Gabdulhay Huramoviç Ahatov | |
---|---|
![]() | |
Doğum | 8 Eylül 1927 Staroye Aymanovo köyü, Menzelinsky kantonu, TÖSSC, RSFSC, SSCB |
Ölüm | 25 Kasım 1986 (59 yaşında) Yarçallı, TÖSSC, RSFSC, SSCB |
Ölüm sebebi | Felç (İnme)[1] |
İkamet | Kazan, Tataristan (1947-1954); Tobolsk, Tümen Oblastı (1954-1958); Ufa, Başkurtistan Cumhuriyeti (1958-1985); Yarçallı, Tataristan (1985-1986) |
Etnik köken | Tatar |
Vatandaşlık | SSCB |
Eğitim | Kazan Pedagoji Devlet Enstitüsü (Tatar Beşeri Bilimler ve Eğitim Devlet Üniversitesi) |
Meslek | Filoloji Profesörü, Türkolog, Dilbilimci |
Tanınma nedeni | Modern Tatar Diyalektoloji ve İfade Tarzı Araştırma Okulları |
Evlilik | Rosa Akhatova, nee Deminova (born July 11, 1929) |
Çocuk(lar) | Aydar Akhatov |
Ödüller | ![]() ![]() |
Resmî site | akhatov.org |
İmza | |
Gabdulhay Huramoviç Ahatov (Rusça: Габдулха́й Хура́мович Аха́тов; Tatarca: Габделхәй Хурам улы Əхәтов Ğabdelxəy Huram ulı Əxətov; 8 Eylül 1927 - 25 Kasım 1986), Sovyet Tatar dilbilimci, profesör. İlk doktorasını 1954 yılında, ikinci doktorasını ise 1965 yılında Filoloji üzerine yapmıştır.[2]
1951 yılında Kazan Eyalet Pedagoji Enstitüsü’nden ve 1954 yılında lisansüstü okulundan dereceyle mezun oldu. SSCB Bakanlar Konseyi Yüksek Tasdik Komisyonu üyeliğine gelen Ahatov ayrıca, şimdi feshedilmiş olan SSCB’nin birçok üniversitesinde Doktora ve Yükseklisans İhtisas Kurulu Başkanlığı yaptı.[3] Akhatov, aralarında Modern Tatar Diyalektoloji Bilimi Okulu ve Kazan Deyişbilim Okulu’nun da yer aldığı birçok araştırma enstitüsünün kurucusuydu.[4]
Yerli Sibirya nüfusunun diyalektik özelliklerini ve farklılıklarını inceleyen Akhatov, Sibirya Tatarları’nın konuşma dilindeki, Kıpçaklı Sibirya Tatarları’ndan[5] edindiklerini düşündüğü telaffuz farklılığını fark eden ilk bilim insanlarından birisiydi.[6][7] Akhatov, “Batı Sibirya Tatarları’nın Diyalekti” (1963) isimli klasik temel araştırma çalışmasında, Tobol-İrtiş Tatarları’nın Tümen ve Omsk eyaletlerindeki bölgesel yeniden yerleşmeleri hakkında yazmıştır.
Fonetik sisteminin, sözcüksel kompozisyonunun ve gramer yapısının kapsamlı bir entegre analizden sonra, bilim insanları, Sibirya Tatarları’nın dilinin ayrı bir diyalekt olduğu, alt-diyalektlere sahip olmadığı ve var olan en eski Türkî dillerden birisi olduğu kanısına varmışlardır.[7] Akhatov, Türk dilleri incelemelerinde ilk defa, Tatar dili deyimlerinin, teorik olarak tutarlı ve sistematik bir tanımını yapmıştır. Kendisi, yaygın olarak bilinen “Tatar dili Deyişbilim sözlüğü” (1982)’nün yazarıdır.[8]
Profesör Akhatov, 30 yıldan uzun bir süre boyunca Rusya’nın çeşitli üniversitelerinde ve enstitülerinde Tatar Filolojisi Bölüm Başkanlığı yapmıştır. Akhatov ayrıca, dilin genel teorisi üzerine araştırmalarda bulunmuştur. Kendisi, eşleştirilmiş kelimelerin temel belirtileri hakkında kapsamlı bir çalışma yayımlamış,[9] Türkî dillerde çift olumsuzların doğasını araştırmış ve ayrıntılı bir şekilde incelemiş,[10] ayrıca eşleştirme kanununu keşfetmiş ve formüle etmiştir.[11] Akhatov, 40’ın üzerinde doktor ve bilim adayını yetiştirmiş ve yaklaşık 200 adet bilimsel makale yayımlamıştır.
Akhatov gerçek bir poliglot’du. Kendisi iki düzinenin üzerinde dil biliyordu.[12][13] Akhatov’un bir dizi bilimsel çalışması XII. Uluslararası Dilbilimciler Kongresi (Tokyo, 1982)’nde büyük övgüyle karşılanmıştır.[14] Kendisi birden fazla diyalektolojik keşif organize etmiştir ve ayrıca birçok bilimsel çalışmanın, sözlüğün, ders kitabının, diyalektoloji, deyişbilim ve sözcükbilim programlarının ve kullanma kılavuzlarının yaratıcısı ve yazarıdır.
Profesör Akhatov, alanındaki önemli çalışmaları ve verdiği üstün hizmetlerden dolayı, SSCB Yüksek Sovyet Prezidyumu tarafından “For Labour Valour” Madalyası ve “Veteran of Labour” Madalyası ile ödüllendirilmiştir.
Profesör Akhatov’un 20 Haziran 1957 tarihlminde doğan oğlu Aydar Akhatov, İktisat biliminde ikinci doktoraya sahip, ünlü bir siyasetçi, ekonomist, çevrebilimci ve avukattır.[15]