Goelag (Russies: ГУЛАГ) was in die Sowjet-era die administrasie wat verantwoordelik was vir die bestuur van die land se gevangenekampe. Later is die naam ook vir die kampe self gebruik.
Die naam het in die Weste bekend geword ná die verskyning van Aleksandr Solzhenitsyn se boek Архипелаг ГУЛаг ("Goelag-argipel") in 1973. Hy het die kampe met eilande vergelyk omdat hulle oor die hele Sowjetunie verspreid was. Sowat 10 miljoen mense is na raming in die Goelag dood, Sowjet-burgers sowel as buitelanders soos Duitse, Poolse, Finse en Japannese krygsgevangenes.
Daar was minstens 476 aparte kampkomplekse, wat elk uit honderde of tot duisende individuele kampe bestaan het.[1] Daar word geskat dat daar op enige gegewe tydstip sowat 5-7 miljoen gevangenes was. Een uit elke vyf mans is in die twintigerjare na Goelag-kampe gestuur.[2] Sowat 10% van hulle kon jaarliks gesterf het.[3][4] Die wreedste van die kampkomplekse was waarskynlik die drie noord van die Noordpoolsirkel by Kolima, Norilsk en Workoeta.[5][6]
Hoewel daar baie politieke gevangenes was, was die meeste aangehoudenes nie-politieke gevangenes. Mense is na Goelag-kampe gestuur vir sulke klein oortredings soos wegbly van die werk sonder 'n verskoning, klein diefstalle of die vertel van 'n anti-regeringsgrap.
Moderne gebruik
Hoewel Goelag aanvanklik die afkorting was vir die administrasie wat die kampe bestuur het (Главное управление исправительно-трудовых лагерей; "Hoofadministrasie vir straf- en arbeidskampe") het die naam later sinoniem geword met die Sowjet-stelsel van kampe en tronke vir dwangarbeid, onder meer arbeidskampe, strafkampe, kriminele en politieke kampe, vroue- en kinderkampe en transitokampe. Uiteindelik het Goelag verwys na die hele onderdrukkingstelsel, insluitend die arrestasies, ondervragings, vervoer (dikwels in onverhitte beestrokke), dwangarbeid, die skeiding van families en verbanning. Die term se moderne gebruik is nie beperk tot die Sowjetunie nie; dit word ook dikwels gebruik vir byvoorbeeld die "Noord-Koreaanse Goelag".[7]
Die woord is nie juis in Russies gebruik om na die stelsel of die kampe self te verwys nie. In Russies word gewoonlik gepraat van "die kampe" (Russies: лагеря; lagerja) of "die sone" (Russies: зона; zona). Die amptelike term, "korrektiewe arbeidskamp", is op 27 Julie1929 deur die politburo van die Kommunistiese Party van die Sowjetunie voorgestel vir amptelike gebruik in die plek van die term konsentrasiekamp, wat tot in daardie datum algemeen gebruik is.
Die Goelag-administrasie is in 1930 gestig om die talle kampe en gevangenisse in die Sowjetunie te bestuur. Die eerste strafkampe is al in 1918 tydens die Kommunistiese bewind gestig onder leiding van Wladimir Lenin. Tot 1929 was daar egter geen sprake van 'n ten volle georganiseerde struktuur nie. Die kamp op die Solowjetski-eilande was toe nog die enigste ware georganiseerde kamp. Op 27 Junie1929 het die politburo die oekase aanvaar "oor die gebruik van veroordeelde misdadigers vir arbeid", waarmee die basis vir die Goelag gelê is. In die besluit is aanbeveel dat 'n netwerk kampe in afgeleë gebiede opgerig word waar gevangenes sal help om natuurlike hulpbronne te ontwikkel. Dit sou aanvanklik 'n klein netwerk kampe wees met 'n maksimum van 50 000 gevangenes. Op 1 Januarie 1930 was daar egter al 180 000. Die gevolg was dat 'n aantal projekte vinnige aangepak is om werk aan almal te verskaf, soos die bou van die Witsee-Oossee-kanaal en Moskou-kanaal en die aanlê van die Baikal-Amoer-spoorlyn.
