Jednjak ili ezofagus (lat. oesophagus) je mišićno sluzokožni organ, cevastog oblika koji pripada sistemu organa za varenje. Jednjak transportuje hranu od ždrela do želuca.
Osobine
Jednjak i njegovi odnosi, prikazan od pozadi Superior cervical ganglion-gornji vratni ganglion Internal carotid artery-unutrašnja karotidna arterija Pharinx-ždrelo Superior laryngeal nerve-gornji grkljanski nerv Thyroid body-štitna žlezda Vagus nerve-živac vagus Common carotid artery-zajednička karotidna arterija Internal jugular vein-unutrašnja jugularna vena Inferior thyroid artery-donja štitna arterija Pleura-plućna maramica Subclavicular artery-arterija subklavija Aorta-aorta Esophagus-jednjak Left pulmonary artery-leva plućna arterija Azygos vein-vena azigos Bronchial artery-bronhijalna arterija Left lung-levo plućno krilo Left bronchus-levi bronh Thoracic duct-grudni limfni kanal Right lung-desno plućno krilo Inf. vena cava-donja šuplja vena Diaphragm-dijafragma (prečaga) *slika pokazuje odnose od pozadi, tako da su strane okrenute
Jednjak je dugačak 22–25 cm, počinje nastvaljanjem na ždrelo i završava se u želudačnom otvoru za jednjak (lat. cardia). Završni otvor jednjaka udaljen je oko 42 cm od početka usne duplje. Prečnik jednjaka je oko 2 cm (kad hrana prolazi kroz njega), ali je na nekim mestima i manji. Kada je prazan spljoštenog je oblika i njegov kanal je zatvoren.
Jednjak prolazi kroz vrat, grudni koš i trbuh, pa je i podeljen na ta tri dela. Put jednjaka nije pravolinijski već gradi krivine i suženja. U segitalnoj ravni je konkavan prema napred, jer u gornjem delu prati krivinu kičmenog stuba, a u donjem gradi krivinu oko luka aorte, koja prolazi ispred grdnog dela jednjaka.
U frontalnoj ravni takođe gradi 3 krivine. U vratnom i gornjem grudnom delu nalazi se sa leve strane, zatim se u grudnom delu vraća u srednju liniju i prelazi na desnu stranu, dok se u donjem grudnom delu ponovo vraća na levu stranu.
Pošto je jednjak građen samo od mišićnog, vezivnog tkiva i sluzokože relativno je mekanog sastava i na mestu kontakta sa drugim organima gradi odgovarajuća suženja (lat. angustitiae esophagi). Gornje suženje se zove još i krikoidno (lat. angustitia cricoidea) jer je grkljan u ovom delu potisnut prstenastom hrskavicom (lat. cartilago cricoidea) grkljana. Ovo suženje nalazi se na samom početku jednjaka, a njegov prečnik je ovde oko 14 mm. U srednjem delu jednjaka nalazi se drugo suženje, aortikobronijalno suženje (lat. angustitia aorticobronchialis), izazvano pritiskom luka aorte i levog glavnog bronha (dušnice), koje prolaze ispred njega. Ovde je kalibar jednjaka oko 16–17 mm. U donjem delu jednjaka prilikom prolaska kroz dijafragmu (prečagu), nastaje i treće suženje jednjaka, dijafragmatično suženje (lat. angustitia diaphragmatica). Jednjak je ovde širok oko 15–17 mm.
Podela i odnosi
Jednjak je podeljen na vratni, grudni i trbušni deo.
Vratni deo, je početni deo i od manubrijuma grudne kosti prelazi u grudni deo. Dužne je oko 5 cm. Između jednjaka i pretkičmenih mišića nalazi se retroezofagealni prostor, koji omogućava pokrete jednjaka pri gutanju. Ispred jednjaka je dušnik, a između jednjaka i dušnika prolaze povratni grkljanski živci (lat. n. laringeus recurrens). Bočno leže režnjevi štitne žlezde, karotidne arterije, unutrašnje jugularne vene i oba živca vagusa (svaki sa po jedne strane).
Grudni deo jednjaka, je dug oko 15–20 cm i to je njegov najduži deo. Podeljen je na gornji i donji grudni deo.
Gornji grudni deo, se nalazi u gornjem sredogruđu (medijastinumu). Ovaj deo se nalazi iza dušnika i iznad luka aorte. Levi glavni bronh pritiska jednjak sa prednje strane i stvara na njemu srednje suženje. Između zadnje strane jednjaka i kičmenog stuba, sa mišićima nalazi se retroezofagealni prostor. Zadnju stranu ukršta grudni limfni kanal (lat. ductus thoracicus). Levu stranu jednjaka dodiruje luk aorte, stvara na njemu srednje suženje i potiskuje ga udesno. Sa leve strane jednjaka nalazi se leva zajednička karotidna arterija, takođe ovom stranom u žlebu između jednjaka i dušnika prolazi i levi povratni grkljanski živac. Leva strana jednjaka dodiruje i levu plućnu maramicu. Desna strana jednjaka se nalazi iza dušnika i dodiruje desnu plućnu maramicu. U okolini jednjaka se nalaze brojni paratrahealni limfni čvorovi.
Donji grudni deo, nalazi se ispod račve dušnika i iza srčane maramice, tako da je sa prednje strane prekriven njom i preko nje dodiruje levu pretkomoru i komoru srca. Desna plućna arterija takođe prolazi ispred jednjaka nešto iznad srčane maramice. U donjem delu prednjom stranom jednjaka silazi levi živac vagus, dok desni vagus silazi zadnjom stranom jednjaka. Aortni luk se podvlači ispod jednjaka i prelazi na njegovu zadnju stranu. U nivou dijafragme grudna aorta je sasvim pozadi jednjaka. Zadnja strana jednjaka je i u kontaktu sa grudnim limfnim kanalom i venom azigos.
Trbušni deo, počinje otvorom dijafragme (prečaga) kroz koji prolazi jednjak (lat. hiatus asophageus). Ovaj deo je kratak, 2–4 cm, levkastog oblika i obuhvaćen je mišićima prečage, koja imaju ulogu sfinktera (zatvarača) jednjaka. Završava se ušćem u želudac (lat. ostium cardiacum).
Građa jednjaka
Zid jednjaka je izgrađen iz 3 sloja.
Vezivni sloj (lat. tunica adventitia), je spoljašnji sloj koji labavo vezije jednjak za okolne strukture. Ovaj sloj građen je pretežno iz vezivnog tkiva.
Mišićni sloj (lat. tunica muscularis), je srednji sloj zida. Spolja se nalaze uzdužna mišićna vlakna, a unutra kružna. U goroj trećini jednjaka su mišićna vlakna poprečno-prugasta, a u donje 2/3 glatka.
Sluzokoža jednjaka (lat. tunica mucosa), je unutrašnji sloj. Sačinjena je od pločasto-slojevitog epitela, i uzdužno je naborana.
Krvni sudovi i živci jednjaka
Arterije jednjaka su male, mnogobrojne i odvajaju se iz susednih većih arterija. Gornje grane za jednjak dolaze i donje štitne arterije (lat. a. thyroidea inferior), srednje grane se izdvajaju iz grudne aorte, donje grane potiču iz arterija dijafragme (lat. a. phrenica superior et inferior), dok je trbušni deo snabdeven iz leve želudačne arterije (lat. a, gastrica sinistra). Arterije jednjaka obrazuju međusobno brojne spojeve (anastomoze).
Vene jednjaka obrazuju podsluzokožne i periezofagealne spojeve, a zatim se ulivaju u veće okolne vene. Vene grudnog dela zavrčavaju se u bronhijalne, međurebarne vene, a trbušnog dela se u levoj želudačnoj veni.
Gornje poprečno-prugasti mišić jednjaka inerviše povratni grkljanski živac i živčani splet ždrela (lat. plexus pharingeus). Donji gladak mišić inerviše parasimpatički vagus, a simpatički grane simpatičkog stabla i grudnih i donjeg vrtanog gangliona.
Sistem gornje šuplje vene: gornja šuplja vena • podključna vena • vratna vena Sistem donje šuplje vene: donja šuplja vena • vena ilijaka Sistem vene porte: vena porta • vena trbušne maramice • linealna vena
