Li lingui rumanzi sunnu ddi lingui chi discènninu dî varianti dû latinu vulgari pallati dî pòpuli nnî banni diversi dû mperu rumanu, nun sulu dâ genti cumuni, e chi si svilupparu 'n siquitu dopu la caruta dû mperu stissu pi vari causi, tra cui chidda dî nvasioni barbàrichi, suprattuttu girmànichi. Li latini vulgari, comu dû restu lu latinu clàssicu e li lingui rumanzi, vennu classificati nnî catigurìi dî lingui itàlichi e europei, nta l'àrvuru dî lingui indu-europei .
† = lingui estinti
Li principali lingui rumanzi attuali sunnu parrati nta sti paisi:
Sta tàula cca sutta porta nu paraguni vucabbulariu pi llustrari l'asempi dî diffirenzi d'ogni lingua pi quantu riguarda certi soni.
Ngrisi | Latinu | Catalanu | Francisi | Perciscanu | Gallegu | Talianu | Nurmannu Jèrriais | Lummardu (milanisi littirariu) | Piemuntisi (uccidintali) | Occitanu | Portughisi | Rumenu | Romansciu | Sardu | Sicilianu | Spagnolu | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Apple | [Mattiana] Mala; Pomum (fruit) | Poma | Pomme | Manca | Mazá | Mela | Poumme | Pomm/Pumm | Pom | Poma | Maçã | Măr | Mela | Pumu | Manzana / Poma | ||
Arm | Bracchium | Braç | Bras | Brazo | Brazo | Braccio | Bras | Brasc | Brass | Braç | Braço | Braț | Bratsch | Bratzu | Vrazzu | Brazo | |
Arrow | Sagitta (Frankish Fleuka) | Fletxa / Sageta | Flèche | Flètza | Frecha / Seta | Freccia / Saetta | Èrchelle | Frecia | Flecia | Sageta / Flècha | Seta / Flecha | Săgeată | Frizza | Fretza | Fileccia | Flecha / Saeta | |
Bed | Lectus; Camba (for sleeping) | Llit | Lit | Lètzo | Leito / Cama | Letto | Liet | Lecc | Let | Lièch (lièit) | Cama, Leito | Pat[1] | Letg | Lettu | Lettu | Cama / Lecho | |
Black | Nigrum | Negre | Noir | Nurío | Negro | Nero | Nièr | Negher | Nèir | Negre | Preto[2] / Negro | Negru | Nair | Nieddu / Nigru | Nìguru / Nìuru | Negro / Prieto | |
Book | Liber (acc. Librum) | Llibre | Livre | Livro | Libro | Libro | Livre | Liber/Libor | Lìber | Libre | Livro | Carte[3] | Cudesch | Libru / Lìburu | Libbru | Libro | |
Breast | Pectus | Pit | Poitrine | Pètzo | Peito | Petto | Estonma | Stòmi | Pièch (pièit) | Peito | Piept | Pèz | Pettus | Pettu | Pecho | ||
Cat | Feles; Cattus[4] | Gat | Chat (kat, khat, cat) | Gato | Gato | Gatto | Cat | Gatt | Gat | Cat (gat, chat (kat, khat, cat)) | Gato | Pisică[5] | Giat | Gattu / Battu | Gattu / Jattu | Gato | |
Chair | Sella (Greek Kathedra, seat) | Cadira | Chaise | Cadería | Cadeira | Sedia | Tchaîse | Cadrega | Cadrega / Carea | Cadièra (chadiera, chadèira) | Cadeira[6] | Scaun[7] | Sutga | Cadira / Cadrea | Seggia | Silla | |
Cold | Frigus (adj. Frigidus) | Fred | Froid | Freggío | Frío | Freddo | Fraid | Fregg | Frèid | Freg (freid, hred) | Frio | Frig | Fraid | Friu s | Friddu | Frío | |
Cow | Vacca | Vaca | Vache | Vatza | Vaca | Vacca / Mucca[8] | Vaque | Vaca | Vaca | Vaca (vacha) | Vaca | Vacă | Vatga | Bacca | Vacca | Vaca | |
Day | Dies (adj. Diurnus) | Dia / Jorn | Jour | Día / Ggiurno | Día | Giorno / Dì | Jour | Dì | Di | Jorn / Dia | Dia | Zi | Di | Die | Jornu | Día | |
Dead | Mortuus | Mort | Mort | Murto | Morto | Morto | Mort | Mort | Mòrt | Mòrt | Morto | Mort | Mort | Mortu / Mottu | Mortu | Muerto | |
Die | Morior | Morir | Mourir | Murir | Morrer | Morire | Mouothi | Morì/Mor | Meuire/Murì | Morir | Morrer | (a) Muri | Murir | Morrer | Muriri / Mòriri | Morir | |
Family | Familia | Família | Famille | Famiggía | Familia | Famiglia | Famil'ye | Familia | Famija | Familha | Família | Familie[9] | Famiglia | Famìlia | Famigghia | Familia | |