Die meeste mense is tydens die bewind van Josef Stalin na die kampe gestuur. Meer as 18 miljoen mense was moontlik in 1929–1953 Goelag-gevangenes, terwyl nog miljoene ander tydens die bevolkingsverskuiwings van die Sowjetunie na afgeleë dele van die land gestuur is.[8][9][10]
Volgens amptelike statistieke van die Russiese regering in 1993 was daar in 1939, dus kort ná die periode van die Groot Suiwering, 2 022 976 mense in die Goelag-kampe. 'n Wetsartikel oor vyandelike bedrywighede teen die staat, die berugte Artikel 58, het dit moontlik gemaak om feitlik enigiemand te arresteer as "vyand van die volk". Dit het ware politieke teenstanders en geestelikes ingesluit, maar ook byvoorbeeld sogenaamde klassevyande (soos mense van adellike afkoms), seëlversamelaars (weens verdagte belangstelling in die buiteland), gestremdes en oorlogsgevangenes wat tydens die Tweede Wêreldoorlog dwangarbeid in Nazi-Duitsland moes verrig (weens hulp aan die vyand). Sekere volke wat in die pad gestaan het van Russifikasie moes dit veral ontgeld, soos die Baltiese volke en Wes-Oekraïners. Ná die Poolse veldtog is honderdduisende Pole uit die ooste van Pole, wat deur Rusland beset is, na die Goelag gestuur.
Meer as 'n miljoen Goelag-gevangenes is in die Tweede Wêreldoorlog "vrygelaat" om in die Rooi Leër te dien.
Hoewel die kampe 'n belangrike rol in die Sowjet-ekonomie gespeel het vanweë onder meer die herwinning van delfstowwe en die bou van kanale en stede, was die omstandighede in die kampe beroerd. Die gevangenes het nie genoeg kos en klere gekry nie, hulle is mishandel en sommige is gedryf tot hulle dood neergeslaan het.
Ná Stalin
Ná die dood van Stalin in 1953 is meer as die helfte van die Goelag-gevangenes vrygelaat. Dié wat tot vyf jaar of korter gevonnis is, het in 1953 kollektiewe amnestie gekry; in die praktyk het dit beteken dat veral gewone misdadigers vrygelaat is. In 1954 is ook groot getalle politieke gevangenes vrygelaat, al is hulle dikwels gedwing om vir nog 'n paar jaar in die omgewing van die kampe te bly.
Die vrylatings, gepaardgaande met massa-rehabilitasie, het vinnig toegeneem ná Nikita Chroesjtsjof se veroordeling van Stalinisme in sy toespraak op die 20ste Kongres van die Kommunistiese Party in Februarie 1956.
Die Goelag-administrasie is in 1960 amptelik ontbind en die bestuur van die kampe het daarna onder die KGB geval. Volgens onlangse ramings wat gebaseer is op argiefdokumente was tussen 28 miljoen en 50 miljoen mense die een of ander tyd van hul lewe in die kampe tydens die periode van Stalinisme.
Toestande
Leef- en werktoestande in die Goelag het baie verskil na gelang van tyd, plek en die impak van ander gebeurtenisse – internasionaal (soos die Tweede Wêreldoorlog) én landwyd (soos droogtes en hongersnood, tekorte, vlae van terreur en die hoeveelheid mense in die kampe). Die meeste van die gevangenes het egter die grootste deel van die tyd gely weens te min kos en klere, oorbevolking, koue, hitte, swak gesondheid en geen of min gesondheidsorg. Die meeste moes harde fisieke werk verrig. Die vlak van meganisasie was in die kampe laer as in die res van die land: gereedskap was dikwels primitief en as daar masjiene was, was hulle maar dun gesaai. Amptelik vasgestelde werkure was meestal langer en af dae minder as vir gewone Sowjet-werkers. Plaaslike kamp-administrateurs het ook dikwels die amptelike werkure verleng.
Benewens 'n groot aantal strawwe vir gevangenes wat geweier het om te werk (en ander wat soms eenvoudig te swak was om hul kwotas te haal), was daar 'n paar maniere om die gevangenes aan te spoor om produktiwiteit te verhoog. Dit sluit in geldelike bonusse (sedert die vroeë 1930's) en die betaling van lone (sedert 1950), die verkorting van vonnisse asook voorkeurbehandeling en voorregte vir die produktiefste werkers.
'n Wagtoring van 'n Goelag-kamp naby Toeroechansk
'n Stelsel wat in al die kampe gebruik is om gevangenes te motiveer, was gestandaardiseerde "voedingskale": Die grootte van 'n gevangene se daaglikse kosrantsoen het afgehang van die persentasie van sy kwota wat hy voltooi het. Hoewel dit baie gevangenes aangespoor het, het dit ook soms die teenoorgestelde uitwerking gehad: talle wat nie hul kwotas kon haal nie, het al hoe meer verhonger en uiteindelik gesterf.
