Una arma quimica es una arma utilizant de produchs quimics toxics per lei èssers umans. Pòu èstre letala ò solament neutralizanta e pòu èstre toxica per la fauna e la flòra. La version modèrna d'aquela arma es apareguda durant la Premiera Guèrra Mondiala e foguèt largament utilizada per lei dos camps. Aquò laissèt una impression fòrça marrida e, per la seguida, l'usatge de l'arma quimica venguèt pus rar. En 1992, après la fin de la Guèrra Freja, foguèt signada la Convencion sus l'Enebiment deis Armas Quimicas qu'es estada ratificada per la quasi totalitat deis Estats.

Inspirat per leis armas bacteriologicas, l'usatge modèrne de l'arma quimica foguèt imaginat dins lo corrent dau sègle XIX e enebit en 1899. Pasmens, foguèron largament desvolopadas e utilizadas durant la Premiera Guèrra Mondiala que veguèt l'invencion d'obús cargats d'iperita ò de fosgèn. Durant l'entre doas guèrras, d'armas quimicas foguèron utilizadas durant de conflictes coloniaus (Guèrra dau Rif, Segonda Guèrra d'Etiopia) e de susbtàncias novèlas foguèron descubèrtas. En particular, a la fin deis ans 1930, foguèron desvolopats de gas neurotoxics (tabun, soman, sarin...) capables de passar a travèrs la pèu.

En despiech de resèrvas importantas, leis armas quimicas foguèron pauc utilizadas sus lo prat batalhier durant la Segonda Guèrra Mondiala^[1]. Pasmens, durant la Guèrra Freja, contunièron d'interessar mai d'un país. En particular, leis Estats Units e l'Union Sovietica formèron d'arsenaus quimics fòrça importants dins lo cas de la preparacion dei dos blòts a un conflicte generau. D'autrei país desvolopèron tanben lei sieunas armas quimicas, generalament inspiradas deis armas utilizadas durant la Premiera Guèrra Mondiala. Militarament, leis Estatsunidencs utilizèron de gas per destrurre la jungla vietnamiana durant leis ans 1960-1970 e leis Iraquians utilizèron d'obús d'iperita còntra Iran e Curdistan en 1986-1988.

Dempuei la segonda mitat de la Guèrra Freja, de negociacions internacionalas an començat per assaiar d'obtenir un desarmament generau. En 1989 e en 1993, doas conferéncias organizadas a París permetèron la signatura d'un acòrd d'enebiment de l'utilizacion, de la produccion e de l'estocatge deis armas quimicas. Pasmens, foguèt solament ratificat per 130 país e plusors estats gardan encara de quantitats importantas de produchs quimics militars.

Leis armas quimicas incapacitantas an pas per objectiu de causar de bleçaduras dirèctas a un adversari e son largament utilizadas per lei fòrças de polícia durant leis operacions de mantenement de l'òrdre. Pasmens, son utilizacion durant una guèrra es enebida per redurre lo risc d'escalada que pòu menar a l'usatge d'armas quimicas letalas. Pasmens, avans la signatura de la Convencion sus l'Enebiment deis Armas Quimicas, èran frequentament utilizadas. Tres categorias d'armas son classadas coma incapacitantas :

• lei pudentas coma lo skunk israelian^[2].
• lei vomitivas coma l'adamsita e la cloropicrina. Entraïnan d'inflamacions dei mucosas e de nausèus intensas. Durant la Premiera Guèrra Mondiala, de substàncias vomitivas capablas de passar lei masca-gas èran utilizadas en complement dei gas letaus. Obligats de retirar sei mascas per vomir, lei soudats èran alora expausats ai gas letaus.
• lei lacrimogèns coma lo gas CS.

Fòrça compausats incapacitants an d'efiechs duradís sus l'organisme e, a de concentracions autas, pòdon causar de lesions grèvas e mai de decès.

Leis armas letalas son classadas dins de categorias definidas per l'Organizacion per l'Enebiment deis Armas Quimicas :

• leis asfixiantas que son destinadas a blocar lo mecanisme normau de la respiracion. Lo diclòr, premiera arma quimica modèrna utilizada durant la Premiera Guèrra Mondiala, es d'aqueu tipe. Es tanben lo cas dau fosgèn qu'es una substància ben pus perilhosa que foguèt responsabla de 80 % dei decès causats per l'arma quimica durant lo conflicte^[3]. La cloropicrina foguèt egalament utilizada coma asfixiant durant la guèrra.
• lei vesicantas qu'atacan lei teissuts biologics e entraïnan la formacion de bofigas sus la pèu. Son generalament de compausats organosulfurats ò d'organoarseniats qu'an un efiech citotoxic en destrusent l'ADN dei cellulas. De mai, leis efiechs aparéisson sovent après quauqueis oras d'exposicion, çò qu'agrava l'intoxicacion. Lo gas mostarda es lo pus vesicant pus famós en causa de son usatge massís durant la Premiera Guèrra Mondiala. Pasmens, la lewisita foguèt tanben utilizada en 1918^[4].
• lei poisons respiratòris que blòcan lo transferiment de l'oxigèn entre lei globuls roges e lei teissuts. Son generalament de preparacions ò de derivats de cianogèn (bromur de cianogèn, clorur de cianogèn, cianur d'idrogèn...) ò triidrur d'arsenic. Lo pus famós es lo Zyklon B utilizat dins lei camps d'exterminacion alemands de la Segonda Guèrra Mondiala. Son principi actiu èra lo cianur d'idrogèn^[5].
• leis agents innervants que blòcan la transmission de l'inflús nerviós entraïnant una crisi cardiaca ò una crisi respiratòria aguda. Fòrça perilhosas, aquelei substàncias foguèron l'objècte de recèrcas importantas durant l'entre doas guèrras e durant la Guèrra Freja. Tènon una classificacion especifica :
  • lo grop G es constituïda de compausats volatils que disparéisson rapidament dau prat batalhier (tabun, sarin, soman...).
  • lo grop V es constituïda de compausats pauc volatils que demòran au contrari lòngtemps sus lo prat batalhier (VX, VM, VE...).
  • leis agents Novitchok d'origina russa an una volatilitat intermediària. Uei, son lo grop pus letau d'armas quimicas e son de còps utilizats per d'assassinats.
  • lei carbamats son de solids que pòdon aisament formar d'aerosòus. An una toxicitat tres còps superiora au VX.

