Serebral palsi (SP), gelişmekte olan beyinde intrauterin (rahim içindeki fetal ) dönemde veya yaşamın ilk aylarında oluşan lezyon ya da zedelenme sonucu gelişen, ilerleyici olmayan ancak yaşla birlikte değişebilen, hareketi kısıtlayıcı kalıcı motor fonksiyon kaybı, postür ve hareket bozukluğudur. Bu hastalarda epilepsi, zeka geriliği, davranış bozukluğu, yutma sorunları, kas-iskelet bozuklukları gibi ikincil tıbbi sorunlar görülebilir.[1]
SP prevalansı toplumlara göre değişmekle birlikte, her 1000 canlı doğumda 1-5 olarak bildirilmektedir. Tanı; hikâye, fizik muayene ve destekleyici laboratuvar testleri ile konulmaktadır. SP gelişimine neden olan etiyolojik risk faktörleri; prematürite, anoksi, zor doğum ve düşük doğum ağırlığı başta olmak üzere çok çeşitlilik arz edebilir. Son yıllarda gelişmekte olan ülkelerdeki yenidoğan bakımındaki gelişmeler; SP’de doğum öncesi nedenlerin ağırlık kazanmasına; gelişmekte olan ülkelerde ise, neonatal bakımın yetersiz olmasına bağlı olarak, doğum komplikasyonları ve yenidoğan sorunlarının daha fazla görülmesine yol açmıştır.[2]
Aslında SP, bir arada görülen birçok bozukluk ve semptomlar bütünüdür. Hareket ve postür bozukluklarına ilaveten; epilepsi, mental gerilik, konuşma ve işitme bozukluğu, iskelet deformiteleri, yutma ve beslenme bozuklukları, ağız ve diş sorunları gibi birçok problem görülebilmektedir.[2]
Serebral Palsi Risk Faktörleri
Prenatal dönem gebelik boyunca ve doğum eylemi başlayana kadarki süreci kapsar, doğum gerçekleşene kadarki dönem perinatal dönemdir. Postnatal periyot ise doğumdan itibaren miyelinizasyonun meydana geldiği 2,5-3 yaşa kadarki beyin maturasyonu dönemini kapsar. Risk multifaktöriyeldir ve büyük bölümü açıklanamaz.
Prenatal Dönem
- Kalıtımsal hastalıklar (akraba evlilikleri sonucu oluşan gebelikler )
- Maternal (anneye ait) viral enfeksiyonların (Rubella, herpes, toksoplazmozis, sitomegalovirüs) intrauterin(rahim içinde bulunan) fetusa geçmesi
- Korioamnionit (rahimin, zarlarının ve amniotik sıvının başta bakteriyel etkenle) enfekte olması (kronik vajinal akıntı üzerine gebelik, rahim iltihabı üzerine gebelik oluşması, gebelikte enfeksiyon üretecek servikal ektropiyonun genişlemesi, ...)
- Annenin metabolik hastalıkları (Diyabet, hipo/hipertiroidi, gebelik toksemisi, preeklampsi)
- İntrauterin fetal beynin oksijensizliğe(anoksiye) maruz kalması ya da fetüsün kan akımının azalması (Plasenta yetmezliği, maternal hipertansiyon - hipotansiyon, anemi, hamilelik esnasında yapılan ameliyatlar,plasentanın hızlı ve fazla kalsifikasyonu, plasental anomaliler)
- Rh uyumsuzluğu: ABO ve Rh uyuşmazlığı sonucu kernikterus gelişmesi
- İlk trimesterde radyasyona, teratojenlere maruz kalma
- Kimyasal zehirlenme (Alkol, sigara, uyuşturucu maddeler )
- Komplikasyonlu gebelik (uzamış abortus imminens - düşük tehlikesi, plasenta dekomanı, plasenta previa, kordon sarkması, zor doğum, rahim içerisinde bebeğin gelişme geriliği IUGR, inatçı oligohidramnios, doğum öncesi mekonyum salınımı)
- Konjenital beyin malformasyonları (fetal beyinde AV Malformasyon oluşması, beyin parankimi(dokusu) ile ilgili defektler)
