Dywizjony pancerne – pododdziały rozpoznawcze Wojska Polskiego II RP, wyposażone w czołgi i samochody pancerne, sformowane w mobilizacji alarmowej i walczące w kampanii wrześniowej 1939, w składzie wielkich jednostek kawalerii.

Były to samodzielne pododdziały znajdujące się w składzie każdej z jedenastu brygad kawalerii we wrześniu 1939.

Dywizjony rozpoznawcze stanowiły niezmiernie cenny komponent brygad kawalerii i były bardzo intensywnie wykorzystywane przez dowództwo, przede wszystkim zgodnie z ich przeznaczeniem, tj. do zadań rozpoznania.

Znane są jednak liczne przypadki skutecznego wsparcia (przede wszystkim przez szwadrony TK/TKS) walk pułków kawalerii, udział w pościgu (np. nad Bzurą) oraz w działaniach opóźniających.

Organizacja wojenna dywizjonu pancernego

Motocykl Sokół 1000

Dowództwo i pododdziały dywizjonu

Razem w dowództwie:

3 oficerów, 20 podoficerów, 27 szeregowców
samochód pancerny, 2 samochody osobowe, 2 samochody z radiostacjami N.2, 2 furgonetki, 1 sanitarka, samochód ciężarowy, 8 motocykli
Szwadron samochodów pancernych
Samochód pancerny wz. 34

Razem w szwadronie:

3 oficerów, 17 podoficerów, 25 szeregowców;
7 samochodów pancernych, samochód osobowy, samochód z radiostacją N2, 4 samochody ciężarowe, 5 motocykli, przyczepa na paliwo, kuchnia polowa
Szwadron czołgów rozpoznawczych TK/TKS
Samochód pancerny Ursus
czołg TK-3
TKS -czołg podstawowy dywizjonu

Razem w szwadronie:

3 oficerów, 21 podoficerów, 2 szeregowców;
13 czołgów, terenowy samochód osobowy, samochód z radiostacją N.2, 2 samochody ciężarowe, 5 motocykli, 2 przyczepy towarzyszące, przyczepa na paliwo, kuchnia polowa
Pluton (szwadron) techniczno-gospodarczy[1][2][a]

Razem w plutonie

1 oficer, 11 podoficerów, 31 szeregowców
samochód-warsztat, 2 cysterny, 9 samochodów ciężarowych, ciągnik, 1 motocykl, transporter czołgów, 3 przyczepy na paliwo, kuchnia polowa

Ogółem dywizjon liczył 10 oficerów, 69 podoficerów i 112 szeregowców.

Większość szwadronów samochodów pancernych była wyposażona w 2,2-tonowe wozy wzór 34-II, jeden zaś w 4,8-tonowe samochody Ursus wz. 29.

Szwadron czołgów rozpoznawczych to 11 czołgów TK lub TKS.

Ze względu na bardzo słabe opancerzenie i uzbrojenie te 2,5-tonowe czołgi zasługiwały raczej na nazwę "tankietek".

Z dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego, wynika następująca organizacja dywizjonu:

Razem w dowództwie:

Stan etatowy: 4 oficerów, 31 podoficerów, 60 szeregowców.
Sprzęt etatowy -
Sprzęt pancerny: samochód pancerny – 1,
Środki transportu:
- samochody: osobowe-łazik – 2, ciężarowe – 10, do przewozu czołgów – 2, radio – 2 (1 N1/S i 1 N2/S), furgon – 3, sanitarny – 1, warsztat – 1, cysterna – 3,
- przyczepy: kuchnia – 1, elektrownia – 1, benzynowe – 3,
- motocykl z przyczepką – 9.
Uzbrojenie: pistolety oficerów – 4 (nie wykazywane w etacie), kbk z bagnetem – 73, pistolety – 15, bagnety – 18 (tzw. luźne), RKM – 2, CKM – 2.

Razem w szwadronie:

Sprzęt pancerny – samochody pancerne – 7,
Środki transportu:
- samochody: osobowe-łazik – 1, ciężarowe – 2, radio – 1 (N2/S), furgon – 2, :
- przyczepy: kuchnia – 1, benzynowa – 1
- motocykl z przyczepką – 5
Uzbrojenie: pistolety oficerów – 3 (nie wykazywane w etacie), kbk z bagnetem – 24, pistolety – 18, bagnety – 18 (tzw. luźne), CKM – 4 (pokładowe), działka 37mm – 3 (pokładowe)

Razem w szwadronie: 3 oficerów, 20 podoficerów, 29 szeregowców;

Sprzęt pancerny: czołgi rozpoznawcze – 13,
Środki transportu:
- samochody: osobowe-łazik – 1, ciężarowe – 2, radio – 1,
- przyczepy: towarzyszące – 2, kuchnia – 1, benzynowe – 1
- motocykle z przyczepkami - 5
Uzbrojenie: pistolety oficerów – 3 (nie wykazywane w etacie), kbk z bagnetem – 20, pistolety – 29, bagnety – 29 (tzw. luźne), CKM – 8, NKM – 5.