L'idèa d'enebir l'arma quimica modèrna es anciana e anteriora a sa premiera utilizacion. D'efiech, en 1899, a la Premiera Conferéncia de l'Aia, l'article 23 dei Convencions relativas ai lèis e costumas de la guèrra terrèstra l'enebissiá explicitament. Un an pus tard, un tèxte separat, encara plus clar, enebiguèt lei projectils cargats de gas toxics. Pasmens, aqueleis acòrdis aguèron ges d'eficacitat durant la Premiera Guèrra Mondiala que veguèt l'usatge massís dei gas de combat a partir de 1915.

En 1925, lo Protocòli de Genèva enebiguèt tornarmai l'utilizacion de l'arma quimica. Pasmens, de gas de combat foguèron tornarmai durant la Guèrra d'Etiopia per leis Italians. Durant la Segonda Guèrra Mondiala, l'arma quimica foguèt unicament utilizada per leis Alemands dins sei camps d'exterminacion. Dins aquò, l'abséncia d'usatges sus lo prat batalhier sembla subretot d'èsser motivada per la paur d'una repòsta e per la mortalitat sensa precedents deis organofosforats. Durant la Guèrra Freja, lei gas de combat foguèron pas utilizats durant lei conflictes periferics de l'oposicion entre leis Estats Units e l'Union Sovietica. Pasmens, de compausats quimics foguèron més en òbra per d'autreis aplicacions coma lei defoliants utilizats en Vietnam per leis Estatsunidencs. De mai, lei dos blòts constituguèron de resèrvas importantas de gas en cas de guèrra dirècta.

En 1992, a la fin de la confrontacion Èst-Oèst, un quadre novèu foguèt donc conclut entre leis Estats per assaiar de suprimir l'arma quimica. Aquò menèt a la creacion de l'Organizacion per l'Enebiment deis Armas Quimicas en 1997. En 2017, Russia anoncièt la destruccion de totei sei resèrvas, imitada per leis Estats Units en 2023. Pasmens, aquò empachèt l'utilizacion d'armas quimicas per Iraq durant la guèrra de 1980-1988 e durant lei revòutas curdas e per Siria durant la guèrra civila. De mai, Egipte a pas signat lo tractat car seis armas quimicas li permèton d'equilibrar l'arma nucleara israeliana. En consequéncia, Isrèal signèt l'acòrdi de 1992 mai a suspendut sa ratificacion. Enfin, en Asia, la Corèa dau Nòrd signèt pas lo tractat de 1992^[6].

• Arma bacteriologica.
• Arma nucleara.
• Organizacion per l'Enebiment deis Armas Quimicas.

1. ↑ En revènge, leis Alemands utilizèron de gas dins sei camps d'exterminacion e lei Japonés utilizèron d'armas quimicas per sometre de populacions indigènas jutjadas « inferioras » (principalament en China).
2. ↑ L'usatge militar d'aqueleis armas es pas enquadrat per lo drech internacionau. Pasmens, es quasi inexistent dins la guèrra modèrna.
3. ↑ (fr) Sébastien Beaume, Prise en charge de victimes en ambiance chimique : concepts actuels et intérêts d’une médicalisation de l’avant, tèsi (medecina deis armadas), Faculté de médecine Paris-Descartes, p. 101.
4. ↑ (en) M. Goldman e J. C. Dacre, « Lewisite: its chemistry, toxicology, and biological effect », Reviews of environmental contamination and toxicology, 1989, vol. 110, pp. 75-115.
5. ↑ (fr) Hervé Joly, « L’implication de l’industrie chimique allemande dans la Shoah : le cas du Zyklon B », Revue d’histoire moderne et contemporaine, vol. 47, n° 2, abriu-junh de 2000, pp. 368-400.
6. ↑ Lo Sodan dau Sud a tanben pas signat l'acòrdi de 1992. Mai es un Estat independent dempuei 2011 solament e conoís de problemas intèrnes grèus que l'empachan de s'interessar ais acòrdis internacionaus signats avans son independéncia.