| |
|---|---|
| Moted: | Margaretha Geertruida Zelle 7 gustul 1876 Leeuwarden |
| Deadam: | 15 tobul 1917 Vincennes, Château de Vincennes[*] |
| Deadamakod: | gunshot wound[*] |
| Lifatopam: | Dutch East Indies[*], Province of Venice[*], 's-Gravenhage, Madrid, Prison Saint-Lazare[*] |
| Cal(s): | courtesan[*], lükan[*], exotic dancer[*] |
| Tatät(s): | Regän Nedäna[*] |
| Matan(s): | Rudolph MacLeod[*] |
| Cil(s): | Norman-John MacLeod[*], Louise Jeanne MacLeod[*] |
| Pal(s): | Adam Zelle[*], Antje van der Meulen[*] |
| Dispenäd: | |
| |
Jiel Mata Hari, pämotöl as Margaretha Geertruida (Grietje) Zelle (1876 gustul 7 in Leeuwarden, Nedän – 1917 tobul 15 in Vincennes, Fransän) äbinof jidanüdan ä jinepuedan Nedänik, kel päcödetadeidof fa jütanef kodü vob pro neflen dü Volakrig Balid.
Margaretha Zelle pämotof in Leeuwarden, Frisän in Nedän, lä hiel Adam Zelle, dalaban hätiselidöpa, e jiel Antje van der Meulen, kels bofiks pimotons e pidugälons in Fridän. Ven älabof lifayelas 6, famül ofik äfealotädon lü Leiden. Ün 1891 mot ofik ädeadof e fat ofik äfailom. Bäldotü yels 18, el Margaretha ämatikof ko nafemafizir Nedänik: Rudolf MacLeod in Amsterdam. Äfealotädons sui Yafeän, kö älabons cilis tel. Son onsik ädeadom ün 1899 sekü venenam, jiniko fa dünan no pekotenüköl. Pos geköm lü Nedän, ämatiteilons ün 1903; el Rudolf äkipom dauti onsik. El Margaretha ädönumatikof ko hiel Theodore Wattson ed ämotof dauti labü nem Flora. Poso dönu ämatiteilof, ed äperof dauti sekü maläd nesevädik.
Ün yel ot, el Margaretha äfealotädof ini Paris, kö ävobof, me nem: Lady MacLeod, as jevodimonitan in sirkud. Ävobof ottimo id as pated pro lekanans.
Ün 1905, äprimof ad sevädikön as jidanüdan stüla Löfüdänik. Ün tim et äsumof länemi: Mata Hari (kelos sinifon "Log Dela" – o. b. sol – in malay; Mata Malam, "Log Neita", binon mun.)
Löfädiälik, manis mödik älabölo, koapi okik pleidiko äjonölo, labü kein e löfid teiks, das lüloganefs ofik äsi publüg valik päkonkerons, el Mata Hari älabof benoseki legretik sis del balid oka lä Musée Guimet tü 1905 mäzul 13. Äplösenof oki as jiplin se Yafeän labü blud kultanas Lindänik, jikel sis cilüp ästudof lekan danüda salüdik Lindäna. Ettimo ämogos alane labü pösodöf maifälik, lefredik ä vilälik ad datikön lifajenädi e dientifi ed ad plösenön onis benosekiko äsva äveratons, nen riskäd, das ek ökanon-la vestigön onis, ibä kosäds bevünetik pämiedükons fa kaenav no nog saidiko ivolföl. Päfotografof mödikna nemödo u leno piklotölo. Ägebof stüli lerotik at dü plösenams okik, kelos äkodon benoseki legretik.
Do lesags ofik tefü licin ofik äbinons lölöfiko neveratiks, süf ofik äkonkeron valanis, bi älöpükon danüdi sänsüelik ad nivod stümabikum, de kel poso öfamükon zifi Paris. Lifastül ä leced libiks ofa vemo äsevädükons ofi; fotografots lerotik ofa ämaifükons yanis mödik ofe.
El Mata Hari äbinof i jinepuedan benosekik, kel älabof tefis ko militans nivoda löpikün, bolitans, e famikans äflunöl votik in läns mödik (a. s. Fransän, Rusän e Deutän). No äbinof vemo jönik; tikäl ofik ye äbinon kieniko fulü lerotäl.
Dü tims läbikün bü Volakrig Balid, pilecedof as lekanan libatikälik, ab, ven dinäds ävedons läs göniks, leced notidik ävotikon, e mödikans äkredons, das vom libalifik at ba äbinof bätodan riskädik. Kosäds ofik ko mans nämädik ädugons ofi suvo ini foginän, kelos öblinon ofe neläbi.
