Geography | |
---|---|
Location | Asia Kidul-Wétan |
Coordinates | 1°00′N 114°00′E / 1.000°N 114.000°E |
Archipelago | Kapuloan Sundha Gedhé |
Administration | |
Brunei | |
Demographics | |
Population | 16 yuta |
Kalimantan iku pulo kang papané ana ing loring Pulo Jawa lan kuloning Pulo Sulawesi. Palemahaning pulo iki kapérang dadi wewengkoning telung nagara Brunei, Indonésia, lan Malaysia.
Pulo iki asring diarani Borneo déning mancanagara mligi Malaysia, kanggo ngarani palemahaning Sarawak lan Sabah, éwadéné diarani Kalimantan déning Indonèsia. Kajaba iku, uga madeg Kasultanan Brunei ana ing pulo iku..
Nalika kalaning Indhiya Nèderlan, Kalimantan misuwur minangka Bornéo. Nanging mangkono, iki ora ateges jeneng Kalimantan ora kawentar. Sajeroning layang-layanging Pangéran Tamjidillah saka Kraton Banjar taun 1857 dhateng Résidhèn Walanda ing Banjarmasin, Panjenengané wis nganggo jeneng Pulo Kalimantan, dudu Pulo Bornéo. Iki nuduhaké manawa ana ing kalangan pandunung, jeneng Kalimantan luwih kasuwur tinimbang jeneng Borneo kang dienggo ana ing administrasi pamaréntah kolonial Indhiya Nèderlan. Jeneng Kalimantan wiwit kondhang manèh watara taun 1940.
Rikala abad kaping 18, sapérangan gedhé palemahaning Kalimantan saka Nagara Sambas tekan Nagari Berau wujud kraton-kraton sangisoré Kasultanan Banjar, nanging wusana nyusut dadi sapérangan cilik waé kaya ta wewengkon Kalimantan Kidul saiki amarga prajanjèn kaliyan Walanda. Ing Prajanjèn Karang Intan ing mangsa papréntahan Pangéran Nata Dilaga (Susuhunan Nata Alam) (1808-1825), Kasultanan Banjar masrahaké sapérangan wewengkon taklukanné dhateng Indhiya Nèderlan ing antarané wewengkon Bulungan, Kutai, Pasir, Pagatan lan Kotawaringin. Laladan liyané kang uga wus dipasrahaké dhateng Walanda ya iku Landak, Sambas, Sintang lan Sukadana. Mung wewengkon inti Kasultanan Banjar kang durung tiba ing gegeman Walanda nganti taun 1860. Sabanjuré ing abad kaping 19, Walanda ngakèni madegipun kraton-kraton (laladan dhistrik) kang langsung dipréntah kepala bumiputera kang tundhuk ing sangisosoré kakuwasaan Walanda (Indirect Bestuur).
Ing abad XIV wewengkon Kalimantan ditaklukaké Gajah Mada. Saben nageri kang wujud sawijining laladan ilèn kali ing mangsa iku dipanggedhèni sawijining wong kanthi gelar Sakai. Majapahit mapanaké wakilé Maharaja Suryanata (1365) kang dadi ratu Nagara Dipa kang kedhudhukané ing Candhi Agung (Amuntai). Ing mangsa tuwuhing agama Islam sapérangan Karajan Hindhu malih dadi Karajan Islam kanthi ciri budaya Malayu. Sadurungé munculé agama Islam kabèh warga Kalimantan dilebokaké ing kategori budaya Dayak kang kapérang saka wong Dayak, Malayu Hindhu lan Jawa Hindhu. Kasultanan Banjar minangka wakil Kasultanan Demak ing Kalimantan marisi sapérangan wewengkon tilas taklukané Majapahit.
Kasultanan Banjar mérang wewengkon Kalimantan dadi wewengkon-wewengkon Kutha Raja, Nagara Agung, Manca Nagara lan Pesisiran. Kutha Martapura kutha krajan Kasultanan Banjar minangka ring sepisanan wujud wewengkon Kutha Raja. Ring kapindho laladan njaban kutha Martapura (Laladan Banjar) iku wewengkon Nagara Agung (laladan inti kraton Banjar). Ring katelu ing njaban laladan Banjar ingaran laladan Manca Nagara ya iku kawasan kulon tekan laladan Kotawaringin lan ing wétan tekan laladan Pasir. Ring paling njaba ya iku wewengkon ing sisih kulon Kotawaringin tekan nagari Sambas ingaran Pasisir Barat, ewadéné Pasisir Wétan iku kawasan ing sisih lor laladan Pasir tekan wewengkon Berau-Bulungan.
Kalimantan dipérang dadi patang provinsi:
Sawisé njupuk alih Kalimantan saka tanganné Jepang, NICA meksa kaum Federal Kalimantan supaya rikat ngedegaké Nagara Kalimantan nyusul Nagara Indonésia Wétan kang wis ngadeg. Mula banjur diwangun Dhéwan Kalimantan Kulon tanggal 28 Oktober 1946, kang dadi Laladan Istiméwa Kalimantan Kulon ing tanggal 27 Mèi 1947; kanthi Kepala Laladan, Sultan Hamid II saka Kasultanan Pontianak kanthi pangkat Mayor Jendral. Wewengkoné kapérang saka 13 kraton minangka swapraja.
Dhéwan Dayak Gedhé diwangun tanggal 7 Dhésèmber 1946, lan sabanjuré tanggal 8 Januari 1947 diwangun Dhéwan Pagatan, Dhéwan Pulo Laut lan Dhéwan Cantung Sampanahan kang banjur nggabung dadi Fèdherasi Kalimantan Kidul-Wétan. Banjur tanggal 18 Fèbruari 1947 diwangun Dhéwan Pasir lan Fèdherasi Kalimantan Wétan, kang pungkasané ing tanggal 26 Agustus 1947 nggabung dadi Dhéwan Kalimantan Wétan. Sabanjuré Laladan Kalimantan Wétan dadi Laladan Istiméwa Kalimantan Wétan kanthi Kepala Laladan, Aji Sultan Parikesit saka Kasultanan Kutai kang pangkaté Kolonél. Laladan Banjar kang wis kajepit laladan fèdheral pungkasané diwangun Dhéwan Banjar tanggal 14 Januari 1948.
Gubernur Kalimantan ing papréntahan Pamaréntah RI ing Yogyakarta, ya iku Pangéran Muhammad Noor, ngirim Cilik Riwut lan Hasan Basry ing misi perjuwangan mempertahankan kamardikan kanggo ngadhepi kekuwatan NICA. Ing tanggal 17 Mèi 1949, Lètkol Hasan Basry minangka Gubernur Wadya ALRI Wewengkon IV Pertahanan Kalimantan mroklamirké sawijining Proklamasi Kalimantan kang isiné yèn "Laladan Kalimantan Kidul" (laladan-laladan sanjaban Laladan Istiméwa Kalimantan Kulon lan Laladan Istiméwa Kalimantan Wétan) tetep minangka pérangan ora kapisahaké saka Nagara Républik Indonésia kang wis diproklamasikké tanggal 17 Agustus 1945. Pamaréntah Gubernur Militér iki wujud upaya tandhingan dhateng kawanguné Dhéwan Banjar kang diyasa Walanda.
Ing mangsa Républik Indonésia Sarékat, Kalimantan dipérang dari limang laladan ya iku:
Pratélan jeneng-jeneng résidhèn Inggris lan Walanda kanggo wewengkon Bornéo-Walanda:
Wiwit taun 1938, Bornéo-Walanda (Kalimantan) wujud siji kasatuan laladan administratif sangisoré gubernur, kang duwé kedhudhukan ing Banjarmasin:
Taun 1957 Kalimantan dipérang dadi 3 provinsi, ya iku Kalimantan Kidul, Kalimantan Wétan, Kalimantan Kulon. Sabanjuré taun 1958, kawangun provinsi Kalimantan Tengah minangka pamekaran saka Kalimantan Kidul.
Pratélan kraton-kraton lan sabagéan isih èksis ing Pulo Kalimantan, ing antarané ya iku:
|
|
|
|
Kutha-kutha | Banjarmasin | Samarinda | Palangkaraya | Pontianak | Kuching | Kutha Kinabalu |
Banjarmasin[1] | 0 km | 615 km | 191 km | 1.249,65 km | 1.691,65 km | 2.767,65 km |
Banjarbaru[2] | 35 km | - | - | - | - | - |
Batulicin | - | - | - | - | - | - |
Balikpapan | 500 km | 115 km | - | - | - | - |
Samarinda[3][4] | 615 km (196 mil)[5] | 0 km | - | - | - | - |
Tenggarong | - | - | - | - | - | - |
Bontang | 760 km | 110 km | - | - | - | - |
Tarakan | 1.190 km | 575 | - | - | - | - |
Nunukan | 1.423 km | 808 km | - | - | - | - |
Kuala Kapuas | 46 km | - | 142 km | - | - | - |
Palangka Raya[6] | 191 km | - | 0 km | - | - | - |
Sampit[7] | 418 km | - | 227 km | - | - | - |
Pontianak | 1.249,65 km | - | - | 0 km | - | - |
Singkawang | - | - | - | 147 Km[8] | - | - |
Entikong | 1.599,65 km | - | - | 350 km | - | - |
Nangabadau | - | - | - | - | - | - |
Kuching | 1.691,65 km | - | - | 442 Km[9] | 0 km | - |
Serian | 1.627,65 km | - | - | - | 64 km[10] | |
Sibu | 1.977,65 km | - | - | - | - | - |
Bintulu | 2.167,65 km | - | - | - | - | - |
Miri | 2.357,65 km | - | - | - | - | - |
Bandar Seri Begawan | - | - | - | - | - | - |
Kota Kinabalu | 2.767,65 km | - | - | - | - | 0 km |
Sandakan | 3.057,65 km | - | - | - | - | 290 Km |
Tawau | 3.307,65 km | - | - | - | - | - |
((cite web))
: CS1 maint: archived copy as title (link)