Afaziya (yunoncha — inkor qoʻshimchasi va phasis — fikr) — gapira olmaslik, soʻzlash qobiliyatining buzilishi. Afaziyaga bosh miya poʻstloq qavatidagi soʻzlash markazining oʻzgarishi sabab boʻladi. Motor (harakat) va sensor (sezish) xillari bor. Motor Afaziyada bemor gapirmoqchi boʻlganda soʻzlarni topa olmasa, sensor Afaziyada bemorga qaratilgan soʻzlar maʼnosini anglab yetmaydi, oʻz nutqini nazorat qilolmaydi. Afaziya bosh miyaning ogʻir kasalliklari, rivojlanuvchi falajlik va hokazoda uchraydi[1]. Afaziya anʼanaviy ravishda til nuqsonlari nuqtai nazaridan tavsiflangan boʻlsa-da, afaziya bilan ogʻrigan koʻplab odamlar diqqat, xotira, ijro etuvchi funksiyalar va oʻrganish kabi sohalarda umumiy tilga oid boʻlmagan kognitiv nuqsonlarni boshdan kechirishlari haqida koʻproq dalillar mavjud[2][3][4]. Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, diqqat va ish xotirasi kabi kognitiv nuqsonlar afaziya bilan ogʻrigan odamlarda til buzilishining asosiy sababidir[5]. Boshqalar kognitiv nuqsonlar koʻpincha birgalikda yuzaga keladi, ammo afaziya boʻlmagan insultga uchragan bemorlarda kognitiv nuqsonlar bilan taqqoslanadi va shikastlanishdan keyin umumiy miya disfunktsiyasini aks ettiradi[6]. Kognitiv neyron tarmoqlar insultdan keyin tilni qayta tashkil etishni qoʻllab-quvvatlashi koʻrsatilgan boʻlsa-da[7], afaziyadagi til nuqsonlari asosida diqqat va boshqa kognitiv sohalardagi yetishmovchilik darajasi hozirgacha noaniq[8]. Lokalizatsiya yondashuvlari afaziyalarni ularning asosiy namoyon boʻlish xususiyatlariga va ularni keltirib chiqargan miya hududlariga koʻra tasniflashga qaratilgan[9][10]. XIX asr nevrologlari Pol Broka va Karl Vernikning dastlabki ishlari ushbu yondashuvlar afaziyaning ikkita asosiy kichik turini va yana bir nechta kichik turlarini aniqlaydi.
Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |