O ARN transferente-mensaxeiro, abreviado como ARNtm (en inglés tmRNA), e tamén chamado ARN 10Sa ou, utilizando o seu nome xenético, SsrA, é unha molécula de ARN bacteriano que presenta propiedades tanto de ARNt coma de ARNm. O ARNtm forma un complexo ribonucleoproteico (o RNPtm ou, en inglés, tmRNP) xunto coa proteína SmpB (pequena proteína B), o factor de elongación Tu (EF-Tu), e a proteína ribosómica S1. Na chamada trans-tradución (véxase máis abaixo), o ARNtm e as súas proteínas asociadas únense aos ribosomas bacterianos que quedaron bloqueados en medio da síntese de proteínas, por exemplo cando se chega ao final dun ARN mensaxeiro que perdeu o seu codón de parada. O ARNtm é moi versátil: recicla os ribosomas que quedaron bloqueados, engade unha marca de indución á proteólise ao polipéptido inacabado, e facilita a degradación do ARNm anormal.[1] Na maioría das bacterias estas funcións lévanas a cabo ARNtm dunha soa peza. Noutras especies bacterianas, un xene ssrA permutado produce un ARNtm de dúas pezas, no cal dúas cadeas separadas de ARN se uniron por apareamento de bases.
O ARNtm foi inicialmente denominado ARN 10Sa porque unha fracción electroforética mixta de “10S” de ARN de Escherichia coli foi despois resolta como ARNtm e a RNase P (o ribozima de tamaño similar 10Sb).[2] A presenza de pseudouridina no ARN 10S mixto indicaba que o ARNtm tiña bases modificadas que se encontraban tamén no ARNt. Recoñeceuse a semellanza entre os extremos 3' do ARNtm co talo-bucle T do ARNt (brazo T) ao secuenciarse o ssrA de Mycobacterium tuberculosis.[3] Unha posterior comparación de secuencias indicou que o todo o dominio similar ao ARNt (TLD) formaba os extremos 5' e 3' do ARNtm, incluíndo o talo aceptor con elemntos como os atopados no ARNt da alanina, que promoven a súa aminoacilación pola alanina-ARNt ligase.[4] Tamén se encontraron diferenzas con respecto ao ARNt: o brazo anticodón non está presente nos ARNtm, e a rexión do brazo D é un bucle sen apareamentos de bases.
A estrutura secundaria do ARNtm completo de E. coli foi dilucidada por análise de secuencia comparativo e sondaxe estrutural con encimas e axentes químicos.[5][6] As pares de bases de Watson-Crick e G-U identificáronse ao comparar as secuencias de ARNtm bacterianas utilizando métodos computacionais automatizados en combinación con procedementos de aliñamento de secuencias manuais.[7][8] A figura mostra o patrón de pares de bases deste ARNtm prototípico, que está organizado en 12 hélices (tamén chamadas apareamentos P1 a P12), algunhas divididas en segmentos helicoidais.
Unha característica salientable de todos os ARNtm é a conservación do dominio de tipo ARNt (TLD), composto das hélices 1, 12, e 2a (análogos, rspectivamente, do talo aceptor do ARNt, do talo T e do talo variable), que conteñen os extremos 5' monofosfato e o 3' CCA para a unión da alanina. A rexión de tipo ARNm (MLR) é no ARNtm estándar un grande bucle que contén pseudonós e unha secuencia codificante (CDS) para o péptido etiqueta, marcada polo codón de reinicio e o codón de parada. O péptido etiqueta codificado (que é o ANDENYALAA en E. coli) varía entre as bacterias, quizais dependendo do conxunto de proteases e adaptadores dispoñibles.[9]
Os ARNtm tipicamente conteñen catro pseudonós, un chamado pk1 situado corrente arriba do péptido etiqueta CDS, e os outros tres (de pk2 a pk4) situados corrente abaixo do CDS. As rexións pseudonó, aínda que están xeralmente conservadas, son evolutivamente plásticas. Por exemplo, nos ARNtm (dunha peza) de cianobacterias, o pk4 está substituído por dous pseudonós máis pequenos dispostos en tándem. Isto suxire que o pregamento do ARNtm fóra do TLD pode ser importante, pero a rexión pseudonó carece de residuos conservados e os pseudonós están entre as primeiras estruturas que se perden a medida que as secuencias de ssrA diverxen nos plastidios e liñaxes endosimbiónticas. O apareamento de bases na rexión dos tres pseudonós do ARNtm de E. coli é interrompida durante a trans-tradución.[7][10]
Atopáronse ssrA permutados circularmente en tres grandes liñaxes: i) en todas as alfaproteobacterias e as primitivas mitocondrias dos protistas Jakobidae, ii) en dous grupos separados de cianobacterias (Gloeobacter e un clado que contén a Prochlorococcus e a moitas Synechococcus), e iii) nalgúns membros das betaproteobacterias (Cupriavidus e algunhas Rhodocyclales).[11][12] Todas producen a mesma forma global de dúas pezas (pezas aceptora e codificante), equivalente á forma estándar cortada corrente abaixo do marco de lectura. Ningunha retén máis de dous pseudonós en comparación co ARNtm estándar de catro ou máis.
