| Franz Kafka | ||
|---|---|---|
 Kafka en 1917
| ||
| Persona informo | ||
| Franz Kafka | ||
| Naskonomo | Franz Kafka | |
| Naskiĝo | 3-a de julio 1883 en Prago, Aŭstrio-Hungario | |
| Morto | 3-an de junio 1924 en Klosterneuburg-Kierling,  Aŭstrio
| |
| Mortis pro | naturaj kialoj vd | |
| Mortis per | laryngeal tuberculosis • inanicio vd | |
| Tombo | New Jewish Cemetery vd | |
| Religio | judismo vd | |
| Nacieco | aŭstra | |
| Etno | judoj vd | |
| Lingvoj | germana • ĉeĥa vd | |
| Loĝloko | Prago vd | |
| Ŝtataneco | Cislajtio • Ĉeĥoslovakio vd | |
| Alma mater | Germana Universitato Prago • Universitato de Karolo • College of Philosophy of the Prague German University • Faculty of Law, German University in Prague vd | |
Subskribo 
| ||
| Familio | ||
| Patro | Hermann Kafka vd | |
| Patrino | Julie Kafka vd | |
| Gefratoj | Elli Kafka • Valli Kafka • Ottla Kafka vd | |
| Edz(in)o | – | |
| Amkunulo | Dora Diamant vd | |
| Infanoj | sen valoro vd | |
| Profesio | ||
| Okupo | verkisto, komercisto | |
| Laborkampo | literaturo • Prague German Literature vd | |
| Aktiva dum | 1904– vd | |
| Verkado | ||
| Ĝenroj | prozo | |
| Verkoj | La Metamorfozo ❦ La Proceso ❦ La kastelo ❦ Antaŭ la leĝo ❦ La malaperinto vd | |
| En TTT | Oficiala retejo vd | |
| vd | Fonto: Vikidatumoj | |
Franz KAFKA [franc KAFka], tre malofte esperantigita kiel Franc' Kafko[1] (naskiĝis la 3-an de julio 1883 en Prago, mortis la 3-an de junio 1924 en Kierling [Kirling] (Aŭstrio) estis ĉeĥ-aŭstria germanlingva verkisto de noveloj kaj mallongaj rakontoj.
Franz Kafka estis filo de judaj komercistoj. Liaj gepatroj (ĉefe la patro) fervore kaj ambicie laboris por gajni pli kaj pli da riĉaĵoj kaj provis transdoni tiun ĉi idealon al sia filo. La juna Franz tamen estis tro sentema por mem fariĝi sukcesa komercisto. En la literatura agado li provis trovi trankvilon kaj internan pacon. Liaj verkoj ofte respegulas la kulposentojn de Kafka rilate al sia patro kaj ankaŭ liajn demandojn pri la senco de la homa vivo.
Li estis konsiderita fare de kritikistoj kiel unu el la plej influaj verkistoj de la 20-a jarcento. Kafka forte influis ĝenrojn kaj tendencojn kiaj ekzemple ekzistadismo. La plej multaj el liaj verkoj, kiaj ekzemple "Die Verwandlung" ("La metamorfozo"/"La transformiĝo"), "Der Prozess" (La proceso), kaj "Das Schloss" (La kastelo), estas plenigitaj el la temoj kaj arketipoj de fremdiĝo, fizika kaj psikologia brutaleco, gepatr-infana konflikto, roluloj sur timiga serĉovojo, labirintoj de burokratio, kaj misteraj transformoj.
Kafka estis naskita en etburĝa, germanlingva juda familio en Prago, tiam parto de la Austri-Hungaria Imperio. En lia vivdaŭro, la plej granda parto de la loĝantaro de Prago parolis la ĉeĥan, kaj la disiĝo inter ĉeĥ- kaj german-lingvaj homoj estis perceptebla realeco, kiam ambaŭ grupoj fortigis sian nacian identecon. La juda komunumo ofte troviĝis interne de la du sentoj, kompreneble levante demandojn pri loko al kiu oni apartenas. Kafka mem estis flua en ambaŭ lingvoj, sed konsideris la germanan sia gepatra lingvo.
