Lyon

Franza

Amministrazzjoni

Stat sovran Franza

Administrative territorial entity of France Franza Metropolitana

Region of France Auvergne-Rhône-Alpes

Territorial collectivity of France with special status Metropoli ta' Lyon

Kap tal-Gvern Grégory Doucet ^(en)

Isem uffiċjali Lyon
Commune-Affranchie

Ismijiet oriġinali Lyon
Lugdunum

Kodiċi postali 69001, 69002, 69003, 69004, 69005, 69006, 69007, 69008u 69009

Ġeografija

Koordinati 45°45′32″N 4°50′29″E / 45.7589°N 4.8414°E / 45.7589; 4.8414Koordinati: 45°45′32″N 4°50′29″E / 45.7589°N 4.8414°E / 45.7589; 4.8414

Lyon

Lyon (France)

Superfiċjenti 47.87 kilometru kwadru

Għoli 173 m

Fruntieri ma' Oullins ^(en) , Pierre-Bénite ^(en) , Saint-Cyr-au-Mont-d'Or ^(en) , Saint-Didier-au-Mont-d'Or ^(en) , Saint-Fons ^(en) , Sainte-Foy-lès-Lyon ^(en) , Tassin-la-Demi-Lune ^(en) , Vénissieux ^(en) , Villeurbanne ^(en) , Bron ^(en) , Caluire-et-Cuire ^(en) , Champagne-au-Mont-d'Or ^(en) , Collonges-au-Mont-d'Or ^(en) , Écully ^(en) , Francheville ^(en) , La Mulatière ^(en) u Oullins-Pierre-Bénite ^(en)

Demografija

Popolazzjoni 522,250 abitanti (1 Jannar 2021)

Informazzjoni oħra

Żona tal-Ħin UTC+1u UTC+2

bliet ġemellati Ġeriko, Leipzig, Łódź, Varna, Birmingham, Milan, Frankfurt, St. Louis, Guangzhou, Beersheba, Minsk, Yokohama, Craiova, San Pietruburgu, Manila, Yerevan, Bejrut, Curitiba, Aleppo, Mykolaiv, Pécs, Kutaisi, Göteborg, Samarkanda, Košice, Ouagadougou, Kiev, Ho Chi Minh, Bălţiu Sétif ^(en)

lyon.fr

Lyon, ġieli spelluta wkoll Lyons (l-iktar bl-Ingliż), hija t-tielet l-ikbar belt fi Franza. Tinsab fil-konfluwenza tax-xmajjar Rhône u Saône, lejn il-Majjistral tal-Alpi Franċiżi, 391 kilometru (243 mil) fix-Xlokk ta' Pariġi, 278 kilometru (173 mil) fit-Tramuntana ta' Marsilja, 113-il kilometru (70 mil) fix-Xlokk ta' Ġinevra, u 50 kilometru (31 mil) fil-Grigal ta' Saint-Étienne.

Il-belt ta' Lyon kellha popolazzjoni ta' 522,228 ruħ fl-2020 fi ħdan it-territorju muniċipali żgħir tagħha ta' 48 km² (19-il mil kwadru)^[1], iżda flimkien mas-subborgi u l-irħula tal-madwar tagħha, iż-żona metropolitana ta' Lyon kellha popolazzjoni ta' 2,293,180 f'dik l-istess sena, jiġifieri t-tieni l-iżjed popolata fi Franza. Mill-2015, Lyon u 58 muniċipalità sottourbani ffurmaw il-Metropoli ta' Lyon, awtorità metropolitana eletta direttament li issa hija responsabbli għall-biċċa l-kbira tal-kwistjonijiet urbani, b'popolazzjoni ta' 1,416,545 ruħ fl-2020.^[2] Lyon hija l-prefettura tar-reġjun ta' Auvergne-Rhône-Alpes u s-sede tal-Kunsill Dipartimentali ta' Rhône (il-ġurisdizzjoni tiegħu iżda ma għadhiex estiża sal-Metropoli ta' Lyon mill-2015).

Lyon kienet il-belt kapitali tal-Galli matul żmien l-Imperu Ruman, u Lyon għadha s-sede ta' arċiveskovat li d-detentur tiegħu għandu t-titlu ta' Primat tal-Galli. Lyon saret ċentru ekonomiku ewlieni matul ir-Rinaxximent. Il-belt hija magħrufa għall-kċina u l-gastronomija tagħha, kif ukoll għall-attrazzjonijiet storiċi u arkitettoniċi tagħha; fil-fatt, id-distretti taċ-Ċentru Storiku ta' Lyon, l-għolja ta' Fourvière, Presqu'île u x-xaqlibiet ta' Croix-Rousse tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.^[3] Lyon kienet żona importanti storikament għall-produzzjoni u għall-insiġ tal-ħarir. Lyon kellha rwol sinifikanti fl-istorja taċ-ċinema minn mindu Auguste u Louis Lumière ivvintaw it-tagħmir ċinematografu hemmhekk. Il-belt hija magħrufa wkoll għall-festival tad-dwal tagħha, il-Fête des Lumières, li tibda kull sena fit-8 ta' Diċembru u ddum għal erbat ijiem; b'hekk Lyon ingħatat it-titlu ta' "Kapitali tad-Dwal".^[4]