As alfaproteobacterias teñen dúas secuencias sinatura: substitúen a secuencia típica do bucle T TΨCRANY pola secuencia GGCRGUA, e teñen a secuencia AACAGAA no bucle grande do pseudonó 3´-terminal. Nas mitocondrias perdeuse o MLR, e no protista Jakoba libera unha grande re-permutation do ssrA mitocondrial orixinou un produto dunha soa peza.[13]
As cianobacterias son o mellor exemplo de evolución dun xene permutado a partir dun xene estándar, xa que presentan notables semellanzas na secuencia entre os dous tipos de xenes que aparecen en dúas cepas distintas de Synechococcus.
A maioría dos ARNtm transcríbense como precursores máis longos, que son procesados de forma similar ao ARNt. A clivaxe no extremo 5´ realízaa a ribonuclease P (RNase P).[4] Poden participar moitas exonucleases no procesamento do extremo 3' do ARNtm, aínda que a RNase T e a RNase PH son as máis efectivas.[14][15] Dependendo da especie bacteriana, o extremo 3'-CCA é codificado ou é engadido pola ARNt nucleotidiltransferase.
Un procesamento similar nos sitios internos do ARNtm precursor permutado explica a súa separación física en dúas pezas. Os ARNtm de dúas pezas teñen dous extremos adicionais, cuxo procesamento debe tamén considerarse. Nas alfaproteobacterias, o sitio de inicio non procesado da transcrición é un extremo 5´.[16] O extremo 3´ pode nalgúns casos ser o resultado dunha terminación independente de rho.
As estruturas de alta resolución das moléculas de ARNtm completas non están dispoñibles actualmente e poden ser difíciles de obter debido á flexibilidade inherente do MLR. En 2007, obtívose a estrutura cristalina do TLD de Thermus thermophilus unido á proteína SmpB a unha resolución de 3 Å. Esta estrutura mostra que SmpB imita o talo D e o anticodón dun ARNt canónico, mentres que a sección helicoidal 2a do ARNtm corresponde ao brazo variable do ARNt.[19] Un estudo de microscopía crioelectrónica do ARNtm nunha fase inicial da trans-tradución mostra a relación espacial entre o ribosoma e a RNPtm (ARNtm unido á proteína EF-Tu). O TLD está localizado preto do centro asociado á GTPase na subunidade ribosómica de 50S; a hélice 5 e os pseudonós pk2 ao pk4 forman un arco arredor do pico da subunidade ribosómica de 30S.[20]
A codificación nos ARNtm descubriuse en 1995 cando Simpson e colaboradores fixeron que se sobreexpresase unha citocina de rato en E. coli e encontraron varios péptidos derivados de citocinas, cada un etiquetado no extremo carboxilo terminal cunha mesma extensión de 11 residuos de aminoácidos (A)ANDENYALAA. Coa excepción da alanina N-terminal, que procede do extremo 3' do propio ARNtm, esta secuencia etiqueta foi rastreada ata un curto marco de lectura aberto no ARNtm de E. coli. Ao recoñecer que a etiqueta peptídica é unha marca de proteólise, propúxose o modelo da trans-tradución para o ARNtm.[21]
Aínda que se seguen investigando os detalles do mecanismo da trans-tradución, concórdase xeralmente que o ARNtm ocupa primeiro o sitio A baleiro do ribosoma bloqueado. Seguidamente, o ribosoma móvese desde o extremo 3' do ARNm truncado ao codón de reinicio do MLR, o que vai seguido dunha fase proclive ao escorregamento (slippage) desde a que a tradución continúa normalmente ata que se encontra o codón de parada do ARNtm en pauta. A trans-tradución é esencial nalgunhas especies bacterianas, pero outras bacterias requiren o ARNtm para sobrevivir cando están sometidas a unhas condicións de crecemento estresantes.[22] Dependendo do organismo, o péptido etiqueta pode ser recoñecido por diversas proteases ou adaptadores de proteases.[9]
O ssrA é tanto unha diana para algúns ADN móbiles coma un pasaxeiro doutros. Pode ser interrompido por tres tipos de elementos móbiles. Por medio de distintas estratexias ningún deles interrompe a función do xene: os intróns do grupo I elimínanse eles mesmos por auto-splicing, os elementos palindrómicos de rickettsias (RPEs) insírense en sitios inocuos, e as illas xenómicas que codifican integrases cortan o seu ssrA diana pero restauran a porción cortada.[23][24][25][26]
Os ssrA non cromosómicos foron detectados nun estudo xenómico de micobacteriófagos (no 10% dos fagos).[27] Outros elementos móbiles como os plásmidos e illas xenéticas poden ser portadores de ssrA. Un caso interesante é Rhodobacter sphaeroides cepa ATCC 17025, cuxo xene de ARNtm nativo está interrompido por unha illa xenómica; a diferenza doutras illas xenómicas nos xenes do ARNtm (ou do ARNt), esta illa ten inactivado o xene diana nativo sen restauración, pero compénsao ao portar o seu propio xene de ARNtm. Un parente do ssrA moi pouco usual encóntrase no micobacteriófago lítico DS6A, que codifica pouco máis que o TLD.