Die volgende was die kostoelating vir 'n no. 1-gevangene in 1948 (per persoon per dag, in gram):[11]
Onmiddellik ná die Duitse inval van die Sowjetunie in Junie 1941 het die toestande in die kampe drasties versleg: werkkwotas is vergroot, kosrantsoene verklein en daar was geen mediese voorraad nie. Dit het die sterftesyfers laat styg totdat die toestande aan die einde van die oorlog begin verbeter het.
Kulturele invloed
Die Goelag-tydperk het dekades lank geduur en dermiljoene mense op die een of ander manier beïnvloed. Die kulturele inpak daarvan was enorm.
Die Goelag beïnvloed steeds die manier waarop talle Russe dink en is 'n belangrike deel van die Russiese volkskunde. Baie liedjies van die skrywer-sangers bekend as die bards, veral Wladimir Wisotski en Aleksander Galitsj (nie een van hulle was in 'n kamp nie) beskryf die lewe in die Goelag en verheerlik die lewe van "zeks", of gevangenes. Woorde en frases wat in die strafkampe ontstaan het, het in die 1960's en 1970's deel geword van die Russiese/Sowjet-omgangstaal.
Die memoires van onder andere Aleksander Dolgoen, Aleksandr Solzhenitsyn, Warlam Sjalamof en Eugenia Ginzburg het die simbool van weerstand in die Sowjet-gemeenskap geword. In hul boeke, veral dié van Solzhenitsyn, word die Sowjet-volk skerp veroordeel omdat hulle die Goelag toegelaat het, maar dis ook 'n getuigskrif vir die moed en volharding van die mense wat vonnisse uitgedien het.
Nog 'n kulturele verskynsel in die Sowjetunie wat met die Goelag verbind word, is die gedwonge migrasie van talle kunstenaars na Siberië. Dit het gelei tot 'n soort renaissance in plekke soos Magadan, waar die gehalte van teaterproduksies kers vasgehou het by dié van Moskou.
Geskrifte deur Goelag-gevangenes
Baie verhale van Goelag-gevangenes is ná die Tweede Wêreldoorlog gepubliseer.
Julius Margolin se boek A Travel to the Land Ze-Ka is in 1947 voltooi, maar dit was onmoontlik om in daardie tyd so 'n anti-Sowjet-boek te laat publiseer.
Gustaw Herling-Grudziński het A World Apart geskryf wat deur Andrzej Ciolkosz in Engels vertaal is en in 1951 verskyn het. Dis 'n beskrywing van sy eie lewe in die kamp en 'n diepte-ontleding van die aard van die Sowjet- kommunistiese stelsel.
Aleksandr Solzhenitsyn se boek The Gulag Archipelago was nie die eerste letterkundige werk oor strafkampe nie. Sy vorige boek oor die onderwerp, One Day in the Life of Ivan Denisovich, oor 'n tipiese dag van 'n Goelag-gevangene, is in November 1962 vir die eerste keer gepubliseer in die invloedryke Sowjet-maandblad Nowi Mir ("Nuwe Wêreld"), maar dis gou daarna verbied en uit alle biblioteke verwyder. The First Circle, 'n verhaal oor die lewe van drie gevangenes in die Marfino-sjarasjka (of spesiale tronk), is in 1968 oorsee gepubliseer.
János Rózsás, 'n Hongaarse skrywer, het talle boeke en artikels oor die Goelag geskryf.
Zoltan Szalkai, 'n Hongaarse maker van dokumentêre rolprente, het verskeie prente oor Goelag-kampe gemaak.
Karlo Štajner, 'n Oostenrykse kommunis wat in die voormalige Koninkryk van Joego-Slawië aktief was en van 1932–1939 bestuurder van die Komintern-uitgewery in Moskou was, is een nag in sy huis in Moskou gearresteer en weggeneem weens beskuldigings van anti-rewolusionêre bedrywighede. Hy het die volgende twintig jaar in kampe van Solofki tot Norilsk deurgebring. Ná sy verhoor en vrylating danksy die normalisering van politieke bande tussen die USSR en Joego-Slawië het hy in Zagreb, Kroasië, gaan woon en die indrukwekkende boek 7000 days in Siberia geskryf.