Kafka trejniĝis kiel advokato kaj, post kompletigo de sia edukado por juro, akiris dungadon ĉe asekurentrepreno. Li komencis skribi novelojn en sia libertempo. Dum la cetero de sia vivo, li plendis pri la malmulto de la tempo, kiun li devis asigni al tio, kion li rigardis kiel sian vokiĝon. Li bedaŭris devi dediĉi tiom da atento al sia Brotberuf ("ĉeflaboro", laŭlitere "panotasko"). Kafka preferis komuniki per letero; li skribis centojn da leteroj al familio kaj proksimaj amikinoj, inkluzive de sia patro, sia fianĉino Felice Bauer, kaj sia plej juna fratino Ottla. Li havis komplikan kaj ĝenatan rilaton kun sia patro, kio havis gravan efikon al sia verkado. Li ankaŭ suferspertis konflikton pri sia judismo, sentante, ke ĝi havis malgrandan rilaton al li, kvankam kritikistoj argumentas, ke ĝi influis lian verkaron.
Nur kelkaj el la verkoj de Kafka estis publikigitaj dum lia vivodaŭro: la rakontaj kolektoj Betrachtung (Kontemplado) kaj Ein Landarzt (Kampara doktoro), kaj unuopaj rakontoj (kiaj ekzemple "Die Verwandlung") en literaturaj revuoj. Li preparis la rakontokolekton Ein Hungerkünstler (Malsata artisto) por presado, sed ĝi ne estis publikigita ĝis post lia morto. La nefinitaj verkoj de Kafka, inkluzive de liaj romanoj Der Prozess, Das Schloss kaj Amerika (ankaŭ konataj kiel Der Verschollene, La homo kiu malaperis), estis publikigitaj postmorte, plejparte fare de lia amiko Max Brod, kiu malobeis la deziron de Kafka havi la manuskriptojn detruitaj. Albert Camus kaj Jean-Paul Sartre estas inter la verkistoj influitaj el la verkaro de Kafka; la esprimo Kafkeca eniris diversajn lingvojn por priskribi superrealajn situaciojn kiaj tiuj de lia verkaro.
.jpg)
Kafka estis naskita proksime de la Malnovurba Placo en Prago, tiam parto de la Austri-Hungaria Imperio. Lia familio estis de etburĝaj aŝkenazoj. Lia patro, Hermann Kafka (1852-1931), estis la kvara filo de Jakob Kafka,[2][3] nome ŝoket aŭ rita buĉisto en Osek, ĉeĥa vilaĝo kun granda juda loĝantaro situanta proksime de Strakonice en suda Bohemio.[4] Hermann alportis la familion Kafka al Prago. Post laborado kiel migranta vendista reprezentanto, li poste iĝis podetalisto por ŝikaj varoj kaj vestoj kiuj dungis ĝis 15 homojn kaj utiligis la bildon de monedo (kavka en la ĉeĥa) kiel sian komercemblemon.[5] La patrino de Kafka, Jorgia (1856-1934), estis la filino de Jakob Löwy, prospera podetala komercisto en Poděbrady,[6] kaj estis pli bone edukita ol ŝia edzo.[2] La gepatroj de Kafka verŝajne parolis diversaĵon de germana influita de la jida, kiu foje estis pejorative nomita Mauscheldeutsch, sed, ĉar la germana lingvo estis konsiderita la veturilo de socia moviĝeblo, ili verŝajne instigis siajn gefilojn paroli la altgermanan.[7] Hermann kaj Jorgia havis ses gefilojn, el kiuj Franz estis la plej aĝa.[8] La du fratoj de Franz, nome Georg kaj Henriko, mortis en infanaĝo antaŭ ol Franz estis sepjaraĝa; liaj tri fratinoj estis Gabriele ("Ellie") (1889-1944), Valerie ("Valli") (1890-1942) kaj Ottilie ("Ottla") (1892-1943). Ili ĉiuj mortis dum la holokaŭsto de la Dua Mondmilito. Valli estis deportita al la Geto de Łódź en Pollando en 1942, sed tio estas la lasta dokumentado pri ŝi.
