Hizbulloh arabcha: حزب الله | |
---|---|
Bosh kotib | Hasan Nasrulloh |
Asoschilari |
Subhi at-Tufayliy Sayid Abbos al-Musaviy |
Shtab kvartiralari | Bayrut, Livan |
Harbiy qanoti | Jihod kengashi |
Siyosiy qanoti | Livan qarshilik brigadalari |
Aʼzolari soni | 100,000 kishi (Hasan Nasrulloh maʼlumotlariga koʻra) |
Ideologiyasi |
Islom millatchiligi[1][2] Panislomizm[1] Xumaynizm Shia jihodchiligi[3] Mazhabchilik[4][5] Imperializmga qarshi[6][7] Gʻarbga qarshi[8][9][10][11] Antisemitizm[12][13][14][15] Antisionizm[16] Arab millatchiligi[17] |
Dini | Shialik |
Milliy mansublik | 8-mart ittifoqi |
Xalqaro mansublik | Qarshilik eksasi |
Parlamentar guruh | Qarshilik blokiga sodiqlik |
Ranglar | sariq va yashil |
Shiori |
arabcha: فَإِنَّ حِزْبَ ٱللَّهِ هُمُ ٱلْغَالِبُونَ „Kimki Allohni, Rasulni va imon keltirganlarni doʻst tutsa, albatta, Allohning (bu) hizbi chinakam gʻoliblardir.[Qurʼon 5:56] |
Parlamentdagi oʻrinlari[18] |
15 / 128 (12%) |
Ittifoqchilari |
Ittifoqchi mamlakatlar:
Ittifoqchi tashkilotlar: |
Vebsayt | moqawama.org.lb |
Hizbulloh (/ˌhɛzbəˈlɑː/,[28] /ˌxɛz-/; arabcha: حزب الله, soʻzma-soʻz 'Allohning partiyasi' or 'Xudoning partiyasi') Livandagi shia-islomiy siyosiy partiyasi va jangari guruhi boʻlib[29][30], 1992-yildan beri unga bosh kotibi Hasan Nasrulloh rahbarlik qiladi. Hizbullohning harbiylashtirilgan qanoti Jihod kengashi[31], siyosiy qanoti esa Livan parlamentidagi Qarshilik blokiga sodiqlik partiyasidir.
Hizbulloh 1982-yilgi Livan urushi ortidan Najafda tahsil olgan livanlik ulamolar tomonidan tashkil etilgan. 1979-yildagi Eron inqilobidan keyin partiya asoschilari Ruhulloh Xumayniy tomonidan belgilab berilgan modelni va u tanlagan „Hizbulloh“ nomini qabul qildilar[32]. Tashkilot Islom inqilobi gvardiyasi korpusining 1500 nafar instruktorlari koʻmagida tashkil etilgan boʻlib[33], Livanning janubidagi Isroil ishgʻoliga qarshi turish uchun turli Livan shia guruhlarini tashkilotga birlashtirgan[34][35][11][36]. Livandagi fuqarolar urushi paytida, Hizbullohning 1985-yildagi manifestida maqsadlari „amerikaliklar, fransuzlar va ularning ittifoqchilarini Livandan quvib chiqarish, oʻz yerlaridagi har qanday mustamlakachi tuzilmani yoʻq qilish“ sifatida koʻrsatilgan[37]. 1985-yildan 2000-yilgacha Hizbulloh 1985—2000-yillarda Janubiy Livan armiyasi va Isroil mudofaa kuchlariga qarshi Janubiy Livan mojarosida qatnashgan va 2006-yilgi Livan urushida Isroil mudofaa kuchlari bilan yana jang qilgan. 1990-yillarda Hizbulloh Bosniya urushi paytida Bosniya va Gersegovina Respublikasi armiyasi safida jang qilish uchun koʻngilli guruhlarni ham tashkil qilgan[38].