Ekonomikament, Lyon hija ċentru ewlieni tal-industriji bankarji, kimiċi, farmaċewtiċi u bijoteknoloġiċi. Il-belt tħaddan industrija sinifikanti tas-software b'enfasi partikolari fuq il-logħob elettroniku; f'dawn l-aħħar snin rawmet settur ta' kumpaniji innovattivi lokali li qed jikber.^[5] Lyon tospita universitajiet u skejjel tal-edukazzjoni għolja rinomati, u hija t-tieni l-ikbar belt studenteska fi Franza, b'popolazzjoni universitarja ta' 200,000 student fi ħdan il-Metropoli ta' Lyon.^[6] Lyon tospita l-kwartieri ġenerali internazzjonali tal-Interpol, tal-Aġenzija Internazzjonali għar-Riċerka dwar il-Kanċer, kif ukoll ta' Euronews. Skont l-Istitut tar-Riċerka dwar il-Globalizzazzjoni u l-Klassifikazzjonijiet Dinjin, Lyon titqies bħala belt "beta" mill-2018. Ġiet fit-tieni post fi Franza u fl-40 post globalment fil-klassifikazzjonijiet tal-2019 ta' Mercer fost l-aħjar bliet biex wieħed jgħix fihom.^[7]

Sit ta' Wirt Dinji

Iċ-Ċentru Storiku ta' Lyon ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1998.^[3]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".^[3]

Attrazzjonijiet prinċipali

Żmien il-Qedem

Il-fdalijiet Rumani man-naħa tal-għolja qrib il-Bażilika ta' Fourvière, bit-Teatru Antik ta' Fourvière, l-Odeon ta' Lyon u l-mużew Gallo-Ruman.
L-Anfiteatru tat-Tliet Galli – il-fdalijiet ta' anfiteatru Ruman.

Medju Evu u Rinaxximent

Il-Katidral ta' San Ġwann, knisja Medjevali b'elementi arkitettoniċi tas-sekli 13, 14 u 15, kif ukoll l-istruttura reliġjuża prinċipali fil-belt u s-sede tal-Arċisqof ta' Lyon;
il-Bażilika ta' San Martin d'Ainay, waħda mill-knejjes rari li għadhom jeżistu bi stil ta' bażilika Rumaneska f'Lyon;
il-Knisja ta' San Pawl, knisja Rumaneska (is-sekli 12 u 13) u Gotika (is-sekli 15 u 16);
il-Knisja ta' San Bonaventura, knisja Gotika tas-sekli 14 u 15;
il-Knisja ta' San Nizier, knisja Gotika tas-seklu 15, li għandha daħla mnaqqxa fis-seklu 16 minn Philibert Delorme;
iż-żona taċ-Ċentru Storiku ta' Lyon, kwartier Medjevali u Rinaxximentali bil-ħwienet, bir-ristoranti u bit-toroq biċ-ċagħaq;
il-bosta hôtels particuliers Rinaxximentali taċ-ċentru storiku ta' Lyon, bħall-Hôtel de Bullioud, inbnew ukoll minn Philibert Delorme.

Seklu 19 u żminijiet moderni

L-Opéra Nouvel (1831), teatru tal-opri rinnovat fl-1993 minn Jean Nouvel;
it-Théâtre des Célestins (1877), teatru ddisinjat minn Gaspard André;
il-Bażilika tal-Madonna ta' Fourvière, bażilika kbira tas-seklu 19 fil-quċċata tal-Għolja ta' Fourvière;
it-Torri tal-Ħadid ta' Fourvière (1894);
is-Suq tal-Laħam u l-Biċċerija ta' La Mouche (1914, 1928), iddisinjati minn Tony Garnier;
il-Monasteru ta' Santa Marija de La Tourette (1960), iddisinjat minn Le Corbusier;
l-Ajruport Internazzjonali ta' Saint-Exupéry (li qabel kien l-Ajruport ta' Satolas), iddisinjat minn Guillaume Gilbert;
l-Istazzjon ta' Lyon Saint-Exupéry (1994), iddisinjat minn Santiago Calatrava;
il-Palazz tal-Kungress ta' Lyon (1998), iddisinjat minn Renzo Piano u grupp ta' binjiet għal diversi funzjonijiet differenti;
it-Tour du Crédit Lyonnais;
it-Tour Oxygène;
it-Tour Incity.

