Focal na Laidiné is ea Scoti nó Scotti a tugadh ar na Gaeil,[1] fianaithe ar dtús sa 3ú haois dhéanach. I dtosach báire, na Gaeil go léir a bhí i gceist leis an bhfocal, nó i nÉirinn nó sa Bhreatain, ach in an trátha, ach amháin na Gaeil i dtuaisceart na Breataine,[1] a ainmníodh na bharr Scotia.
Faightear luathshampla den fhocal i Nomina Provinciarum Omnium (Ainmneacha na gCúigí Uile) d'Impireacht na Róimhe, as AD 312. Ag an deireadh, tá liosta treibheanna a measadh gur bhagairt ar an Impireacht iad, san áireamh na Scoti mar fhocal nua le haghaidh na nGael.[2] Tá tagairt ann freisin i gcroinic Naomh Prosper, AD 431, ina insíonn sé gur chuir Pápa Celestine I an t-easpag Palladius go hÉirinn "ad Scotti in Christum" ("chuig na Scotti i gCríost").[3]
Ina dhiaidh sin, tuairiscíodh ó am go ham ruathair na Scotti ag roinnt scríbhneoirí Laidine several go déanach sa 4ú agus luath 5ú haois, mar a bhí Pacatus,[4] Ammianus Marcellinus,[5] Claudian[6][7][8][9][10] agus Chronica Gallica 452.[11] Aithníodh le gairid dhá thagairt dosna Scotti i litríocht na Gréige (mar Σκόττοι), i saothair Epiphanius, Easpag Salamis, den 370s.[12]
Molann an fhianaise bhearnach go raibh méadú i ruathair na Scotti i rith na 360idí, le bailchríoch sa "Chomhcheilg Mhór" sna blianta 367–368, agus as sin amach go dtí deireadh ré na Rómhánach sa Bhreatain c. 410. Ní fios go cruinn nó aithint na ruathairí, nó líon nó láthair na ruathar.[13][14]
Faoin 5ú haois, bhí ríocht Ghaelach an Dál Riada tagtha chun cinn in iarthar na Scotia. Ní fios go cruinn conas ar tháinig siad, níos lú líonmhar, i gceannas go cultúrtha agus go polaitiúil ar na Cruithnigh. In am trátha, tugadh an t-ainm ar cách sa ríocht, agus dá bharr na téarmaí Béarla Scot (Albach) agus Scotland (Alba).[15]
Is doiléir é sanasaíocht focal na Laidine déanaí, Scotti. Níl sé gaolmhar le focal Laidine, agus níl a leithéid ann i dteangacha na nGael féin mar eatnainm. Is féidir más fíor gur focal Gaeilge Cianaí ó thús atá ann do cheird nó gníomhaíocht shóisialta, a d'éirigh níos déanaí sa réir sin ina eatnainm.
Moladh roinnt sanas agus níltear ar aon intinn fúthu i scoláireacht phríomhshrutha have been conjectured.