Dü Volakrig Balid, Nedän äblebon nepaletik. As tatätan Nedänik, jiel Margarethe Zelle äkanof fasiliko tävön bevü läns valik. Ad vitön lekomipöpis, ätävof vü Fransän e Nedän vegü Spanyän e Greta-Britän; atos klüliko ätirädon küpäli paletas valik. Älabof ün tim et tefis ko fizirs militik löpikün. Balna igo älesagof, ven päbesakof fa fizirs Linglänik, das ivobof as ganetan pro militanef Fransänik, do reiganef Fransäna no äfümükon konoti ofik. No pesevos, va älugof ün naed at, äkredölo, das konot at önitedükon ofi, u va reiganef Fransänik jenöfiko ägebon ofi ön mod at (ab, ad vitön säkädis bevünetik, no ävilob siön osi).
Ün yanul yela 1917, dünan pladulanefa Deutänik in Madrid äsedom radionanuni lü Berlin äbespikölo dunotis frutik ganetana Deutänik (kotanem: H-21). Ganetans Fransänik älilons nuni at e, stabü vödem onik, äfägons ad dientifön eli H-21 as el Mata Hari. Nun at ye pijüfon ma kot sevädik Fransänanes, e reiganef Deutäna äsevon osi; sekü atos, jenavans niludons, das nun äbinon neveratik, e pisedon teiko ad tikodükön Fransänanis, das el Mata Hari (üf ävobof pro Fransänans) äbinof ganetan telik. Ön mod at äkonons stöpädön dunami ofa.
Tü 1917 febul 13, el Mata Hari päfanäbükof in lötidöpacem okik in Paris. Ün tim at, krig äbinon vemo negönik pro Fransän. Viläl ifiböfikon, fin kriga jiniko no äbinon nilik, tummilats militanas länas valik ya ideadons, e mens äsukons kodädani alseimik. Jinedänan famik jiniko äpötof pö roul at. El Mati Hari päcödädof, kusadü vob pro Deutän, kel äkodon deadami degmilatas militanas. Siso ya pelesagos, das no ädabinons klülabots gudik; too päcodetof deadio, e päcodetadeidof fa jütanef tü 1917 tobul 15, bäldotü lifayels 41.
Kop ela Mata Hari no päflagon fa röletans ofik, e kludo pägebon pro vestigam sanavik. Kap ofik päbainon e pädakipon in Mused Kopava in Paris. Ün 2000 ye ragivans ätüvons, das kap inepubon (ba ya ün 1954, ven Mused pitöpätükon). Doküms ragivik yela 1918 jonons, das Mused igeton i reti kopa ofik, ab dils nonik ona äkanons poso patuvön.
Sagäds mödik äpubons dö cödetadeidam ela Mata Hari. Ma bal onas, äsedof kidi jütanefe oka, do jinos mögikum, das äsedof kidi lavogane okik, kel äbinom temunan deijütama ed ibinom bal lelöfäbas ofik. Sagoy i, das vöds lätik ofa äbinons: Merci, monsieur! (Danö! o söl!). Ma sagäd votik, el Mata Hari, ad neküpälükon deijütanis, ämaifükof mänedi okik ed äjonof omes kopi nüdik oka. Yeged gaseda The New Yorker yelü 1934 ye änunon, das älenlabof dü deijütam jimonitanaklotemi jönik, pemeköli pato dinädü et, e päri glufas vietik nulik (a neat Amazonian tailored suit, especially made for the occasion, and a pair of new white gloves). Ma sagäd votik, el Mata Hari ärefudof ad patanön ed ad tegön logis – bi äkredof, das deijütans piremädons ad gebön günis nen glöbs ma desin bal lelöfäbas ofik, ab desin at no äplöpon.
Tikamagot jidanüdana sänsüalik ä riskädik, kel, ävobölo as ganetan telik, ägebof bätodafägi okik ad dagetön klänis militik de lelöfäbs mödik oka, ästigedon magäli notidik. El Mata Hari ävedof sekü atos säkäd staböfik ela femme fatale.
Fam lunüpik ofa ye luveratiko päkodon fa biomagodem tiädü Mata Hari (1931), labü stelan: Greta Garbo as el Mata Hari. Do pästabon su jenots verätik se lif ela Margaretha Zelle, konot biomagodema at pädatikon gretadilo ad plidön pötiti publüga. Benosek legretik biomagodema romatik at äkoedon pubön konotis sümik lemödik. El Mata Hari äpubof in biomagodems votik, in televidasökods, ed i nünömapleds – ab lölöfiko nensekidiko de verät jenavik. Buks mödik pelautons dö el Mata Hari; aniks binons vestigots nolavik fefik, ab mödiks binons levemo fulü spekulots.
In Linglänapük:
