Irydologia – dział medycyny alternatywnej[1], zajmujący się kompleksową oceną stanu zdrowia na podstawie wyglądu tęczówki[2][3][4][5][6].
Dawniej badanie irydologiczne polegało na odpowiednim oświetleniu oczu za pomocą lampy szczelinowej[7] w taki sposób, aby można było dokładnie przyjrzeć się tęczówce[8] i porównać zaobserwowane zmiany z mapami irydologicznymi. Mapy te są schematami prezentującymi pola projekcji. Przedstawiają one podział powierzchni tęczówki na pola projekcji poszczególnych układów i narządów wewnętrznych. Każdej części ciała odpowiada ściśle określone miejsce na powierzchni tęczówki oka[9].
Zwolennicy irydologii donoszą o wysokiej trafności diagnoz (80%)[10], jednak przeczą temu niektóre badania kliniczne[11][12][13][14], a w medycznej literaturze naukowej irydologia opisywana jest jako bezwartościowa i potencjalnie szkodliwa[15][16]. Np. w teście diagnostycznym z 2005 roku przeprowadzonym na 110 pacjentach, spośród których 68 miało stwierdzone różne formy raka, po badaniu przez doświadczonego irydologa jedynie w 3 przypadkach postawiono właściwą diagnozę (przy czym irydolog miał możliwość zaproponowania 5 diagnoz dla każdego pacjenta)[12]. Irydologia zdaje się być bezwartościową metodą diagnozowania nowotworów, natomiast w przypadku np. cukrzycy, jej skuteczność wynosi 90%[17].
Badanie przeprowadzone przez Population Health Research Institute z St George's University of London wykazało, że analiza obrazów tęczówek wsparta wykorzystaniem sztucznej inteligencji jest pomocna w diagnozowaniu chorób układu krążenia, choć jeśli chodzi o udary czy zawały, nie wykazano szczególnej przewagi nad innymi metodami. W szczególności analiza obrazu tęczówki okazała się podobnie skuteczna (czasem lepsza) jak zastosowanie skali Framingham[18].
Zwolennicy irydologii wskazują, że analiza wyglądu tęczówki do badania organizmu ludzkiego była stosowana za czasów faraona Tutenchamona. Autorem pracy na ten temat był kapłan El Aksy[19][20], który przyczynił się również do rozpowszechnienia wiedzy o irydologii z Egiptu do Babilonii, Tybetu i Indochin[21]. Starożytni rolnicy wykorzystywali elementy irydologii do oceny stanu zdrowia kupowanego bydła[19]. Ponad 3000 lat temu irydologia praktykowana była w Chinach[20], Indiach i Japonii – starożytni lekarze wyodrębnili odpowiednie punkty na tęczówce oka, do zbadania zmian, które powstały w wyniku pewnych schorzeń[22].
Irydologia cieszyła się największym zainteresowaniem w Europie w XIX wieku. Za jej narodziny uważany jest rok 1861[2]. Twórcami współczesnej irydologii są węgierski lekarz Ignac Peczely i szwedzki duchowny Nils Liljequist, którzy niezależnie stworzyli bardzo podobne podstawowe mapy irydologiczne. Ich prace stały się znane około roku 1880[23]. Nils Liljequist w roku 1897 opublikował pracę „Diagnoza na podstawie oka”[24]. W Niemczech irydologię wykładał pastor Emanuel Felke, na którego cześć powstał Pastor Felke Institut, mający na celu rozwój oraz promocję irydologii[25].
W roku 1920 dr M. Madaus zaczął wydawać czasopismo irydologiczne „Iriscorrespondens”, które pozwoliło zorganizować działalność irydologów z całego świata[24]. Zainteresowanie irydologią wzrosło w połowie XX wieku[2][26]. W 1970 roku B. Jensen opublikował książkę „Nauka i praktyka irydologii”, która uznawana jest za podstawowy podręcznik w tej dziedzinie[26]. W 1980 r. odbyła się w Paryżu pierwsza Międzynarodowa Konferencja Irydologów. Postanowiono wtedy utworzyć fundację badań nad irydodiagnostyką[27].
W roku 1951 założono Organizację Irydologów (FIA)[24]. W Warszawie działa Polskie Towarzystwo Irydologii i Homeopatii[28].