Dancing Under the Red Star deur Karl Tobien (ISBN 1-4000-7078-3) vertel die verhaal van Margaret Werner, 'n jong atletiese meisie wat net voor Stalin se terreur na Rusland trek. Sy ondervind baie probleme omdat haar pa gearresteer word. Werner is die enigste Amerikaanse vrou wat die Goelag oorleef het om haar verhaal te vertel.
Alexander Dolgun's Story: An American in the Gulag (ISBN 0-394-49497-0) gaan oor 'n lid van die Amerikaanse Ambassade en I Was a Slave in Russia (ISBN 0-8159-5800-5) oor 'n Amerikaanse fabriekwerker se seun.
The Long Walk: The True Story of a Trek to Freedom: In die kampe van die Siberiese Goelag het vriende gesê dis onmoontlik, maar in die lente van 1942 het Slavomir Rawicz en vier ander na Brits-Indië geloop – 4 000 myl ver, oor toendra, bevrore riviere en Himalaja-pieke (ISBN 978-1-59228-944-8).
Huidige situasie
Dié gedenkteken in Sint Petersburg is gemaak van 'n rotsblok uit die Solofki-kamp.
Mense woon steeds in sommige van die kampe. Die groot afsondering van baie kampe, soos dié om die stad Workoeta en in die Kolima om Magadan, maak vervoer duur en die gebrek aan alternatiewe lei daartoe dat baie oudgevangenes in die gebiede gebly het en soms steeds in die barakke woon.
Baie oudgevangenes worstel steeds met posttraumatiese stoornisse. Die "konsentrasiekamp-sindroom" word dikwels nie in Rusland erken nie. Baie Russe wil liewer nie herinner word aan die gebeurtenisse van die Goelag wanneer hulle terugdink aan die "goeie tyd" van die Sowjetunie nie. Verder verskil tronke in die post-kommunistiese Rusland soms min van die Goelag-gevangenisse: mense sit ingepak in klein selle onder slegte omstandighede.
Vir redelike klein oortredings word ook soms lang strawwe opgelê. In Sentraal-Asië word baie mense steeds opgesluit weens "bedrywighede teen die staat".
Die Russiese organisasie Memorial beskou dit as sy taak om gebeurtenisse van die Goelag neer te pen om die herinneringe daaraan lewend te hou.
Walter Ciszek, With God in Russia, Ignatius Press, 1997, 433 pp., ISBN 0-89870-574-6.
Nicolas Werth, "A State Against Its People: Violence, Repression, and Terror in the Soviet Union, in Stephane Courtois e.a., red., The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression, Harvard University Press, 1999, ISBN 0-674-07608-7, pp. 33-260.
Alexander Dolgun, Patrick Watson, Alexander Dolgun's story: An American in the Gulag, NY, Knopf, 1975, 370 pp., ISBN 978-0-394-49497-5.
Simon Ertz, Zwangsarbeit im stalinistischen Lagersystem: Eine Untersuchung der Methoden, Strategien und Ziele ihrer Ausnutzung am Beispiel Norilsk, 1935–1953, Duncker & Humblot, 2006, 273 pp., ISBN 978-3-428-11863-2.
J. Arch Getty, Oleg V. Naumov, The Road to Terror: Stalin and the Self-Destruction of the Bolsheviks, 1932–1939, Yale University Press, 1999, 635 pp., ISBN 0-300-07772-6.
Eugenia Ginzburg, Journey into the whirlwind, Harvest/HBJ Book, 2002, 432 pp., ISBN 0-15-602751-8.
Eugenia Ginzburg, Within the Whirlwind, Harvest/HBJ Book, 1982, 448 pp., ISBN 0-15-697649-8.
Gustaw Herling-Grudzinski, A World Apart: Imprisonment in a Soviet Labor Camp During World War II, Penguin, 1996, 284 pp., ISBN 0-14-025184-7.
Oleg V. Khlevniuk, The History of the Gulag: From Collectivization to the Great Terror, Yale University Press, 2004, hardcover, 464 pp., ISBN 0-300-09284-9.
Tomasz Kizny, Gulag: Life and Death Inside the Soviet Concentration Camps 1917–1990, Firefly Books Ltd., 2004, 496 pp., ISBN 1-55297-964-4.
John H. Noble, I Was a Slave in Russia, Broadview, Illinois: Cicero Bible Press, 1961).
Jacques Rossi, The Gulag Handbook: An Encyclopedia Dictionary of Soviet Penitentiary Institutions and Terms Related to the Forced Labour Camps, 1989, ISBN 1-55778-024-2.