1990-yildan beri Hizbulloh Livan siyosatida, Hizbullohni livanlashtirish deb taʼriflangan jarayonda, keyinchalik Livan hukumatida ishtirok etgan va siyosiy ittifoqlarga qoʻshilgan. 2006—2008-yillardagi Livandagi norozilik namoyishlari[39] va toʻqnashuvlaridan soʻng[40], 2008-yilda milliy birlik hukumati tuzilgan, Hizbulloh va uning muxolif ittifoqchilari vazirlar mahkamasidagi 30 oʻrindan 11 tasini qoʻlga kiritgan, bu ularga veto huquqini berish uchun yetarli boʻlgan[30]. 2008-yil avgust oyida Livanning yangi vazirlar mahkamasi Hizbullohning qurolli tashkilot sifatida mavjudligini tan oladigan va uning „bosib olingan yerlarni ozod qilish yoki qaytarib olish“ huquqini kafolatlaydigan siyosat bayonoti loyihasini bir ovozdan maʼqullagan[41]. Hizbulloh Livandagi 8-mart ittifoqining bir qismi boʻlib, 14-mart ittifoqiga qarshidir. Partiya Livandagi shia musulmonlari orasida kuchli qoʻllab-quvvatlanadi[42], sunniylar esa uning tartibotidan norozi[43][44]. Hizbulloh Livanning ayrim nasroniylar yashaydigan hududlarida ham kuchlarga ega[45]. 2012-yildan beri Hizbullohning Suriya fuqarolar urushidagi ishtiroki tashkilotning Suriya hukumati tarafida ekanligini koʻrsatgan, buni Hizbulloh sionistik fitna va Isroilga qarshi Bashar al-Assad bilan tuzilgan ittifoqini yoʻq qilishga qaratilgan „Vahhobiy-sionistlar fitnasi“ deb taʼriflagan[46][47]. 2013—2015-yillarda tashkilot oʻz militsiyasini Suriya va Iroqda „Islomiy davlat“ga qarshi kurashish yoki mahalliy jangarilarni tayyorlash uchun joylashtirgan[48][49]. 2018-yilgi Livandagi umumiy saylovda Hizbulloh 12 oʻringa ega boʻlgan va uning ittifoqi Livan parlamentidagi 128 oʻrindan 70 tasini qoʻlga kiritib, saylovda gʻalaba qozongan[50][51].
2006-yildan boshlab guruhning harbiy kuchi sezilarli darajada oshadi[52][53], shu sababli uning yarim harbiylashtirilgan qanoti Livan armiyasiga nisbatan kuchliroq boʻlgan[54][55]. Hizbulloh „davlat ichidagi davlat“ sifatida taʼriflangan,[56] va Livan hukumatida oʻrinlari, radio va sunʼiy yoʻldosh telestansiyasi, ijtimoiy xizmatlar hamda Livan chegaralaridan tashqarida jangchilarni keng koʻlamli joylashtirish qudratiga ega tashkilotga aylangan[57][58][59]. Guruh hozirda Erondan harbiy tayyorgarlik, qurol-yarogʻ va moliyaviy koʻmak, garchi Suriya urushining mazhabviy tabiati guruh qonuniyligiga putur yetkazgan boʻlsa-da[57][60][61], Suriyadan siyosiy koʻmak oladi[62]. 2021-yilda Nasrulloh guruhda 100 ming jangchi borligini maʼlum qilgan[63]. Butun tashkilot yoki uning faqat harbiy qanoti bir qancha davlatlar, jumladan, Yevropa Ittifoqi va 2017-yildan beri Arab ligasiga aʼzo boʻlgan koʻpchilik davlatlar tomonidan terrorchi tashkilot deb tan olingan. Ikkita istisno davlat, Hizbulloh – mamlakatning eng nufuzli siyosiy partiyalaridan biri boʻlgan Livan va Iroq. Rossiya esa Hizbullohni „terrorchi tashkilot“ sifatida emas, balki „qonuniy ijtimoiy-siyosiy kuch“ deb biladi[64].
Kitoblar
Maqolalar
Hizbulloh haqida Vikipediyaning qardosh loyihalarida koʻproq bilib oling | |
![]() |
Media fayllar Vikiomborda |
![]() |
Iqtibos, maqol va matallar Vikiiqtibosda |
![]() |
Asarlar matnlari Vikimanbada |