Uwaga NKM 20mm były w etacie w ilości 5 egz. Faktycznie szwadrony posiadały po 4 egz., ale nie wszystkie. Jeżeli szwadron nie posiadał NKM, to o ilość NKM większa była ilość CKM.

Ogółem dywizjon liczył: 10 oficerów, 68 podoficerów i 114 szeregowców.

Sprzęt pancerny: samochody pancerne – 8, czołgi rozpoznawcze – 13,
Środki transportu:
- samochody: osobowe-łazik – 4, ciężarowe – 14, do przewozu czołgów – 2, radio – 4 (1 N1/S i 3 N2/S), furgon – 5, sanitarny – 1, warsztat – 1, cysterny – 3,
- przyczepy: towarzyszące – 2, kuchnie – 3, elektrownia – 1, benzynowe – 5,
- motocykle z przyczepką – 19,
Uzbrojenie: pistolety oficerów – 10 (nie wykazywane w etacie), kbk z bagnetem – 117, pistolety – 62, bagnety – 65 (tzw. luźne), RKM – 2, CKM – 14, NKM – 5, działka 37mm – 3.

Dywizjon wyposażony w samochody pancerne wz. 29 był liczniejszy, liczył: 10 oficerów, 76 podoficerów i 122 szeregowców.

Sprzęt pancerny: samochody pancerne – 8, czołgi rozpoznawcze – 13,
Środki transportu:
- samochody: osobowe-łazik – 4, ciężarowe – 14, do przewozu czołgów – 2, radio – 4 (1 N1/S i 3 N2/S), furgon – 5, sanitarny – 1, warsztat – 1, cysterny – 3,
- przyczepy: towarzyszące – 2, kuchnie – 3, elektrownia – 1, benzynowe – 5,
- motocykle z przyczepką – 19,
Uzbrojenie: pistolety oficerów – 10 (nie wykazywane w etacie), kbk z bagnetem – 117, pistolety – 78, bagnety – 81 (tzw. luźne), RKM – 2, CKM – 25, NKM – 5, działka 37mm – 8. (Uwaga do NKM jak w przypadku szwadronu czołgów rozpoznawczych).

Dywizjon wyposażony w samochody pancerne wz.34 był określany jako typ A, dywizjon z samochodami pancernymi wz.29 - jako typ B.

Uzbrojenie i wyposażenie dywizjonu

Według etatów z CAW, dywizjon typ A posiadał etatowo

sprzęt pancerny:

środki transportu:

uzbrojenie:

Dywizjon typ B posiadał etatowo

sprzęt pancerny - jak typ A, środki transportu - jak typ A, uzbrojenie, jak typ A, z wyjątkiem:

Uwagi

  1. ↑ W starszych publikacjach Rajmunda Szubańskiego, Janusza Magnuskiego i innych publikacjach pamiętnikarskich itp. przewija się nazwa szwadron techniczno-gospodarczy. Najnowsze ustalenia zawarte w dokumentach mobilizacyjnych opublikowane w literaturze, głównie przez Krzysztofa Gaja jednoznacznie wskazują, iż w dywizjonach pancernych zarówno typu A i B funkcjonował pododdział o nazwie pluton techniczno-gospodarczy. Potwierdzeniem jest jego struktura organizacyjna, gdyż składał się z dwóch drużyn.
  2. ↑ Bezsilnikowy pojazd, skonstruowany na podwoziu samochodu ciężarowego Ursus. Czołg wjeżdżał na transporter, załoga rozpinała gąsienice i łączyła koła napędowe czołgu z kołami transportera za pomocą łańcucha napędzając go w ten sposób. Skręty wykonywano za pośrednictwem specjalnego układu wykorzystując mechanizmy skrętu czołgu. Gdy czołg poruszał się o własnych siłach, ciągnął transporter na linach.
  3. ↑ TK-3 w dywizjonach: nr 71, nr 91, nr 51, nr 81, nr 11; TKS w dywizjonach: nr 61, nr 62, nr 31, nr 32, nr 33, nr 21.
  4. ↑ nie wykazywane w etacie
  5. ↑ tzw. luźne.
  6. ↑ faktycznie czołg dowódcy szwadronu posiadał CKM, co dawało tylko 4 NKM na szwadron; jeżeli szwadron nie posiadał NKM, to za każdy NKM posiadał CKM.

Przypisy

  1. ↑ Gaj 2014 ↓, s. 174-175.
  2. ↑ Szubański 2004 ↓, s. 307.

Bibliografia

Bronie pancerne II Rzeczypospolitej
Brygady zmotoryzowane:
Pułki pancerne:
Bataliony pancerne:
Bataliony czołgów lekkich:
Dywizjony pancerne:
Kompanie czołgów rozpoznawczych:
Kompanie czołgów lekkich:
Pociągi pancerne:
Ośrodki Zapasowe Broni Pancernych:
Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej
Rodowód
Naczelne władze wojskowe
Rodzaje sił zbrojnych
Formacje
Bronie
Służby
WP w 1939
Inne

Kategorie