym kwartale 2009 budynek CityBank przejęty zostanie przez urząd miejski

Super-Nowa

Super-Nowa

Typ strony	portal internetowy
Komercyjna	tak
Właściciel	Super-Nowa S.A.
Rejestracja	opcjonalna
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Super-Nowa – regionalny portal internetowy, uruchomiony w listopadzie 2006 r.((Fakt)), który swoim zasięgiem obejmuje Podbeskidzie, zachodnią Małopolskę i północne Morawy oraz lokalny dwutygodnik^[1].

W ramach portalu Super-Nowa istnieją dwie gazety internetowe (Super-Nowa obejmująca cały region i Bespress obejmująca Bielsko-Białą) oraz internetowa telewizja Super Nowa TV, która realizuje krótkie produkcje filmowe dotyczące wydarzeń w regionie.

Właścicielem zarówno portalu, jak i czasopisma jest spółka akcyjna Super-Nowa S.A. Siedziba redakcji dwutygodnika Super-Nowa mieści się w Bielsku-Białej, działa również lokalny oddział w Żywcu^[2].

• Portal Super-Nowa
• Telewizja internetowa Super-Nowa TV
• Bespress

Kategoria:Polskie portale internetowe Kategoria:Media w Bielsku-Białej

Kolegium Nauczycielskie

Teacher Training College

Data założenia	1991
Państwo	Polska
Adres	ul. Krakowska 30, 43-300 Bielsko-Biała
Liczba studentów	1100
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Kolegium Nauczycielskie w Bielsku-Białej – publiczne kolegium nauczycielskie istniejące od 1991 r. w Bielsku-Białej. Prowadzi studia licencjackie na matematyka z informatyką, pedagogika resocjalizacyjna z elementami profilaktyki, nauczanie początkowe i wychowanie przedszkolne, pedagogika specjalna – oligofrenopedagogika, język polski, język polski z informacją naukową i bibliotekoznawstwem^[1]. Kształci ok. 1100 studentów i jest największą tego typu szkołą w Polsce^[1].

Patronat nad poszczególnymi specjalnościami kolegium sprawują: Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie oraz Uniwersytet Śląski^[1]. Studenci wraz z uzyskaniem dyplomu ukończenia kolegium otrzymują tytuł licencjata uczelni patronackiej. Studenci wszystkich kierunków mogą kontynuować studia magisterskie na uczelniach patronackich^[1].

Kadrę naukową Kolegium tworzą w przeważającej większości (ok. 80%) pracownicy akademiccy uczelni patronackich oraz Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej^[1].

Dyrektorem kolegium jest Józef Mamorski, a wicedyrektorami: Jolanta Klajmon (ds. studiów dziennych), Tadeusz Łyszczek (ds. studiów zaocznych) i Jarosław Zięba (ds. administracyjno- gospodarczych)^[2].

Siedziba szkoły mieści się w budynku przy ul. Krakowskiej 30, podzielonym na^[3]:

• część administracyjną
• część dydaktyczną z czternastoma salami wykładowymi, dwoma aulami na 110 miejsc i biblioteką
• dom studenta na 60 miejsc

Ponadto kolegium dysponuje zabytkowym obiektem przy ul. Legionów 25 z sześcioma salami wykładowymi i biblioteką oraz halą sportową przy ul. Legionów^[3].

• Kolegium Nauczycielskie w Bielsku-Białej
• Platforma Moodle Kolegium Nauczycielskiego w Bielsku-Białej
• 49°49′17″N 19°03′40″E/49,821389 19,061111

Kategoria:Wyższe uczelnie w Bielsku-Białej

Alexander Neumann (ur. 15 października 1861 w Jasienicy, zm. 16 lipca 1947 w Wellington) – austriacki architekt żydowskiego pochodzenia, specjalizujący się w projektach kamienic mieszkalnych oraz gmachów bankowych.

Wybrani absolwenci szkoły posiadający biogram w Wikipedii, w nawiasie rok ukończenia gimnazjum/liceum^[1]:

• Marek Bernacki (1984) – polonista, profesor Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej
• Maria Byrdy (1928) – lekarka medycyny sądowej, profesorka Akademii Medycznej w Białymstoku
• Jan Duława (1972) – lekarz internista, profesor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
• Władysław Duława (1930) – lekarz, inicjator i współtwórca Obwodu Lecznictwa Kolejowego w Bielsku-Białej
• Andrzej Eliasz (1959) – psycholog, wieloletni rektor Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej
• Antoni Gębala (1937) – lekarz pediatra, profesor Akademii Medycznej w Lublinie
• Janusz Gil (1969) – astrofizyk, profesor Uniwersytetu Zielonogórskiego
• Leszek Golonka (1964) – inżynier elektronik, profesor Politechniki Wrocławskiej
• Jerzy Gurawski (1953) – architekt i scenograf, profesor Politechniki Poznańskiej
• Krzysztof Jędrzejko (1963) – botanik, profesor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
• Helmut Kajzar (1959) – dramaturg, reżyser teatralny, teoretyk teatru
• Kazimierz Klęk (1957) – chemik, polityk PZPR, minister przemysłu chemicznego w 1981
• Józef Kłaptocz (?) – lekarz, wielokrotny mistrz Polski w skokach do wody
• Tomasz Kolbusz (1984) – współtwórca i wieloletni prezes portalu Onet.pl oraz wydawnictwa Pascal
• Sławomir Kołodziej (1980) – matematyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Jerzy Kołodziejczyk (1959) – reżyser i scenarzysta filmowy, aktor, reportażysta

• Jan Kornaś (1939) – botanik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i członek PAN
• Olgierd Kossowski (1946) – lekarz neurolog i psychiatra, wieloletni ordynator Szpitala Ogólnego w Bielsku-Białej
• Stanisław Marek (?) – biolog, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego
• Grzegorz Markowski (1992) – dziennikarz radiowy i telewizyjny
• Rafał Muchacki (1973) – lekarz chirurg i onkolog, wieloletni dyrektor Beskidzkiego Centrum Onkologii w Bielsku-Białej, poseł na Sejm w latach 2005–2015
• Józef Pajestka (?) – ekonomista, profesor Uniwersytetu Warszawskiego
• Tadeusz Porębski (1950) – inżynier mechanik, polityk PZPR, członek Biura Politycznego Komitetu Centralnego w latach 1981–1988
• Maciej Prus (1954) – reżyser i aktor teatralny
• Jerzy Schönborn (1950) – krytyk filmowy i publicysta, dyrektor Studia Filmów Rysunkowych w latach 1963–1974
• Andrzej Skowron (1961) – matematyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego
• Bohdan Smoleń (1965) – aktor, piosenkarz, satyryk, artysta kabaretowy i działacz społeczny
• Grażyna Staniszewska (1967) – polityczka i działaczka społeczna, opozycjonistka w okresie PRL
• Krzysztof Stroiński (1968) – aktor
• Eugeniusz Wiśniowski (1947) – historyk mediewista, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
• Edward Wylęgała (1979) – lekarz okulista, profesor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
• Leszek Zbijowski (1969) – artysta grafik, profesor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
• Wojciech Żurek (1969) – fizyk, profesor Los Alamos National Laboratory