- Sosyoekonomik faktörler (fakirlik nedeniyle yeterli gebelik öncesi/gebelik esnasında jiekolojik ve obstetrik bakım alınmamış olması, Gebelik bakım - tedavi süreçleri ile ilgili ölçüsüz şekilde maddi tasarruf yaparak gebelik takiplerinden kaçınma veya minimalde tutmak)
- Reprodüktif yetersizlik (hipoplazik (küçük) rahim, belirgin anomalili rahim, maksimal gebelik performansında bile fetusun potansiyeline izin vermeyecek uterusa sahip olmak)
- Maternal mental retardasyon, konvülsiyonlar, annede şizofreni gibi ağır ruhsal bozukluklar
- Çoğul gebelik
- İleri anne yaşı (35 ve üzeri) oluşan gebelikler
- Başarısız çocuk düşürme denemeleri (Mekanik veya toksik, teratojenik ajanlar ile)
- Amniyon sıvı azlığı nedeni ile yeterli (gevşememiş uterus parankimi nedeniyle) kan dolaşımının sağlanamaması ve kronik fetal hipoksi
- Rahimi içerecek şekilde abdominal travma
- Prenatal fetal beyin kanaması
- Çoklu jinekolojik hastalık ile gebeliğin birleşmesi (rahim iltihabı + miyom+gebelik, rahim ağzında yırtık + kansızlık + gebelik, uyumsuz karakterli gebe + şeker hastalığı + guatr + gebelik, uzamış düşük riski oluşmuş gebelik + anomalili uterus + GDM + fakirlik , ...)[3]
Perinatal Dönem
- Prematurite (<36 hafta )
- Düşük doğum ağırlığı (<2500gr)
- Zor/müdahaleli doğum
- Hastane dışında Doğumlar (evde, otobüste, uçakta, trende, takside doğum yapılarak yetersiz obstetrik bakım - müdahale alınması )
- Anormal geliş (makat, transvers şekilde doğuma başlamış uterus)
- İntrakranial kanama
- Travma
- Enfeksiyon
- Bradikardi ve hipoksi
- Düşük APGAR skoru
- Anoksi (Respiratuar distres sendromu, mekanik obstrüksiyon, doğum eyleminin uzun sürmesi, kordon dolanması, plasenta previa, yenidoğan anemisi)
Postnatal Dönem
- Travma
- Enfeksiyon (Ensefalit, menenjit, sepsis, apse)
- İntrakranial kanama
- Koagulopatiler (Pıhtılaşma bozuklukları)
- Konvülsiyonlar
- Hiperbiluribinemi
- Arteriovenöz malformasyonlar
- Anoksi (Karbonmonoksit zehirlenmesi, suda boğulma, yiyecek aspirasyonu)
- İnflamatuar-immünolojik nedenler (Sistemik lupus eritematozus, Reye sendromu)
- İntrakranial patoloji[4]
SP'de Tedavi Yöntemleri
En etkin tedavi engellemektir. Gebeliklerden önce jinekolojik rehabilitasyon ile sorunlar ortadan kaldırılmalıdır.Yeterli jinekolojik ve obstetrik bakım alınması teşvik edilmelidir. Risk grubunda çıkan kişiler için standart üstü yaklaşımlar sergilenmelidir.[3]
SP tedavisinde ise birçok branşın birlikte, koordineli ve multidispliner bir yaklaşımla çalışması gerekmektedir. Ayrıca hasta ile birlikte ailenin de tedaviye dahil edilmesi daha başarılı sonuçlar vermektedir. Sıklıkla tedavide, fiziksel tıp ve rehabilitasyon, ortopedi, çocuk nörolojisi, fizyoterapi ve iş uğraşı terapisi gibi meslek mensupları aktif rol oynamaktadır.[2]
- Medikal tedavi:
- Beslenmeyi düzenlemek
- Nöbetleri durdurmak
- Genel sağlık önlemleri (aşılama)
- Spastisite ve hareket bozukluğunu azaltmak
- Oral medikasyonlar
- İntratekal medikasyonlar
- Kemonöroliz (fenol, botulinum toksini)
- Psikolojik tedavi
- Botoks
- Özel eğitim
- Fizyoterapi
- Ergoterapi (İş-uğraşı terapisi)
- Ortezler
- Ortopedik tedavi
- Düzeltici alçılama
- Cerrahi tedavi
- Nöroşirurjik girişimler
- Talamotomi
- Derin beyin stimulasyonu
- Selektif dorsal rizotomi
- Elektrostimulasyon
- Fonksiyonel elektrik stimulasyon yöntemleri
- Repetatif manyetik stimulasyon[4]