De 1889 ĝis 1893, Kafka vizitadis la germanlingvan lernejon Deutsche Knabenschule nome bazlernejo de germanaj knaboj ĉe la viandmerkato en ĉeĥa Masný trh aŭ en la germana Fleischmarkt, nun konata kiel strato Masná. Lia juda edukado finiĝis per lia Bar-micvo en la aĝo de 13 jaroj. Kafka neniam ĝuis viziti la sinagogon kaj iris tien kun sia patro nur dum kvar gravaj festotagoj jare.[9][10][11]
Post forlaso de bazlernejo en 1893, Kafka estis akceptita en la rigora klasikaĵ-orientita urba gimnazio, nome Altstädter Deutsches Gymnasium, akademia mezlernejo ĉe la Placo de la Malnova Urbo, ene de la Kinsky Palaco. La germana estis la instruadlingvo, sed Kafka ankaŭ parolis kaj skribis en la ĉeĥa lingvo;[12][13] li studis ĉi-lastan en la gimnazio dum ok jaroj, atingante bonajn rezultojn.[14] Kvankam Kafka ricevis komplimentojn por sia regado de la ĉeĥa, li neniam konsideris sin flua en la ĉeĥa kaj parolis la germanan kun ĉeĥa akĉento.[13][15] Li kompletigis siajn maturiĝajn ekzamenojn en 1901.[16]
Akceptita en la tiam germana sekcio de la Universitato de Karolo de Prago en 1901, Kafka komencis studi kemion, sed ŝanĝis al juro post du semajnoj.[17] Kvankam tiu fako ne ekscitis lin, ĝi ofertis vicon da kariereblecoj, kiuj plezurigis lian patron. Krome, Juro postulis pli longan kurson de studado, donante al Kafka tempon preni lecionojn en la germanaj studoj kaj arthistorio.[18] Li ankaŭ aliĝis al studenta klubo, Lese-und Redehalle der Deutschen Studenten (Legosocio de germanaj studentoj), kiu organizis literaturajn okazaĵojn, leĝaĵojn kaj aliajn agadojn.[19] Inter la amikoj de Kafka estis la ĵurnalisto Felix Weltsch, kiu studis filozofion, la aktoro Yitzchak Lowy kiu venis de ortodoksa ĥasida Varsovia familio, kaj la verkistoj Oskar Baum kaj Franz Werfel.[20]
Ĉe la fino de lia unua jaro de studoj, Kafka renkontis Max Brod, kunulan jurstudanton kiu iĝis proksima amiko por vivo.[19] Brod baldaŭ rimarkis ke, kvankam Kafka estis ĉiam embarasita kaj malofte parolis, tio kion li diris estis kutime profunda.[21] Kafka estis fervora leganto dum sia vivo;[22] kune li kaj Brod legis Protagoro'n de Platono en la origina greka, pro la iniciato de Brod, kaj L'Éducation sentimentale (Senta edukado) de Flaubert kaj La Tentation de Saint Antoine (La Tento de Sankta Antonio) en la franca, ĉe sia propra sugesto.[23] Kafka konsideris Fjodor Dostojevskij, Flaubert, Franz Grillparzer,[24] kaj Heinrich von Kleist kiel siaj "veraj sangofratoj".[25] Krom tiuj, li interesiĝis pri ĉeĥa literaturo[12][13] kaj li ankaŭ ege ŝatis la verkojn de Goethe.[26][27] Kafka akiris la gradon da Doktoro pri Juro la 18an de julio 1906 kaj plenumis devigan jaron de sensalajra servo kiel jurista helpanto por la civilaj kaj krimaj tribunaloj.[28]
La 1an de novembro 1907, Kafka estis dungita ĉe la Assicurazioni Generali, itala asekurentrepreno, kie li laboris dum preskaŭ unu jaro. Lia korespondado dum tiu periodo indikas, ke li estis malĝoja kun labortemposkemo - de 08:00 ĝis 18:00[29][30] - kio faradis supermalfacile koncentriĝi en verkado, kio supozis kreskantan gravecon al li. La 15an de julio 1908, li eksiĝis. Du semajnojn poste li trovis dungadon pli alirebla al verkado, kiam li eniris ĉe la Instituto por Akcidenta Sekureco de Laboristoj de la Regno de Bohemio. La tasko implikis esplori kaj taksi kompenson por persona damaĝo al industriaj laboristoj; akcidentoj, kiaj ekzemple perditaj fingroj aŭ membroj, estis ordinaraj ĉe tiu tempo.
La administrada profesoro Peter Drucker supozigas, ke Kafka evoluigis la unuan civilan protekttaskon dum sia dungado ĉe Akcidenta Sekureco de Laboristoj, sed tio ne estas apogita per iu dokumento de lia dunganto.[31][32] Lia patro ofte prisignis la taskon de sia filo kiel asekuroficiro kiel Brotberuf, laŭlitere "pantaskon", taskon faritan nur por pagi la fakturojn; Kafka ofte postulis malestimi ĝin. Kafka estis rapide promociita kaj liaj devontigoj inkludis prilabori kaj esplori kompenspostulojn, skribi raportojn, kaj pritrakti pledojn de komercistoj, kiuj opiniis, ke iliaj firmaoj estis poziciigitaj en tro alta riskokategorio, kio kostis al ili pli en premiumoj.[33] Li kompilus kaj verkus la jarraporton sur la asekurinstituto dum la pluraj jaroj, kiujn li laboris tie. La raportoj estis ricevitaj bone fare de liaj ĉefoj.[34] Kafka kutime laboris ĝis 2a p.m., tiel ke li havis tempon foruzi en sia literatura verko, ĝis kiam li estis devige enhospitaligita.[35] La patro de Kafka ankaŭ klopodis, ke li helpu lin ĉe transprenado de la familia ŝikvara stokejo.[36] En liaj pli postaj jaroj, la malsano de Kafka ofte malhelpis lin el laborado ĉe la asekuragentejo kaj ĉe sia verkado. Jarojn poste, Brod elpensis la esprimon Der enge Prager Kreis ("La Proksima Praga Cirklo") por priskribi la grupon de verkistoj, kiuj inkludis Kafka, Felix Weltsch kaj lin mem.[37][38]
Fine de 1911, la edzo de Elli, nome Karl Hermann, kaj Kafka iĝis partneroj en la unua fabriko por asbesto en Prago, konata kiel Prager Asbestwerke Hermann & Co., uzinte dotmonon de Hermann Kafka. Kafka montris pozitivan sintenon komence, dediĉante multon de sia libera tempo al la komerco, sed li poste malemis la intervenon de tiu laboro kontraŭ sia verkademo.[39] Dum tiu periodo, li ankaŭ trovis interesiĝon kaj distron en la agokvalitoj de jida-teatro. Post vidado de jida teatrotrupa ludado en oktobro 1911, dum la venontaj ses monatoj Kafka "mergis sin en jida-lingvo kaj en jida-literaturo".[40] Tiu intereso funkciis ankaŭ kiel deirpunkto por lia kreskanta esplorado de judismo.[41] Estis tiam pli-malpli kiam Kafka iĝis vegetarano.[42] Ĉirkaŭ 1915 Kafka ricevis sian skizinformon por militservo en la Unua Mondmilito, sed liaj dungantoj ĉe la asekurinstituto aranĝis servoliberigon, ĉar lia laboro estis konsiderita esenca registarservo. Poste li provis aliĝi al la militistaro sed estis malhelpita fari tion de sanproblemoj asociitaj kun tuberkulozo,[43] el kio li estis diagnozita en 1917.[44] En 1918 la Instituto por Akcidenta Sekureco de Laboristoj metis Kafkan sub pension pro lia malsano, por kiu ekzistis neniu kuracado tiutempe, kaj li pasigis la plej grandan parton de sia restanta vivotempo en sanatorioj.[28]
La konfliktoplena rilato al lia patro apartenas al la signifaj kaj centraj motivoj de la verkaro de Kafka.
Kafka, estante mem tre sentema kaj retenema, ja eĉ timema kaj pensema, priskribas sian patron, kiu devenis el malriĉa medio kaj perlabore socie altiĝis kaj per propra penado sukcesis, kiel vivokapabla kaj laborema, sed kruda, grumblanta kaj memkontenta kaj despota negoculo. La patrino, kiu devenis el klera familio, povintus esti kontraŭpoluso al sia kruda edzo, sed ŝi toleris - obeante la patriarkecajn leĝojn - ties valorojn kaj juĝojn.
En sia letero al la patro Kafka riproĉas al tiu, ke li postulis tiranecan povon: "Vi povas trakti infanon nur tiel, kiel vi fakte mem estas kreita, per forto, bruo kaj furiozo, kaj en tiu-ĉi okazo tio al vi ŝajnis krome tial tre bone taŭgi, ĉar vi volis eduki en mia persono fortan kuraĝan knabon."
En la rakontoj de Kafka la patriarko estis prezentita ne nur potenca, sed ankaŭ maljusta; tiel en la Metamorfozo, en kiu Gregoro, kiu transformiĝis al parazita insekto, estis frapita de sia patro pere de pomoj kaj mortvundita. La figuro de la patro - potenca kaj timiga - fakte kondamnas en la etrakonto "La verdikto" la filon Georgo Bendemann al la "Dronmorto" - juĝon, kiun Georgo pere de anticipa obeo mem ekzekutas saltante de ponto.[45]
Kafka[46] havis ambiguan rilaton al virinoj. Unuflanke li sentis allogon al ili, aliflanke li fuĝis de ili. Al ĉiu konkero sekvis defendoreago. La leteroj de Kafka kaj liaj taglibraj notoj donas la impreson, ke lia amvivo estis postaĵkonstruaĵo. Lia produktado de amleteroj multiĝis ĝis po tri tage al Felice Bauer. Ke fine li restis senedzina, kaŭzis, ke oni nomis lin "fraŭlo de la monda literaturo".[47]
Supozita kaŭzo de la rilatotimo de Kafka trovebla en la literaturo estas krom lia monaĥeca labormaniero (li havis la manion, ke li por povi skribi devas esti sola kaj senliga) ankaŭ impotenteco (Louis Begley) kaj samseksemo (Saul Friedländer).
La unua amo de Kafka estis en la jaro 1988 Hedwig Therese Weiler, abiturantino kvin jarojn pli juna. Kafka konatiĝis kun Hedwig en somero 1907 en Triesch ĉe Iglau (Moravio), kie ambaŭ pasigis siajn feriojn ĉe parenculoj. Kvankam el la feria amikeco sekvis leterinterŝanĝo, la du ne plu renkontiĝis.[48]
Felice Bauer, el etburĝa juda familio, kaj Kafka renkontiĝis la unuan fojon la 28-an de aŭgusto 1912 en la loĝejo de lia amiko Brod.[49] La leteroj ĉefe okupiĝis pri la temo: Ĉu edziĝi aŭ sindediĉi en memelektita asketeco al la verkado? Post entute tricent leteroj kaj ses mallongaj renkontiĝoj ili gefianĉiĝis en Berlino en junio 1914 oficiale, sed jam ses semajnojn poste eksfianĉiĝis. Sekvis dua edziĝpermeso dum komuna restado en Marienbad en julio 1916, kiam ambaŭ havis feliĉigan intiman rilaton.[50] Sed post la apero de la tuberkulozo de Kafka en somero 1971 ili denove eksfianĉiĝis.
Post la fina rompo de la rilato kun Felice, Kafka fianĉiĝis denove en la jaro 1919, ĉi-foje kun Julie Wohryzek, la filino de praga ŝufaristo. Li konatiĝis kun ŝi dum kuracrestado en la Gastejo Stüdl 30 kilometrojn de Prago en la vilaĝo Želízy.[51] En letero al Max Brod li priskribis ŝin kiel "kutima kaj miriga personeco. […] Posedantino de neelĉerpebla kaj nebremsebla kvanto de la plej kuraĝaj ĵargonesprimoj, entute tre malscia, pli amuza ol trista."[52] Ankaŭ ĉi-tiu geedziĝpromeso ne plenumiĝis. Dum la unua postmilita somero komune pasigita, la paro fiksis geedziĝan daton, kiu tamen estis prokrastita pro malfacilaĵoj dum la loĝejserĉado en Prago. Dum la sekva jaro ili disiĝis. Kialo eventuale estis la konatiĝo kun Milena Jesenská, la unua tradukistino de liaj tekstoj al la ĉeĥa lingvo.
La ĵurnalistino, kiu devenis de Prago, estis vigla, memkonscia, moderna kaj emancipita virino, 24-jaraĝa. Ŝi vivis en Vieno en disiĝanta edzrilato kun la praga verkisto Ernst Polak. Post unuaj leterkontaktoj okazis unua vizito de Kafka en Vieno. Plenentuziasme li rakontis al sia amiko Brod de la kvartaga renkonto, el kiu disvolviĝis rilato kun kelkaj renkontoj kaj ĉefe ampleksa leterinterŝanĝo. Sed la rilaton al Milena sekvis la sama sorto, kiel la rilato al Felice: Al proksimiĝo kaj imagita kuneco sekvis retiriĝo kaj duboj[53]. Kafka fine ĉesigis la rilaton en novembro 1920 kaj ankaŭ ĉesigis abrupte la leterinterŝanĝon. Tamen la du restis en amika kontakto ĝis la morto de Kafka.
Dum la inflacia jaro 1923 fine Kafka konatiĝis en la baltmara kuracloko Graal-Müritz kun Dora Diamant. En septembro 1923 ili translokiĝis al Berlino kaj planis geedziĝon, kio malsukcesis unue pro la rezisto de la patro de Diamant kaj poste pro la sanstato de Kafka. Post kiam li retiriĝis en aprilo 1924 malsanege al privata malsanulejo en la vilaĝo Kierling apud Klosterneuburg, lin tie flegis ĝis lia morto la 3-an de junio 1924 la senrimeda Dora, kiu dependis de la materia subteno de la familio kaj konatularo de Kafka.[54]
La plej grandaj verkoj de Kafka estis publikigitaj nur post lia morto kaj, fakte, kontraŭ lia lasta volo.
Tie legeblas jenaj rakontoj:
[4]
Arkivigite je 2010-05-25 per la retarkivo Wayback Machine [5] Arkivigite je 2010-05-25 per la retarkivo Wayback Machine
Arkivigite je 2012-09-16 per Archive-It [6] Arkivigite je 2012-09-16 per Archive-It
[7]
[8]
[9]
Multlingva retejo pri Kafka enhavanta esperantajn artikolojn:
