X
X
A B C D E
F G H I J
K L M N Ñ
O P Q R S
T U V W X
Y Z
Digrafos
ch gu ix ll ny
qu rr
Atros simbolos
Ç l·l nn tz

A X (equis u xe) ye a vinticinquena letra de l'alfabeto aragonés y vintena consonant. Perteneixe tamién a l'alfabeto latino.

En aragonés puet representar o fonema prepalatal fricativo xordo u o grupo fonico [ks].

En aragonés

[editar | modificar o codigo]

En aragonés o fonema prepalatal fricativo xordo puet tener as realizacions [ʃ], [iʃ], [i̯ʃ] y [tʃ], y puet estar representau tanto por o digrafo <ix> como por a letra u grafema <x> seguntes as siguients reglas[1]:

O grafema <x> representa tamién o grupo fonico [ks] (que puet realizar-se como [s] en dicción rapida) en todas as posicions: xenofobo ([kseno’foβo]), xilofaga ([ksilo’faɣa]), taxi ([’taksi]), sexo ([’sekso]), axial ([ak’sjal]), examen ([ek’samen]), afixo ([a’fikso]), ortodoxas ([orto’ðoksas]), excretor ([ekskɾe’toɾ]), explicar ([ekspli’kar]), externo ([eks’teɾno]), ápex ([’apeks]), clímax ([’klimaks]), burofax ([buɾo’faks]).

En grafías medievals aragonesas y navarras

[editar | modificar o codigo]

Por un regular o grafema <x> representa, como ye dito a lo fonema prepalatal fricativo xordo. Manimenos Manuel Alvar testimonia pa o latín notarial aragonés que tamién podeba representar a vegatas a lo fonema postalveolar africau xordo que en la grafía actual se representa por o digrafo "ch": Sanxo Galinç ([’santʃo ɣa’linθ]), Lope Sanxi ([’lope ’santʃi]), Sanxo Gartianes ([’santʃo gaɾ’tjanes]), Sanxo ([’santʃo]), Sanxiz ([’santʃiθ]), Iraxe ([i’ɾatʃe]), iraxensi ([i’ratʃensi]), Oxoa ([o’tʃoa]), Exoua ([e’tʃoβa]), Exo ([e’tʃo]), Sanxetz ([’santʃeθ]), Sanxus ([’santʃus]), Belxit ([bel’tʃit]). En a más gran part d'os casos son grafías esporadicas y no s'emplegarán tanto en o romance aragonés medieval.

O costumbre de representar a prepalatal africada xorda como una ch lo ha heredau a grafía actual d'o catalán pa representar a pronunciación occidental: Xestalgar ([tʃestal’ɣaɾ]), Montixelvo ([monti’tʃelβo]), xocolata ([tʃoko’lata]), xé(ic) ([’tʃejk] u [tʃe]), etc...

Bibliografía

[editar | modificar o codigo]

Referencias

[editar | modificar o codigo]
  1. (an) Ortografía de l'aragonés. AAL

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]