Mużewijiet

Musée des beaux-arts de Lyon (Mużew tal-Belle Arti), il-mużew prinċipali tal-belt u wieħed mill-ikbar galleriji tal-arti fi Franza. Ospitat fil-Palais Saint Pierre, eks kunvent tas-seklu 17, issa fih kollezzjoni kbira ta' pitturi ta' artisti bħal Tintoretto; Paolo Veronese; Nicolas Poussin; Rubens; Rembrandt; Zurbaran; Canaletto; Delacroix; Monet; Gauguin; Van Gogh; Cézanne; Matisse; Picasso; Francis Bacon...); kollezzjonijiet ta' skulturi, tpinġijiet u opri stampati, arti dekorattiva, antikitajiet Rumani u Griegi; it-tieni l-ikbar kollezzjoni ta' antikitajiet Eġizzjani fi Franza wara dik tal-Louvre; u kollezzjoni ta' 50,000 medalja u munita.
Il-Mużew Gallo-Ruman jesponi bosta oġġetti tal-arti u ta' valur li nstabu fis-sit Ruman ta' Lyon (Lugdunum) bħall-mużajk tal-logħob taċ-ċirklu, il-kalendarju ta' Coligny u l-artal Tawroboliku.
Is-Centre d'histoire de la résistance et de la déportation (Ċentru Storiku tar-Reżistenza u tad-Deportazzjoni).
Il-Musée des Confluences, mużew ġdid tax-xjenzi u tal-antropoloġija, li nfetaħ għall-pubbliku fl-20 ta' Diċembru 2014.
La Sucrière, ċentru tal-arti kontemporanja.
Il-Hôtel-Dieu de Lyon jospita l-"Musée des Hospices Civils", wirja permanenti dwar l-istorja u l-prattika tal-mediċina mill-Medju Evu saż-żminijiet moderni.
Il-Musée des Tissus et des Arts décoratifs, mużew tal-arti dekorattiva u tat-tessuti, li fih waħda mill-ikbar kollezzjonijiet ta' tessuti fid-dinja b'2.5 miljun opra.
Il-Musée d'art contemporain de Lyon, mużew tal-arti kontemporanja.
Il-Musée de L'imprimerie, mużew tal-istampar.
Il-Musée Gadagne, mużew tal-istorja ta' Lyon ospitat f'binja storika fiċ-ċentru storiku ta' Lyon, li jinkludi kollezzjoni kbira ta' pupazzi.
Il-Musée des Automates, mużew tal-pupazzi awtomatizzati fiċ-ċentru storiku ta' Lyon, li infetaħ fl-1991.
Il-Musée Miniature & Cinéma, mużew dwar minjaturi tax-xeni ċinematografiċi, tal-oġġetti ċinematografiċi u tal-effetti speċjali taċ-ċinema.

Parks u ġonna

Parc de la Tête d'or, magħruf ukoll bħala l-Park tar-Ras tad-Deheb, fiċ-ċentru ta' Lyon huwa l-ikbar park urban fi Franza b'117-il ettaru (290 akru). Jinsab fis-sitt arrondissement, u fih lag kbir li fih ikun hemm id-dgħajjes matul ix-xhur tas-sajf.
Jardin botanique de Lyon (tmien ettari (20 akru)), inkluż fil-Parc de la Tête d'Or, huwa ġnien botaniku muniċipali u huwa miftuħ mit-Tnejn sal-Ġimgħa mingħajr ħlas. Il-ġnien ġie stabbilit fl-1857 bħala suċċessur ta' ġonna botaniċi iktar bikrin li jmorru lura għall-1796, u issa jista' jiġi deskritt bħala l-ikbar ġnien botaniku muniċipali ta' Franza.
Parc de Gerland, fin-Nofsinhar tal-belt (80 ettaru (200 akru)).
Parc des hauteurs, f'Fourvières.
Parc de Miribel-Jonage (2,200 ettaru (5,400 akru)).
Parc de Lacroix-Laval (115-il ettaru (280 akru)).
Parc de Parilly (178 ettaru (440 akru)).

Relazzjonijiet internazzjonali

Lyon hija belt pilota tal-Kunsill tal-Ewropa u tal-programm "Bliet interkulturali" tal-Kummissjoni Ewropea. Lyon hija ġemellata ma':

Addis Ababa, l-Etjopja;
Bamako, il-Mali;
Barċellona, Spanja;
Beersheba, Iżrael;
Birmingham, l-Ingilterra, ir-Renju Unit;
Boston, l-Istati Uniti;
Craiova, ir-Rumanija;
Curitiba, il-Brażil;
Frankfurt, il-Ġermanja, mill-1960;
Gothenburg, l-Iżvezja;
Guangzhou, iċ-Ċina, mill-1988;
Haute Matsiatra, il-Madagascar;
il-Belt ta' Ho Chi Minh, il-Vjetnam, mill-1997;
Ġeriko, il-Palestina;
Leipzig, il-Ġermanja, mill-1981;
Łódź, il-Polonja, mill-1991;
Milan, l-Italja, mill-1966;
Montreal, il-Kanada, mill-1979;
Oran, l-Alġerija;
Osaka, il-Ġappun, mill-1984;
Ouagadougou, il-Burkina Faso;
Porto-Novo, il-Benin;
Rabat, il-Marokk;
St. Louis, l-Istati Uniti;
San Pietruburgu, ir-Russja;
Sétif, l-Alġerija;
Tinca, ir-Rumanija;
Torino, l-Italja;
Yerevan, l-Armenja, mill-1992;
Yokohama, il-Ġappun, mill-1959.