Finger | Digitus | Dit | Doigt | Dèlto | Dedo | Dito | Dé | Dii | Dil | Det | Dedo | Deget | Det | Didu | Jìditu | Dedo | |
Flower | Flos (acc. Florem) | Flor | Fleur | Feor | Flor | Fiore | Flieur | Fiôr | Fior | Flor | Flor | Floare | Flur | Frore | (S)Ciuri / Hjuri | Flor | |
Give | Dono, -are; Dare |
Donar | Donner | Dar / Dunar | Dar | Dare | Donner / Bailli | Dà | Dé | Donar / Dar | Doar[10] / Dar | (a) Da | Dar | Dare | Dari / Dunari | Donar[10] / Dar | |
Go | Eo, -ire; Ambulare (to take a walk) | Anar | Aller | Andar | Ir | Andare | Aller | Ndà | Andé | Anar | Ir / Andar[11] | (a) Umbla / (a) Merge[12] | Ir | Andare | Jiri | Ir / Andar[11] | |
Gold | Aurum | Or | Or | Uro | Ouro | Oro | Or | Or | Òr | Aur | Ouro, Oiro | Aur | Aur | Oru | Oru | Oro | |
Hand | Manus | Mà | Main | Mana | Man | Mano | Main | Man | Man | Man | Mão | Mână | Maun | Manu | Manu | Mano | |
High | Altus | Alt | Haut | Alto | Alto | Alto | Haut | Olt | Àut | Aut / Naut | Alto[13] | Înalt | Aut | Artu / Attu | Àutu | Alto | |
House | Domus; Casa (hut) | Casa | Maison[14] | Caza / Domestina | Casa | Casa | Maîson | Cà | Ca | Ostal (ostau) / Maison / Casa | Casa | Casă | Chasa | Domu | Casa | Casa | |
I | Ego | Jo | Je | Jío | Eu | Io | Mi | Mi / I | Ieu / Jo | Eu | Eu | Jau | Deu | Iu / Jo / Ju / Eu / Jia | Yo | ||
Ink | Atramentum; Tincta (dye) | Tinta | Encre | Entzustra | Tinta | Inchiostro | Encre | Nciòster | Anciòst | Tencha (tinta) / Encra | Tinta | Cerneală[15] | Tinta | Tinta | Inga[16] | Tinta | |
January | Januarius | Gener | Janvier | Januero | Xaneiro | Gennaio | Janvyi | Ginée / Genar | Gené | Genièr (girvèir) | Janeiro | Ianuarie | Schaner | Ghennarzu / Bennarzu | Jinnaru | Enero | |
Juice | Sucus | Suc | Jus | Zzulco | Zume | Succo | Jus | Sugh | Gius / Bagna | Suc | Suco / Sumo | Suc | Suc | Sutzu | Sucu | Jugo / Zumo | |
Key | Clavis (acc. Clavem) | Clau | Clé / Clef | Ggave / Clavè | Chave | Chiave | Clié | Ciav / Ciau | Ciav | Clau | Chave | Cheie | Clav | Crae | Chiavi / Ciavi | Llave | |
Man | Homo (acc. Hominem) | Home | Homme | Umèn | Home | Uomo | Houmme | Omm | Òmo / Òm | Òme | Homem[17] | Om | Um | Homine | Omu / Òminu | Hombre | |
Moon | Luna | Lluna | Lune | Luna | Lúa | Luna | Leune | Luna | Lun-a | Luna (lua) | Lua | Lună | Glina | Luna | Luna | Luna | |
Ngrisi | Latinu | Catalanu | Francisi | Perciscanu | Gallegu | Talianu | Nurmannu Jèrriais | Lummardu (milanisi littirariu) | Piemuntisi (uccidintali) | Occitanu | Portughisi | Rumenu | Romansciu | Sardu | Sicilianu | Spagnolu | |
Night | Nox (acc. Noctem) | Nit | Nuit | Notze | Noite | Notte | Niet | Nocc/Nott | Neuit | Nuèch (nuèit) | Noite | Noapte | Notg | Notte | Notti | Noche | |
Old | Senex (adj. Vetus) | Vell | Vieux[18] | Viedo | Vello[19] | Vecchio | Vyi | Vegg | Vej | Vièlh | Velho[19] | Vechi[20] / Bătrân[21] | Vegl | Betzu / Sèneghe / Vedústus[22] | Vecchiu / Vecciu | Viejo | |
One | Unus | Un | Un | Un / Uno | Un | Uno | Ieune | Vun | Un | Un | Um | Unu | In | Unu | Unu | Un / Uno | |
Pear | Pirum | Pera | Poire | Pería | Pera | Pera | Paithe | Pera | Pruss | Pera | Pêra | Pară | Pair | Pira | Piru | Pera | |
Play | Ludo; Jocare (to joke) | Jugar | Jouer | Ggucar | Xogar | Giocare | Jouer | Giogà/Giugà | Gieughe/Giughé | Jogar | Juar(jugar, joar) | Jogar / Ludo | (a se) Juca | Giugar | Jucari | Jugar | |
Ring | Anellus | Anell | Anneau | Anèlo | Anel | Anello | Anné / Bague | