F-35 | |
---|---|
Տեսակ | թռչող ապարատների ընտանիք |
Ենթատեսակ | fifth-generation jet fighter?, բազմանպատակային ռազմական ինքնաթիռ, քիչ տեսանելի թռչող սարք և fighter-bomber aircraft? |
Շարժիչ | Pratt & Whitney F135? |
Արտադրող | Lockheed Martin Aeronautics? և Lockheed Martin |
Առաջին թռիչք | դեկտեմբերի 15, 2006 |
Շահագործման սկիզբ | հուլիսի 31, 2015[1][2][3][…] |
Շահագործողներ | ԱՄՆ[4] |
Միավոր արտադրված | 610[5] |
Բազային մոդել | Lockheed Martin X-35? |
ԱՄՆ ՊՆ կոդ | F-35[6] |
Lockheed Martin F-35 Lightning II Վիքիպահեստում |
Lockheed Martin F-35 Lightning II («Լոքհիդ-Մարտին» F-35 «Կայծակ II»), հինգերորդ սերնդի քիչ նկատելի բազմաֆունկցիոնալ կործանիչ-ռմբակոծիչների ընտանիք, որը մշակել է ամերիկյան Լոքհիդ-Մարտին ընկերությունը երեք տարբերակներով.
Լոքհիդ Մարտինի գլխավորած համընկերությունում ներառվել են նաև Northrop Grumman Corporation, Pratt & Whitney, Rolls-Royce plc, Allison և British Aerospace։ Առանձին հանգույցների մշակմանը մասնակցել են Skunk works և Aeronautical Systems։
F-35 կառուցվածքն ընտրվել է 2001 թվականին՝ JSF ծրագրով (անգլ.՝ Joint Strike Fighter, միասնական հարվածող գործիք) Բոինգ (մոդել X-32) և Լոքհիդ Մարտին (մոդել X-35) անցկացված մրցույթի արդյունքում։ Ծրագիրը նախատեսում էր միասնական կործանիչ մոդելի ստեղծում ռազմաօդային ու ռազմածովային ուժերի և ծովային հետևակի համար՝ կրճատված թռիչքի, ինչպես նաև ուղղահայաց թռիչքի և վայրէջքի հնարավորությամբ՝ F-16, A-10, F/A-18, AV-8B մոդելներին փոխարինելու համար։ Նախատեսվել է նաև բրիտանական Sea Harrier-ին փոխարինելու համար։ Ընկերության երրորդ մոդելը Մաքդոննել Դուգլասը մերժել է կառուցվածքի բարդության պատճառով։
X-32-ի և Х-35-ի համատեղ փորձարկումները ցույց են տվել վերջինիս ակնհայտ առավելությունը. այն ցուցադրել է թռիչք 150 մ երկարությամբ հարթակից, զարգացրել է գերձայնային արագություն, վայրէջք է կատարել և թռել ուղղահայաց։ Հիմնական առավելություններից մեկը համարվել է ուղղահայաց քարշի ստեղծման մեթոդը. X-35-ի հատուկ ամբարձիչ հովհարիչը, այլ ոչ թե հիմնական շարժիչների արտաքին ուրվագծի օդի հոսքի ընտրությունն է, ինչպես X-32-ում, որ ստիպել է շարժիչը տեղադրել զանգվածների կենտրոնում, իսկ փքելքը մոտ է եղել օդընդունիչներին, ինչը հանգեցրել է արտանետվող գազերի՝ շարժիչի մեջ ընկնելու վտանգին և քարշուժի զգալի նվազման։
Արդյունքում որոշվել է մշակել ՆԱՏՕ-ի երկրների կործանիչ-ռմբակոծիչների միասնական նախագծեր՝ ցամաքում և ծովում տեղակայելու համար։ Ծրագիրը համատեղ ֆինանսավորել են ԱՄՆ-ը և Մեծ Բրիտանիան (2,5 մլրդ դոլար), Իտալիան (1,0 մլրդ դոլար), Նիդեռլանդները (800 մլն դոլար), Կանադան (440 մլն դոլար), Թուրքիան (175 մլն դոլար), Ավստրալիան (144 մլն դոլար), Նորվեգիան (122 մլն դոլար) և Դանիան (110 մլն դոլար)։ Ինքնաթիռների մշակման և ձեռքբերման համար նախատեսվել է ծախսել 233 մլրդ դոլար, սակայն ծրագիրը զգալիորեն ձգձգվել է և դուրս է եկել բյուջեի սահմաններից։ Ըստ կանխատեսումների՝ ԱՄՆ-ի ծախսերը հաջորդ 15 տարիների ընթացքում կկազմեն 379 մլրդ դոլար։ Բարձր գնի, ձեռք բերվող ինքնաթիռների մեծ քանակի և դրանց երկարատև շահագործման պլանների պատճառով F-35-ի սպասարկման և արդիականացման գումարային ծախսերը, ի վերջո, 50 տարի անց կարող են գերազանցել 1 տրիլիոն դոլարը[8]։
2012 թվականիի հունվարին f16.net վեբ-ռեսուրսում բաց հասանելիությամբ հրապարակվել են ԱՄՆ ՊՆ 2011 թվականի նոյեմբեր ամսվա զեկույցի մանրամասները, ըստ որի՝ ԱՄՆ-ի ռազմածովային ավիացիայի Լեյքհյորս բազայում ավիակիրի տախտակամածի իմիտատորի վրա 2011 թվականի օգոստոսին անցկացված փորձարկումների ժամանակ F-35C երրորդ նախատիպի բոլոր ութ վայրէջքների անհաջողության (ութ փորձերից ոչ մեկում F-35C-ի կեռը չի կարողացել կառչել աերոֆինիշյորի ճոպանին) պատճառը եղել են կառուցվածքային լուրջ սխալները, մասնավորապես՝ կեռի հպման կետի ու շասիի հիմնական հենակների միջև ընկած փոքր հեռավորությունը։ Հետագա փորձարկումների ընթացքում կատարվել է նվազագույնը երեք հաջող կառչում (3-ը` 2011 թվականի նոյեմբերի սկզբին)[9], սակայն, ակնհայտ է, որ առանց կառուցվածքային լուրջ փոփոխություններ կատարելու օդանավն ի վիճակի չէ հուսալի վայրէջք կատարել ավիակիրի վրա։ Որպես առավել հավանական լուծում առաջարկվել է երկարացված շարժական կեռի օգտագործումը, բայց այդ դեպքում տեխնոլոգիական առումով դժվար կլիներ ապահովել անհրաժեշտ ամրություն[10]։
Այս հարցի վերաբերյալ Լոքհիդ Մարտին ընկերության ներկայացուցիչների մեկնաբանությունները հրապարակվել են հունվարի 17-ին Defense News տեղեկատվական ռեսուրսում։ Ծրագրի ղեկավար Թոմ Բերբեջը հաստատել է 2011 թվականի փորձարկումների ժամանակ առաջացած լուրջ դժվարությունները, սակայն կտրականապես հերքել է այն հայտարարությունները, թե «F-35C-ը երբեք չի կարողանա վայրէջք կատարել ավիակիրի վրա»՝ հայտարարելով, որ դա «ակնհայտորեն չի համապատասխանում իրականությանը»։ Ըստ նրա, խնդիրը ծագել է ռադիոտեղորոշման գոտում նկատելությունը նվազեցնելու լուրջ պահանջների պատճառով. արգելակային կեռը միտումնավոր կերպով նախագծված է եղել եղել կոմպակտ, որպեսզի այն կարողանա լիովին հետ քաշվել իր համար նախատեսված խցիկ, որը, իր հերթին, օդանավի թիկունքում չպետք է շատ աչքի ընկնի։ Բերբեջն ասել է, որ արդեն անհրաժեշտ փոփոխություններ են արվում կեռի կառուցվածքում, և նոր համակարգը 2012 թվականի երկրորդ եռամսյակում պատրաստ կլինի ինքնաթիռների վրա տեղադրելու և փորձարկման համար՝ առանձին նշելով, որ այդ փոփոխությունները ոչ միայն չեն պահանջի F-35C-ի՝ որպես ամբողջության նախագծման խոշոր փոփոխություններ (որոնց անխուսափելիության մասին նշված էր f-16.net ռեսուրսի հոդվածում), այլև չեն ազդի արգելակային համակարգի խցիկի կառուցվածքի վրա[11][12]։
F-35C ինքնաթիռի տախտակամածային տարբերակի առաջին անհաջող թռիչքը տեղի է ունեցել 2009 թվականին։
2011 թվականի հոկտեմբերի 3-ին F-35B (BF-2 տ/հ) ինքնաթիռը ծովային հետևակի կորպուսի փոխգնդապետ Ֆրեդ Շենկի ղեկավարությամբ առաջին անգամ վայրէջք է կատարել ծովում գտնվող «Ուոսպ» ունիվերսալ դեսանտային նավի (USS Wasp) վրա[13][14]։ Նույն օրը կատարվել են մի քանի թռիչքներ ու վայրէջքներ տախտակամածի վրա, իսկ ընդհանուր առմամբ՝ առաջին երկու օրվա ընթացքում կատարվել է 6 թռիքչ և վայրէջք՝ չհաշված ևս մեկ վայրէջքը նավի վրա իջնելու ժամանակ[15]։ Երկրորդ ինքնաթիռը՝ տ/հ BF-4, փորձարկման է ժամանել հոկտեմբերի 6-ին[16]։
2011 թվականի հոկտեմբերի 21-ին F-35B մոդիֆիկացման ծովային փորձարկումների նախատեսված երեք փուլերից առաջինը հաջողությամբ ավարտվել է։ Ընդհանուր առմամբ կատարվել է 72 թռիչք և վայրէջք նավի վրա։ Նախատեսվել է, որ հաջորդ անգամ F-35B-ը պետք է տախտակամած վերադառնա 2013 թվականին՝ DT-2 սերիայի փորձարկման ժամանակ[17]։
2014 թվականի նոյեմբերի 3-ին՝ փորձարկման ծրագրի ընթացքում, F-35C նախատիպերից մեկն առաջին անգամ վայրէջք է կատարել «Նիմից» ավիակիրի վրա։ Ավիրակիրի աերոֆինիշյորին ամբողջական կառչմամբ վայրէջք է կատարել F-35C երրորդ նախատիպը (տախտակամած CF-3), իսկ նրանից հետո տախտակամածին իջել է F-35C հինգերորդ թռիչքային նախատիպը (տախտակամած CF-5):
2015 թվականի վերջին ռազմածովային նավատորմի համար նախատեսված տարբերակում հայտնաբերվել են, ր կատարվել էին սխալներ մեքենայի նախագծման և արտադրության փուլում[18]։
2011 թվականի փետրվարի 25-ին առաջին անգամ օդ է բարձրացել սերիական արտադրության առաջին F-35 – AF-6 ինքնաթիռը[19], իսկ մայիսի 6-ին առաջին սերիական արտադրության ինքնաթիռը (որը եղել է սերիական արտադրության հաջորդ ինքնաթիռը՝ AF-7, AF-6-ը փոխանցվել է մեկ շաբաթ անց) փոխանցվել է ԱՄՆ-ի օդուժին[20]։ Օդանավը հանձնվել է Կալիֆորնիայի «Էդվարդս» ռազմաօդային բազային (կործանիչը, որը գտնվում էր մշակման փուլում, առաքվել էր զորքերին, նախքան այն սպառազինության մեջ ընդունելը, իսկ Էդվարդս բազայում օդուժի փորձարկող օդաչուները անցկացրել էին կործանիչի վերջնական փորձարկումները)։
Գնումների ծրագրեր[21][22][23][24][25]։
Երկիր | F-35A | F-35B | F-35C | Ընդամենը |
---|---|---|---|---|
ԱՄՆ | 1763 | 353 | 327 | 2443 |
Օդուժ | 1763 | |||
Ռազմածովային ուժեր | 247 | |||
ԾՀԿ | 353[25] | 80 | ||
Ճապոնիա | 105 | 42 | 147 | |
138[7][26] | 138 | |||
Ավստրալիա | 100[27] | 100 | ||
Թուրքիա | 100/ վետո է դրվել[28]/ | 100 | ||
Իտալիա | 60 | 30 | 90[29][30] | |
Օդուժ | 60 | 15 | ||
Ռազմածովային ուժեր | 15 | |||
Կանադա | 65 / պայմանագիրը չեղյալ է հայտարարվել / | 65 | ||
Հյուսիսային Կորեա | 60[31] | 60 | ||
Նորվեգիա | 52[32][33] | 52 | ||
Իսրայել | 33[34]+17[35] | 50 | ||
Նիդեռլանդներ | 46[36] | 46 | ||
Բելգիա | 34[37] | 34 | ||
Դանիա | 27 | 27 | ||
Լեհաստան | 32[38] | |||
Ընդհանուր | 2462 | 563 | 327 | 3352 |
2010 թվականի մարտի կեսերին հաղորդագրություն է հայտնվել, որ Դանիան հրաժարվել է F-35 ինքնաթիռների գնման պլաններից, սակայն ավելի ուշ հայտնի է դարձել, որ 2012 թվականին ծրագրված է բաց մրցույթի անցկացում, որտեղ որպես F-35-ի հիմնական մրցակիցներ հանդես կգան F/A-18E/F «Super Hornet» և Saab JAS 39 Gripen ինքնաթիռները[39]։ 2016 թվականի հունիսին Դանիայի պառլամենտը պայմանավորվել է 20 միլիարդ կրոն (3 միլիարդ դոլար) հատկացնել 27 F-35 ինքնաթիռ գնելու համար` հնացող կործանիչների փոխարինման համար[40]։
2011 թվականին Ավստրալիայում բանակցություններ են ընթացել հարյուրավոր F-35A Lightning II կործանիչների գնումից հրաժարվելու շուրջ։ Ավստրալիան երկու տարով հետաձգել է կործանիչների գնումը։ Ըստ Ավստրալիայի Ռազմավարական քաղաքականության ինստիտուտի զեկույցի՝ պլանավորված գործարքի հիմնական բացասական գործոնները F-35-ի արժեքի գերագնահատումն էր գրեթե երկու անգամ և օդանավերի մատակարարման հետաձգումը մինչև 7 տարի[41]։ Ենթադրվել է, որ այդ հետաձգված գնման արդյունքում Ավստրալիան ձեռք կբերի F/A-18F Super Hornet ինքնաթիռների լրացուցիչ խմբաքանակ՝ ևս 24 հատ, իսկ արդեն սպառազինության մեջ առկա F/A-18F ինքնաթիռների կեսը կվերափոխվի ՌԷՊ EA-18 Growler ինքնաթիռների։
2010 թվականի հոկտեմբերին Իսրայելի ռազմաօդային ուժերը պայմանավորվել են F-35 քսան կործանիչների առաջին խմբաքանակի գնման վերաբերյալ (մեկ ինքնաթիռի համար նախատեսվել է վճարել 96 միլիոն դոլար, ընդհանուր գործարքի գումարը՝ 2,75 միլիարդ դոլար)[42]։ Իսրայելը Միացյալ Նահանգներից թույլտվություն է խնդրել՝ ձեռք բերված ինքնաթիռների վրա տեղադրելու մի շարք լրացուցիչ համակարգեր սեփական ավիոնիկայից և զենքի զարգացումներից[43][44], և 2010 թվականի սեպտեմբերի վերջին ստացվել է այդպիսի մասնակի թույլտվություն։ Միևնույն ժամանակ, ԱՄՆ-ն առաջարկել է պայման, որ եթե Իսրայելի պաշտպանության նախարարությունը մեծացնի F-35-ի պատվերը, ապա նրան կթույլատրվի ավելի շատ օգտագործել իր սեփական համակարգերից ու զենքերից[45]։ 2011 թվականի հունիսի վերջին Իսրայելի ռազմաօդային ուժերն իրենց մասնագետներին ուղարկել են Միացյալ Նահանգներ, որտեղ նրանք պետք է գլխավորեին ինքնաթիռի իսրայելական տարբերակը՝ F-35I, մշակող խումբը։ Հայտնի է դարձել, որ նրանք պետք է աշխատեին Պենտագոնի և Լոքհիդ Մարտինի ներկայացուցիչների հետ՝ կործանիչում իսրայելական տեխնոլոգիաների ինտեգրմանը վերաբերող հարցերի շուրջ։ Երկրի զինված ուժերի գլխավոր շտաբում զենքի ձեռքբերման երկարաժամկետ ծրագրի վերաբերյալ համաձայնության շրջանակներում նախատեսվել է գնել առնվազն ևս 20 կործանիչ, որպեսզի մինչև 2020 թվականը նրանց թիվը հասցվի 40 միավորի[46]։ Իսրայել կործանիչների մատակարարումը նախատեսվել է սկսել 2016 թվականի երկրորդ կեսին՝ առաջին F-35 էսկադրիլիայի համար առաջին երկու ինքնաթիռներն ուղարկելով Իսրայել[47]։ Իսրայելական ռազմաօդային ուժերը հույս են ունեցել, որ Պենտագոնից թույլտվություն կստանան սկսելու մարզել իր օդուժի օդաչուներին նախքան 2016 թվականը՝ այն նույն ժամանակ, երբ ամերիկացի օդաչուները սկսելու էին մարզվել նոր կործանիչի վրա[48]։
2011 թվականի նոյեմբերի 20-ին առաջին «միջազգային» F-35 (դա եղել է F-35B տ/հ BK-1, որը նախատեսված էր Բրիտանիայի ռազմաօդային ուժերի համար) դուրս է եկել հավաքման արտադրամասից։ Նրա առաջին թռիչքը պլանավորվել էր առաջիկա ամիսներին, իսկ հաճախորդին փոխանցումը՝ 2012 թվականին[49]։ Անգլիայում նախատեսվել է, որ օդանավը պետք է օգտագործվեր ինչպես վերջնական փորձարկումների, այնպես էլ թռիչքային և տեխնիկական անձնակազմի նախապատրաստման համար։
2012 թվականի ապրիլի 13-ին առաջին թռիչքն է կատարել BK-1 սերիական համարով ինքնաթիռը՝ Մեծ Բրիտանիայի համար և առհասարակ արտասահմանյան գործընկերների համար նախատեսված առաջին ինքնաթիռը[50]։
2012 թվականի օգոստոսի 6-ին իր առաջին թռիչքն է կատարել AN—1 սերիական համարով F-35A ինքնաթիռը՝ Նիդեռլանդների համար առաջին ինքնաթիռը և այդ մոդիֆիկացիայի «արտասահմանյան» մեքենաներից առաջինը[51]։
Դեկտեմբերի սկզբին Լոքհիդ Մարտինն ավարտել է չորրորդ արտադրական շարքի վերջին մեքենայի հավաքումը, իսկ տասը ինքնաթիռներ արդեն կատարել են իրենց առաջին թռիչքները։ Զեկուցվել է, որ մինչև 2012 թվականի վերջ ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի Էգլին բազան պետք է ստանա 20 սերիական F-35 կործանիչ օդաչուների և ցամաքային տեխնիկական անձնակազմի նախապատրաստման համար[52][53]։
2013 թվականի հունիսի 19-ին Լոկհիդ Մարտինի փոխնախագահ Սթիվ Օ’Բրայենը Le Bourget ավիասրահում հայտարարել է. «Իսրայելը կլինի առաջին երկիրը Միացյալ Նահանգներից հետո, որը ձեռք կբերի նոր սերնդի F-35 կործանիչներ»։ Առաջին խմբաքանակը Իսրայել կհասննի 2016- թվականի վերջին[54]։ 2014 թվականի հոկտեմբերին ԱՄՆ կատարած այցի ընթացքում Իսրայելի պաշտպանության նախարար Մոշե Յաալոնը համաձայնություն է ձեռք բերել հինգերորդ սերնդի F-35 մարտական ինքնաթիռի երկրորդ խմբաքանակի վերաբերյալ։ Լոքհիդ Մարտինը պարտավորվել է ևս 25 հատ F-35 ինքնաթիռներ առաքել Իսրայել։ Այսպիսով, Իսրայելի պաշտպանության բանակի զինանոցում այդ տեսակի ինքնաթիռների ընդհանուր թիվը պետք է հասներ 44-ի[55][56]։ 2016 թվականի նոյեմբերի 28-ին Իսրայելի անվտանգության կաբինետը հավանություն է տվել 17 միավոր F-35-ի գնմանը, իսկ պատվիրված ինքնաթիռների ընդհանուր քանակը կազմել է 50 միավոր[57]։
Ընդհանուր առմամբ, Իտալիան նախատեսել է ձեռք բերել 60 F-35A կործանիչ, ծրագրվել է 8 միավորի առաքում։ Ի լրումն F-35A-ի, Իտալիան պատվիրել է 30 միավոր F-35B կործանիչ` 15-ը Իտալիայի ռազմաօդային ուժերի և 15-ը` իտալական նավատորմի համար։ 2018 թվականի դրությամբ՝ Իտալիան ստացել է մեկ F-35B կործանիչ[58]։
F-35 արտադրող իտալական գործարանը, որը տեղակայված է Նովարայում (FACO (Final Assembly and Check Out)՝ Կամերիի (Հյուսիսային Իտալիա), միակն է ԱՄՆ սահմաններից դուրս, որտեղ թողարկում են այդ կործանիչները։ 2015 թվականի մարտի սկզբին Իտալիայում հավաքման կոնվեյերից դուրս է եկել ԱՄՆ-ի սահմաններից դուրս հավաքված առաջին F-35 կործանիչը, որը կոչվում էր AL—1։ Այն դարձել է այդ գործարանում հավաքված ութ մեքենաներից առաջինը։ 2017 թվականի մայիսին Իտալիայում թողարկել է 119 կործանիչներից առաջինը, որը հետագայում ուղարկվել է Մերիլենդ (ԱՄՆ)՝ անձնակազմի սերտիֆիկացման և ուսուցման համար[59]։
Իտալիան մտադիր է եղել կատարել F-35-ի ինչպես իր (նախկինում ծրագրված 131 կործանիչի պատվերը կրճատվել էր մինչև 90 մեքենա), այնպես էլ Նիդեռլանդների ռազմաօդային ուժերի համար նախատեսված կործանիչների հավաքումը[60]։
2011 թվականի ապրիլին ինքնաթիռի մշակման համար ծախսվել է ավելի քան 56 մլրդ դոլար։ Նորընտիր նախագահ Դոնալդ Թրամփի հայտարարության համաձայն՝ նախագծի ամբողջական արժեքը կազմել է 400 միլիարդ դոլար (2013 թվականի 380-ի փոխարեն[61]), միջին հաշվով մեկ մեքենայի արժեքը գերազանցել է 150 միլիոնը՝ առանց զենքի և պահպանման ծախսերի (24000 ժամում, ինչը մոտ է F-16 թռիչքի ժամին)[62], ամբողջ արժեքը վերաբերում է բոլոր (ավելի քան 2000) օդանավերի ձեռքբերման պլանին[62], և միայն գնումներից հրաժարվելը կարող է նվազեցնել գումարը։
Արժեքը, ինչպես փոքր խմբաքանակի (LRIP) այնպես էլ խոշոր խմբաքանակի (FRP) նմուշների համար։
Պայմանագրի ամսաթիվ | Խմբաքանակ | Քանակ և տարբերակ | Միավորի արժեքը (միլիոն դոլար) | Նշումներ |
2007 թվականի ապրիլ | LRIP-1 | F-35A — 2 միավոր | 221,2[63] (առանց շարժիչի) | |
2007 թվականի հուլիս | LRIP-2 | F-35A — 6 միավոր | 161,7
(առանց շարժիչի))[64] |
Խմբաքանակի արժեքը 771 միլիոնից հասել է 1,15 միլիարդի[64]։ |
2008 թվականի մայիս | LRIP-3 | F-35A — 9 միավո
F-35B — 12 միավոր |
128,2
( միջին հաշվով մեկ միավորի համար) (առանց շարժիչի)[63] |
Ըստ Պենտագոնի տեղեկությունների՝ շարժիչների արժեքը (LRIP-3)՝ F-35A – 16 միլիոն, F-35B – 38 միլիոն։ Խմբաքանակը ներառում է երկու F-35B բրիտանական օդուժի համար և մեկ F-35A ՝ Հոլանդական ռազմաօդային ուժերի համար։ |
2009 թվականի նոյեմբեր | LRIP-4 | F-35A — 13 միավոր
F-35B — 15 միավոր F-35C — 4 միավոր |
F-35A — 111,6
F-35B — 109,4 F-35C — 142,9 (առանց շարժիչի)[63] |
Ֆիքսված գներով առաջին խմբաքանակը։ Խմբաքանակի ընդհանուր արժեքը` 3,4 միլիարդ[63]։ |
2011 թվականի դեկտեմբեր | LRIP-5 | F-35A — 22 միավոր
F-35B — 3 միավոր F-35C — 7 միավոր |
F-35A — 107
F-35B — ? F-35C — ? (առանց շարժիչի)[65] |
Խմբաքանակի ընդհանուր արժեքը՝ 4 միլիարդ |
2013 թվականի սեպտեմբեր | LRIP-6 | F-35A — 23 միավոր
F-35B — 6 միավոր F-35C — 7 միավոր |
F-35A — 103
F-35B — 109 F-35C — 120 (ներառյալ շարժիչը))[66] |
Խմբաքանակի ընդհանուր արժեքը` 4,4 միլիարդ |
2013 թվականի սեպտեմբեր | LRIP-7 | F-35A — 24 միավոր
F-35B — 7 միավոր F-35C — 4 միավոր |
F-35A — 98
F-35B — 104 F-35C — 116 (ներառյալ շարժիչը)[66] |
Խմբաքանակի ընդհանուր արժեքը` 3,9 միլիարդ |
2014 թվականի նոյեմբեր | LRIP-8 | F-35A — 19 միավոր
F-35B — 6 միավոր F-35C — 4 միավոր |
F-35A — 94,8
F-35B — 102 F-35C — 115,7 (ներառյալ շարժիչը)[67] |
Խմբաքաբակի ընդհանուր արժեքը՝ 4,6 միլիարդ, ներառված է 14 միավոր Իսրայելի, Ճապոնիայի, Նորվեգիայի, Բրիտանիայի և Իտալիայի համար։ |
2015 թվական (պլան)[68] | LRIP-9 | — | — | |
2016 թվական (պլան)[68] | LRIP-10 | — | — | |
2017 թվական (պլան)[68] | LRIP-11 | — | — | |
2018 թվական (պլան)[68] | FRP-1 | 107 (պլան) | — | Խոշոր խմբաքանակի արտադրության առաջին խմբաքանակը։ |
2019 թվական (պլան) | FRP | — | F-35A — 83,4
F-35B — 108,1 F-35C — 93,3[69](ներառյալ շարժիչը) |
Սպասվող արժեքը 2012 թվականի մարտի դրությամբ։ |
2012 թվականի փետրվարի 15-ին հայտարարվել էր ԱՄՆ-ի պաշտպանության նախարարության որոշումը՝ հետաձգել ընդհանուր առմամբ 179 միավոր F-35 կործանիչների գնումը։ Նույն օրը Իտալիայի պաշտպանության նախարար Ջամպաոլո Դի Պաոլան հայտարարել է F-35-ի պատվերը 131-ից 90-ի կրճատելու մտադրության մասին։ Նախարարի խոսքով՝ Իտալիան F-35 ծրագրի վրա ընդհանուր առմամբ ծախսել է 2,5 մլրդ եվրո[70][71]։
2014 թվականի նոյեմբերին Լոքհիդ-Մարտինը և ԱՄՆ պաշտպանության նախարարությունը պայմանագիր են կնքել F-35 ինքնաթիռների հերթական խմբաքանակի մատակարարման վերաբերյալ։ Գործարքի գումարը կազմել է 4,7 մլրդ դոլար։ Ընդհանուր առմամբ գնվել է 43 ինքնաթիռ, որոնցից 29-ը՝ ամերիկյան ՌՕՈՒ-ի համար։ Մնացածը նախատեսվել են Իսրայելին, Ճապոնիային, Նորվեգիային, Մեծ Բրիտանիային և Իտալիային մատակարարելու համար։ Օդանավի միջին գինը 3,5 %-ով ցածր է, քան նախորդ պայմանագրինը և 57 %-ով ցածր է, քան առաջին խմբաքանակինը։ A մոդիֆիկացիայի օդանավի արժեքը գնահատվել է 94,8 միլիոն դոլար, B-ն՝ 102 միլիոն դոլար, ծովային ավիացիայի համար նախատեսված C-ն՝ 115,7 միլիոն դոլար։ Բոլոր այդ գները չեն ներառում շարժիչի գինը՝ հաշվի առնելով Pratt & Whitney ընկերության հետ 1,05 մլրդ դոլարի պայմանագիրը՝ օդանավերի այդ խմբաքանակի ավիացիոն շարժիչների մատակարարման համար, յուրաքանչյուր մոդիֆիկացիայի գինն աճում է մոտավորապես 24,4 մլն դոլարով՝ F-35A-ի համար կազմելով 119,2 մլն դոլար, F-35B-ի համար՝ 126,4 մլն դոլար և F-35C-ի համար՝ 140,1 մլն դոլար[72]։
Այն բանից հետո, երբ 2016 թվականի վերջին ընտրված նախագահ Դոնալդ Թրամփը քննադատության է ենթարկել նորագույն մարտական ինքնաթիռի ստեղծման ծրագիրն իր արժեքի պատճառով, Լոքհիդ-Մարտին կորպորացիան հայտարարել է 2019 թվականին F-35 կործանիչների արժեքը մինչև 85 մլն դոլար իջեցնելու մասին[73]։ 200 մեքենայի արտադրական գծում F-35-ի գինը կիջնի 85 միլիոն մեկ միավորի համար[74]։
2018 թվականի սեպտեմբերին ԱՄՆ պաշտպանության նախարարությունը և Լոքհիդ Մարտինը ավարտին են հասցրել 11,5 միլիարդ դոլար արժողությամբ պայմանագիրը և F-35 կործանիչների 11-րդ խմբաքանակի 141 ինքնաթիռի մատակարարումը՝ միավորի ամենացածր գներով ծրագրի պատմության մեջ։ Օդանավի արժեքը կրճատվել է արդեն 11-րդ տարին անընդմեջ։ Մեկ F-35A-ի գինը, ներառյալ պլաների և շարժիչի գինը, կազմել է 89,2 միլիոն դոլար (5,4 % ցածր է նախորդ խմբաքանակի համեմատ` 94.3 միլիոն)։ F-35B-ի գինը իջեցվել է մինչև 115,5 միլիոն (կազմել է 122,4 միլիոն), F-35C-ի գինը` 107,7 միլիոն (եղել է 121,2 միլիոն)։ Նպատակ է դրվել մինչև 2020 թվականը մեկ F-35A- ի արժեքը հասցնել 80 միլիոն դոլարի[75]։
F-35-ի վրա օգտագործվել են բազմաթիվ տեխնոլոգիական լուծումներ, որոնք մշակվել էին F-22-ի վրա։ Սերիական տարբեակների նշանակում՝ F-35A (ստանդարտ թռիքչով և վայրէջքով), F-35B (կարճ թռիչքով և ուղղահայաց վայրէջքով) և F-35C (թռիքչ ավիրակիրի տախտակամածից կատապուլտի միջոցով, իսկ տախտակամածի վրա վայրէջքը՝ աերոֆինիշյորի օգտագործմամբ)։
F-35C-ի տարբերակիչ առանձնահատկությունները, համեմատած F-35A-իի (ստանդարտ թռիչք և վայրէջք) և F-35B-ի (կարճատև թռիչք և ուղղահայաց վայրէջքի) տարբերակների հետ, այն է, որ կործանիչի թռիչքն իրականացվում է կատապուլտի օգտագործմամբ և ավիրակիրի տախտակամածի վրա վայրէջքը՝ աերոֆինիշյորի օգտագործմամբ։ Գերծանրաբեռնվածության պատճառով F-35C-ի ներքին դիզայնը պարզեցվել է։ Օդանավի պոչի հատվածը պարունակում է տիտանից պատրաստված տարրեր։ Այլ տարբերակների համեմատությամբ՝ F-35C-ն ունի թևի 30 %-ով ավելի մեծ մակերես, մեծացել է պոչի նեցուկի մակերեսը և ղեկավարման մակերևույթները, հագեցված է վերջային էլենորներով՝ ավիրակիրի տախտակամածին վայրէջքի ցածր արագության ժամանակ բարձր վերահսկելիություն ապահովելու համար։
F-35 Lightning II թևերը արտադրվել են Իսրայելում՝ IAI-ի (Israel Aerospace Industry) գործարաններում։ Լոքհիդ Մարտինի հետ պայմանագիրը ստորագրվել է 10-15 տարով, պայմանագրի գումարը 2,5 միլիարդ դոլար է։ 2013 թվականին IAI-ն արդեն սկսել է F-35-ի թևերի հավաքման համար հավաքման գծի կառուցումը[76]։ Մինչև 2016 թվականը իսրայելական արտադրողները արտադրելու են աշխարհում արտադրվող թևերի մեկ երրորդը F-35-ի համար, ինչը տարեկան մոտ ութ հարյուր միավոր է[77]։
F-35A-ն և F-35C-ը հագեցած են Pratt & Whitney F135 շարժիչով, որը F-22-ում տեղադրված f119 շարժիչի զարգացումն է։ F-35B շարժիչը մշակվել է Rolls-Royce Defence-ի մասնակցությամբ։ Արտադրողի հավաստմամբ՝ այս շարժիչի տեղադրման և պլարերի կառուցվածքի շնորհիվ լիովին զինված F-35A-ն, լցված վառելիքի բաքերով, կարող է կատարել մանևրներ 9 g գերբեռնվածությամբ[78]։
Ինքնաթիռը ստեղծվել է երեք հիմնական տարբերակներով։ Բոլոր տարբերակները միասնական են 70-90 %-ով։ Բացի այդ, F-35-ում օգտագործվել են բազմաթիվ տեխնոլոգիական լուծումներ, որոնք մշակվել են F-22-ի համար։
F-35A ինքնաթիռը նախատեսվել է ԱՄՆ-ի ռազմաօդային ուժերի համար, այն F-35-ի առավել տեխնոլոգիական և, համապատասխանաբար, թեթև և էժան տարբերակն է։ Հենց այն կազմում գործընկեր երկրների կողմից գնումների և սպասվող զանգվածային արտահանման հիմքը։ Հագեցած է ներկառուցված քառափող 25 մմ տրամաչափի GAU-22/A թնդանոթով[79][80][81]։
F-35B ինքնաթիռը նախատեսվել է ԱՄՆ ծովային հետևակի կորպուսի և Մեծ Բրիտանիայի Թագավորական նավատորմի համար։ Հիմնական առանձնահատկությունը կրճատված թռիչքի և ուղղահայաց վայրէջքի հնարավորությունն է։ Հագեցած է 25 մմ Gau-22/A հրանոթով կախովի կոնտեյներով։
Նախատեսվում է նաև բազավորում Մեծ Բրիտանիայի «Քուին Էլիզաբեթ» դասի ավիակիրների և իտալական «Կավուր» ավիակրի վրա։
F-35C տախտակամածային ինքնաթիռը նախատեսվել է ԱՄՆ նավատորմի համար։ Այս տարբերակն ունի թևի և պոչային հարմարանքի ընդլայնված մակերես, որը թույլ է տալիս մանևրել ցածր արագությամբ՝ ավիրակիրից թռչելու ժամանակ։ Թևի ավելի մեծ մակերեսը նաև թույլ է տալիս մեծացնել օգտակար ծանրաբեռնվածությունը։ Ավելացվել է վայրէջքի կեռ։ F/A-18C-ի համեմատ F-35C-ը ունի գործողության երկու անգամ ավելի մեծ մարտական ռադիուս։
2010 թվականի հոկտեմբերին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Դևիդ Քեմերոնը հայտարարել է որոշումը Մեծ Բրիտանիայի Թագավորական նավատորմի կառուցվող ավիակիրների սպառասզինման համար F-35B-ի փոխարեն կատապուլտային թռիչքով տարբերակի գերադասման մասին։ Որպես պատճառ նշվել են «մարտական մեծ հնարավորությունները և երկար հեռահարությունը ցածր գնի դեպքում»[84][85], սակայն 2012 թվականի մայիսի 9-ին որոշում է ընդունվել վերադառնալ F-35B-ի գնումների պլաններին։ Այս որոշման հիմնական պատճառը եղել է սեփական ինքնաթիռների արդիականացման համար մեծ ծախսեր (մոտ 3 միլիարդ դոլար) անել չցանկանալը[7]։
F-35C-ում հայտնաբերված խնդիրը գերձայնային արագությամբ երկարատև թռիչքի ունակ չլինելն է, հակառակ դեպքում ինքնաթիռը կարող է վնասվել և կորցնել թշնամու կողմից անտեսանելիությունը (այս խնդիրը կարող է անհնարին դարձնել ԱՄՆ ռազմածովային ուժերի կողմից թշնամու ինքնաթիռների գերձայնային գրավումն այս փոփոխության օգտագործմամբ). գերձայնային արագությամբ երկարատև թռիչքի դեպքում հնարավոր վնասներ կարող ստանալ ոչ միայն ինքնաթիռը, այլև պոչային հատվածում տեղակայված բազմաթիվ ալեհավաքները։ Խնդրի մասին հայտնի է դարձել դեռևս 2019 թվականին, դեկտեմբերին այդ հարցը փակվել է՝ «ուղղման պլաններ չկան» մեկնաբանությամբ[86]։
Մինչև 2023 թվականի ավարտ Raytheon ընկերությունը իրականացնելւ է F-35C պլատֆորմում JSOW-ER նորագույն ավիացիոն զինամթերքը ինտեգրումը։ F-35C զինանոցում նորագույն ռումբի ընդգրկումը ԱՄՆ ռազմածովային ուժերին միանգամայն նոր հնարավորություններ կտա։ Ռումբը Hamilton-Sundstrand TJ-150 տուրբոռեակտիվ շարժիչով վերազինելով՝ հնարավոր է ստեղծվել բարձրացնել նրա թռիչքների հեռավորությունը` մոտավորապես 100-130 կմ-ից (բազային տարբերակով) մինչև 560 կմ։ JSOW-ER-ի միջոցով հնարավոր է հարվածել լավ պաշտպանված օբյեկտներին՝ առանց հարվածող ինքնաթիռի՝ ՀՕՊ գրոհային գոտի մտնելու[87]։
Անվանացանկ՝ օդ-օդ դասի AIM-9 Sidewinder, AIM-132 ASRAAM և AIM-120 AMRAAM հրթիռներ, ինչպես նաև Storm Shadow և AGM-158 JASSM թևավոր հրթիռներ, նշանառությունն ուղղելու հնարավորությամբ և մինչև 910 կգ քաշով JDAM ռումբեր, CBU-103, CBU-104 և CBU-105 WCMD (Wind-Corrected Munitions Dispencer) կլաստերային ռումբեր, AGM-154 Joint Standoff Weapon կառավարվող ավիացիոն ռումբերը և Brimstone հակատանկային հրթիռներ[88]։
Բացի հիմնական պահանջներից, Նորվեգիան և Ավստրալիան ֆինանսավորում են F-35-ի համար Naval Strike Missile (NSM) խոստումնալից հականավային հրթիռ հարմարեցնելու աշխատանքները, որը կոչվում է Joint Strike Missile (JSM)[89]։
Ըստ արտադրողի՝ F-35-ը կկարողանա արձակել հրթիռներ և նշանառությունը կարգավորվող ռումբեր ներքին խցիկներից՝ իր գերձայնային առավելագույն արագությամբ թռչելիս[90]։
2443 միավոր F-35 ինքնաթիռների շահագործման գնահատված երկարաժամկետ արժեքը, ըստ ԱՄՆ Պաշտպանության դեպարտամենտի վերլուծական խմբի տվյալների, որոնք հանձնվել են Կոնգրեսին 2011 թվականի ապրիլի 15-ին, 30 տարի ժամկետով՝ յուրաքանչյուր ինքնաթիռի համար 8000 ժամ թռիչքի ժամանակով, հաշվի առնելով գնաճը, կարող է գերազանցել 1 տրիլիոն դոլարը (նախկինում՝ 2009 թվականին այն գնահատվել է 915 միլիարդ ԱՄՆ դոլար)։ F-35 ինքնաթիռի թռիչքի մեկ ժամը կարժենա 30,7 հազար դոլար (2011)[106][107], ինչը համադրելի է չորրորդ սերնդի F-15 կործանիչի նույն ցուցանիշի հետ[108], մինչև 2017 թվականը մեքենայի մարտական օգտագործման ծախսերն աճել են ժամում մինչև 44 հազար դոլար[109]։ 2020 թվականի հունվարին հայտարարվել է, որ մեկ ինքնաթիռի պահպանման ծախսերը շարունակում են նվազել չորրորդ տարին անընդմեջ (2015 թվականից սկսած՝ 35 տոկոսով)[110]։ Օդանավը ստեղծման և մինչև օգտահանումը նրա պահպանման ընդհանուր արժեքը գնահատվել է 670 միլիոն դոլար, ինչը շատ ավելի թանկ է, քան հավասար զանգվածի ոսկին[111]։
2019 թվականի հունվարին հայտնի է դարձել մինչև 2026 թվականը կարճատև թռիքչի և ուղղահայաց վայրէջքի F-35B առաջին ինքնաթիռները դուրս գրելու պլանների մասին, երբ ինքնաթիռները կհաղթահարեն թռիչքի 2100-ժամյա շեմը։ Միևնույն ժամանակ, նախագծային փաստաթղթերում սահմանված այս կործանիչի համար նախատեսված պահանջները ենթադրում են թռիչքի հնարավոր առավելագույն ժամանակը առնվազն 8000 ժամ։ Նախատեսվում է փոփոխություններ մտցնել վաղ շրջանի կործանիժների կառւցվածքում, ինչը նրանց շահագործումը կերկարաձգի մինչև նախագծով նախատեսվածը[112][113][114][115][116]։
Առաջին անգամ մարտական պայմաններում F-35 ինքնաթիռն օգտագործվել է՝ Սիրիայում թիրախների խոցման համար Իսրայելի պաշտպանության բանակի կողմից 2018 թվականի մայիսին։ 2019 թվականին Իսրայելը շարունակել է հարվածներ հասցնել F-35-ի միջոցով[117]։
2018 թվականի սեպտեմբերի 27-ին մամուլը հայտնել է, որ ԱՄՆ-ի ծովային հետևակի կորպուսն առաջին անգամ F-35В ինքնաթիռներով հարված է հասցրել Աֆղանստանում «Թալիբան» խմբավորման դիրքերին[118]։ Հաղորդվել է «ավելի քան 100 մարտական թռիչքի» մասին[119] դեպի Աֆղանստան, Իրաք և Սիրիա՝ տարածաշրջանում «Ուոսպ» LHD-2 «Essex» ունիվերսալ դեսանտային նավի տեղակայման ընթացքում։
2019 թվականի ապրիլի 15-ին ԱՄՆ պաշտպանության նախարարությունը հայտնել է[120] Մերձավոր Արևելքում ԱՄՆ ՌՕՈՒ F-35A կործանիչների առաջին տեղակայման մասին՝ 388-րդ և 419-րդ կործանիչ ավիաթևերի կազմից։ Ինքնաթիռները տեղակայվել են Էդ Դաֆրա քաղաքում գտնվող ամերիկյան ավիաբազայում (ԱՄԷ)։ Ապրիլի 26-ին նրանք սկսել են մարտական պարեկային թռիչքները[121], իսկ ապրիլի 30-ին տրանսպորտային միջոցներից մեկը JDAM ընտանիքի կարգավորվող ռումբող օդային հարված է հասցրել ԴԱԻՇ զինյալների թունելի վրա՝ Իրաքի Վադի Աշայի մոտակայքում գտնվող զինամթերքի պահեստներին մոտ[122][123]։
ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ն առաջին անգամ F-35A-ը մարտական պայմաններում օգտագործել է 2019 թվականի ապրիլի 30-ին։ Երկու ինքնաթիռներ ավիահարված են հասցրել «Անսասան վճռականություն» գործողության շրջանակներում՝ Համրինում ԻՊ-ի կողմից զենք պահելու և տեղափոխելու համար օգտագործվող թունելների ցանցը ոչնչացնելու նպատակով[124]։
2014 թվականի հունիսի 23-ին F-35A-ում ( չ/հ 10-5015)[125][126][127]), որը գրանցված էր ԱՄՆ ռազմաօդային ուժեր 58-րդ կործանիչ էսկադրիլի կազմում և դուրս էր եկել Ֆլորիդայում գտնվող «Էլգին» բազայից ուսումնական առաքելությամբ, շարժիչը այրվել է։ Օդաչուն ապահով կերպով ընդհատել է թռիչքը և դուրս եկել ինքնաթիռից։ Պատճառը եղել է շարժիչի օդափոխիչի ռոտորի երրորդ աստիճանի խափանումը։ F-35A-ն խիստ վնասվել է. անսարք ռոտորի շեղբերները կտրել են շարժիչի օդափոխիչի մարմինը, շարժիչի խցիկը, վառելիքի ներքին բաքը, ինչպես նաև հիդրավլիկային և վառելիքային գծերը։ Վնասվածքն առաջացրել է վառելիքի և հիդրավլիկ հեղուկի արտահոսք, ինչը հանգեցրել է ինքնաթիռի երկու երրորդի մասի հրդեհման։ Ըստ գնահատականների՝ դժբախտ պատահարից ընդհանուր վնասը գերազանցել է 50 մլն դոլարը[128][129][130]։ Ինքնաթիռը դուրս է գրվել[131][132]։
2016 թվականի սեպտեմբերին F-35A ինքնաթիռը (չ/հ 12-5052[133]), որը գրանցված էր ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի՝ Արիզոնայի «Լյուկ» ավիաբազայում տեղակայված 61-րդ կործանիչ էսկադրիլիայում, բռնկվել է Այդահոյի «Մաունթին Հոմ» ավիաբազայի թռիչքուղում։ որը տեղակայված է տեղակայված «Լյուկ»[en] և Արզինա բազայում[133]։ Շարժիչի գործարկման ընթացքում հրդեհ է բռնկվել օդանավի նավախելային հատվածում։ Ենթադրյալ պատճառը եղել է F135 շարժիչի խափանումը։ Բժշկական կենտրոնում օդաչուի և ինքնաթիռի երեք մասնագետների բուժզննությունից հետո պարզվել է, որ նրանցից ոչ մեկը չի տուժել[134]։
2016 թվականի հոկտեմբերի 27-ին F-35B ինքնաթիռը (չ/հ 168057[135][136]), որը գրանցված էր ԱՄՆ ծովային հետևակի կորպուսը ծովային հարվածային կործանիչների 501-րդ ուսումնական էսկադրիլիայում, վթարային վայրէջք է կատարել Հարավային Կարոլինայում տեղակայված ավիացիայի «Բոֆորտ» բազայում։ Կործանիչն բռնկվել էր ուսումնական թռիչքի ժամանակ։ Ինքնաթիռը անվտանգ վայրէջք է կատարել, ոչ ոք չի տուժել։ Անվտանգության ռազմածովային կենտրոնի զեկույցում միջադեպը դասվել է «Ա» դասի[137], ինչը է նշանակում, որ հասցված վնասը գնահատվել է 2 մլն դոլար և ավելի։ Կենտրոնի անվտանգության զեկույցում ասվում է, որ հրդեհ բռնկվել է ինքնաթիռի զինամթերքի խցիկում[138][139]։ Պատճառը եղել է տեխնիկական առանձնահատկությունը՝ էլեկտրագծերի տեղադրումը հիդրավլիկ գծերին մոտ։ Ինքնաթիռը դուրս է գրվել[140][141][142]։
ԶԼՄ-ներից ստացված չհաստատված տվյալների համաձայն՝ իսրայելական F-35-ը 2017 թվականի վերջին Սիրիայում իսրայելական օդային հարվածի ժամանակ վնասվել է ռուսական արտադրության C-200 հրթիռով, սակայն Իսրայելը պնդում է, որ իր F-35-ից մեկը վնասվել է, բայց թռչունի հետ բախվման հետևանքով[143]։
2018 թվականի օգոստոսի 22-ին F-35А ինքնաթիռը, որը գրանցված էր ԱՄՆ-ի ռազմաօդային ուժերի 58-րդ կործանիչ էսկադրիլիայում, վթարային վայրէջք է կատարել Ֆլորիդայի Էգլին ավիաբազայում շասսի բարձրացված առջևի նեցուկով։ Դեպքի արդյունքում կարող էր տուժել EOTS օպտիկաէլեկտրոնային տեղակայման համակարգը[144][145][146][147][148][149]։
2018 թվականի սեպտեմբերի 4-ին F-35C ինքնաթիռը, որը գրանցված էր ԱՄՆ ռազմածովային ուժերի հարվածային կործանիչների 125-րդ էսկադրիլիայում, ստացել է շարժիչի վնասվածք Ատլանտյան օվկիանոսի վրայով օդում վերալիցքավորման վարժանքներ կատարելիս։ Լիցքավորման խողովկի կոնի բեկորները հայտնվել են շարժիչի մեջ։ Ինքնաթիռը հաջողությամբ վայրէջք է կատարել «Աբրահամ Լինքոլն» ավիակիրի տախտակամածին[150][151]։
2018 թվականի սեպտեմբերի 28-ին F-35B ինքնաթիռը, որը գրանցված էր ԱՄՆ-ի ծովային հարվածային կործանիչների 501-րդ ուսումնական էսկադրիլիայում, կործանվել է Հարավային Կարոլինայի «Բոֆորտ» ավիացիոն կայանից 8 կմ դեպի արևմուտք։ Օդաչուն հաջողությամբ կատապուլտվել է և տեղափոխվել հիվանդանոց։ CBS News-ի տվյալներով՝ դա եղել է կործանման առաջին դեպը F-35 կործանիչների ամբողջ ընտանիքի համար[152][153][154][155][156][157][158]։
2019 թվական ապրիլի 9-ին F-35А ինքնաթիռը (չ/հ 79-8705[159][160][161]), որը գրանված էր Ճապոնիայի ռազմաօդային ուժերի302-րդ էսկադրիլիայում, Խաղաղ օվկիանոսի վրա ուսումնական թռիչքի ժամանակ վթարի է ենթարկվել Ճապոնիայի Աոմորի պրեֆեկտուրայում գտնվող «Միսավա» բազայից 135 կմ դեպի արևելք[162][163][164]։
2020 թվականի մայիսի 19-ին F-35A ինքնաթիռը, որը գրանցված էր ԱՄՆ-ի ռազմաօդային ուժերի 58-րդ կործանիչ էսկադրիլիայում, կործանվել է Ֆլորիդայի «Էգլին» ավիաբազայում վայրէջքի ժամանակ։ Օդաչուն կատապուլտվել է[165][166][167]։
Աղբյուրներ[21][168][169][170][171][172][173][174]։
Ցուցանիշ | F-35A | F-35B | F-35C |
---|---|---|---|
Երկարություն, մ | 15,57 | 15,57 | 15,67 |
Լայնություն, մ | 10,67 | 10,67 | 13,11 |
Բարձրություն, մ | 4,38 | 4,36 | 4,48 |
Թևի մակերես, մ² | 42,7 | 42,7 | 58,3 |
Ցուցանիշ | F35A | F35B | F35C |
---|---|---|---|
Դատարկի զանգված | 13 171 կգ | 14 588 կգ | 14 548 կգ |
Ընդհանուր զանգված | 24 350 կգ | 22 240 կգ | 25 896 կգ |
Առավելագույն տեղափոխում | около 29 100 կգ | մոտ 27,215 կգ | մոտ 30 320 կգ |
Վառելիքի զանգված | 8383 կգ (10,3 մ³) | 6352 կգ (7,8 մ³) | 9111 կմ (11,25 մ³) |
Պարամետր | F35A | F35B | F35C |
---|---|---|---|
Շարժիչի քարշուժն առանց ֆրսաժի | 13 000 կգու | ||
Քարշուժ ֆորսաժով | 19 500 կգու | ||
Առավելագույն արագություն | 1930 կմ/ժ (1,6 մ) | ||
Կրեյսերային արագություն | 850 կմ/ժ | ||
Թռիչքի հեռավորությունը | 2200 կմ | 1670 կմ | 2520 կմ |
Գործողության մարտական ռադիուսն առանց ԱՏԿ և օդում վերալիցքավորման | 1080 կմ | 865 կմ | 1140 կմ |
Թռիչքի տևողություն | 2 ժ 36 ր | ||
Գործնական առավելագույն բարձրություն | 18 200 մ | ||
Արագ բարձրացումը ծովի մակարդակի վրա | 240 մ/վ | ||
Առավելագույն շահագործման ծանրաբեռնվածություն | +9 G | +7,5 G | +7,5 G |
Թևի ծանրաբեռնվածությունը նորմալ թռիչքային զանգվածի դեպքում | 569 կգ / մ² | 520 կգ / մ² | 606 կգ / մ² |
Թևի ծանրաբեռնվածությունը առավելագույն թռիչքային զանգվածի դեպքում | 744 կգ / մ² | 632 կգ / մ² | 744 կգ / մ² |
Քարշուժի հարաբերությունը զանգվածին մարտական քաշի դեպքում (50 % վառելիք) | 1,11 | 1,1 | 0,96 |
նորմալ թռիչքային քաշի դեպքում | 0,8 | 0,88 | 0,75 |
առավելագույն թռիչքային քաշի դեպքում | 0,67 | 0,72 | 0,64 |
Զենքի տեսակ կամ պարամետր | F35A | F35B | F35C |
---|---|---|---|
Թնդանոթի սպառազինություն | 1 × 25 մմ ներկառուցված ավիացիոն քառափող թնդանոթ General Dynamics GAU-22/A Equalizer, 180 արկերով | 1 × 25 մմ General Dynamics GAU-22/A Equalizer ավիացիոն թնդանոթ կախովի բեռնարկղով, 220 արկերով | 1 × 25 մմ General Dynamics GAU-22/A Equalizer ավիացիոն թնդանոթ կախովի բեռնարկղով, 220 արկերով |
Մարտական ծանրաբեռնվածություն | 9100 կգ | 9100 կգ | 9100 կգ |
Ամրացման կետեր՝ ներքին / արտաքին | 4/6 | 4/6 | 4/6 |
Հրթիռ «օդ-օդ» | AIM-120 AMRAAM, AIM-132 ASRAAM, AIM-9X Sidewinder, IRIS-T | AIM-120 AMRAAM, AIM-132 ASRAAM, AIM-9X Sidewinder, IRIS-T | AIM-120 AMRAAM, AIM-132 ASRAAM, AIM-9X Sidewinder, IRIS-T |
Հրթիռ «օդ-մակերևույթ» | AGM-154 JSW, AGM-158 JASSM | AGM-154 JSW, AGM-158 JASSM | AGM-154 JSW, AGM-158 JASSM |
F135 շարժիչը, որը պատրաստվել է F-22-ի համար F-119–ի շարժիչի հիման վրա։
Շարժիչն ունի 13 000 կգու քարշուժ առանց ֆորսաժին, ֆորսաժով՝ 19 500 կգու։ Տարբեր մասերի ռեսուրսը կազմում է 1500-ից մինչև 4000 ժամ։
Չափեր՝
2017 թվականի հունվարին, ըստ ԱՄՆ-ի պաշտպանության նախարարության Defense News հրատարակության հրապարակման, Իսրայելի օդուժի ներկայացուցիչ, Իսրայելի օդուժի հրամանատար գեներալ Ամիր Էշելը հիացմունք է հայտնել F-35 կործանիչի օպերատիվ ներուժի վերաբերյալ։ Ելույթ ունենալով Թել Ավիվում կայացած ամենամյա խորհրդաժողովում՝ Էշելը նշել է, որ տարածաշրջանում իսրայելական ՌՕՈՒ-ի ակտիվության համար ռուսական Ս-400 համակարգերի ներկայությունը կրիտիկական սպառնալիք է ներկայացնում։ Ինչ վերաբերում է նորագույն F-35-ին, որոնց առաջին զույգն իսրայելցիներին փոխանցվել է հունվարին, ապա դրանց մասին Էշելը արտահայտվել է որպես գործոն, որը կօգնի պահպանել օդային գերազանցությունը տասնամյակներ շարունակ։ Նույն խորհրդաժողովում ելույթ ունեցած ԱՄՆ ՌՕՈՒ պաշտոնաթող գեներալ Գերի Նորթը, որը զբաղեցնում էր Lockheed Martin-ի փոխնախագահի պաշտոնը, նաև նշել է F-35-ի առավելությունները բարձր սպառնալիքի պայմաններում, ինչպիսիք են ռուսական Ս-400-ները[175]։
2019 թվականի ապրիլի 1-ին National Interest-ի հոդվածում F-35 նշվել է որպես աշխարհի ամենաառաջադեմ բազմամակարդակ կործանիչ, որը մարտական ամբողջական բեռնվածության դեպքում կարող է գերազանցել աշխարհի ցանկացած այլ երկրի մարտավարական ինքնաթիռի, և ծրագիրն ինքնին սերնդի ամենամեծ տեխնոլոգիական նվաճումներից է, ծրագիր, որը կապահովի գերակայություն օդում Միացյալ Նահանգների և ամբողջ աշխարհում նրա դաշնակիցների համար մինչև դարի կեսը։ Բացի այդ, նշվում է արտադրող ընկերության դրական տնտեսական էֆեկտը[176][177]։
Business Insider F-35-ը ներառել է ՆԱՏՕ-ի երկրների ամենահզոր զենքերի շարքում[178]։
Ռուսաստանյան С-400 «Триумф» հակաօդային պաշտպանության և F-35 ՀՕՊ համակարգերի մարտավարական հնարավորությունների համեմատական վերլուծության վերաբերյալ մանրամասն հոդվածում ավստրալիացի ռազմական վերլուծաբան Կ. Կոպը կործանիչի զարգացման տեխնոլոգիական ռազմավարությունը համարել է ձախողված[179]։ Նրա հոդվածում նաև նշվել է, որ 1990-ականների կեսերից տեղի են ունեցել ԱՄՆ-ի հավանական հակառակորդների (Ռուսաստանի, Չինաստանի և այլն) հակաօդային պաշտպանության համակարգերի մարտական հնարավորությունների որակական փոփոխություններ այն դեպքում, երբ F-35-ի մշակման ընթացքում նրա ցածր տեսանելիության հանգուցային կողմերն էապես վատացել են[179]։
Ավստրալիական Air Power Australia վերլուծական կենտրոնի կարծիքով՝ F-35-ը չի համապատասխանում հինգերորդ սերնդի կործանիչի պահանջներին՝ առանց ֆորսաժի օգտագործման գերձայնային արագությամբ թռիչքի անհնարինության[180][181], ցածր քաշուժի[180][181], համեմատաբար բարձր արդյունավետ ցրման տարածքի[179][180], ինչպես նաև ցածր շարժունակության[182] և մենևրայնության[181] պատճառով։ Lockheed Martin-ի ներկայացուցիչները նշել են, որ F-35-ն ի վիճակի է հաղթահարել ձայնային պատնեշը առանց գորսաժի օգտագործման և զարգացել առավելագույն արագություն մինչև M=1.2: Նաև նշվել է, որ բնական պայմաններում կատարված առաջին լիարժեք փորձարկումների արդյունքում պարզվել է, որ արդյունավետ ցրման տարածքն ավելի ցածր է, քան նշված էր տեխնիկական բնութագրերում, և դրա կրճատման ուղղությամբ աշխատանքները կշարունակվեն[183]։
Ավստրալիայի խորհրդարանի անդամ և նախկին ռազմական փորձագետ Դենիս Ջոնսոնը կարծիք է հայտնել, որ F-35-ը չի կարող արժանի մրցակցություն կազմել հակաօդային պաշտպանության ռուսական նորագույն միջոցների համար[184]։ Նա նաև հավելել է, որ Միացյալ Նահանգները F-22 Raptor-էի փոխարեն իր երկարամյա ռազմավարական գործընկերներին առաջարկելով F-35 կործանիչ, նմանվում է մոտոցիկլետ վաճառողի հետ, որը ցանկանում է սկուտեր առաջարկել գնորդին։
2015 թվականի հունվարի 14-ին՝ առաջին թռիչքից 15 տարի անց, նոր ինքնաթիռը ուսումնամարզական մարտում պարտվել է 40-ամյա «ծերունի» F-16-ին; Պատճառը, ինչպես նշվել է, եղել է նոր օդանավի վրա ստելս ծածկույթի դիտավորյալ չկիրառումը[185]։ 2017 թվականին F-35-ն առաջին անգամ մասնակցել է ԱՄՆ-ի ռազմաօդային ուժերի «Red Flag» զորավարժություններին, որոնց ընթացքում F-35-ը 15:1 հաղթել է «էսկադրիլիայի Ագրեսոր» F-16 ինքնաթիռների հետ օդային մարտերում[186]։
2015 թվականի մարտին հայտնի է դարձել, որ F-35B փորձարկումների ժամանակ ինժեներները խնդիրներ են ունեցել ցամաքային թիրախների հայտնաբերման հարցում, որոնք առաջանում են շարքով թռիչքի ժամանակ։ Երբ F-35 խումբը հայտնաբերում է թիրախը, ինքնաթիռի ծրագրային համալիրը չի կարող որոշել, թե արդյոք սպառնալիքը եզակի է, թե դրանք մի քանի օբյեկտներ են[187]։
2015 թվականին Պենտագոնը հետազոտություն է անցկացրել, որը ցույց է տվել, որ F-35C-ի կատապուլտային թռիչքը կարող է վտանգավոր լինել օդաչուների առողջության համար։ 105 օդաչուներից 74-ը, մեկնարկից հետո օգտագործելով կատապուլտ, բողոքել են «չափավոր ցավից», ևս 18-ը հաղորդել է «ուժեղ ցավի» մասին, մեկ օդաչու հայտարարել է, որ զգում է «ուժեղ շարունակական ցավ»[188][189]։ Թռիչքի ժամանակ օդաչուները գլխով հարվածում են խցիկի վերին հատվածին, ընդ որում՝ նրանցից մի քանիսի գլխից ընկնում են սաղավարտները[190]։
((cite web))
: Invalid |url-status=circular-redirect
(օգնություն)
((cite web))
: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
((cite web))
: Check |author=
value (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
((cite web))
: Invalid |url-status=y
(օգնություն)
((cite web))
: Invalid |url-status=y
(օգնություն)
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «F-35» հոդվածին։ |
|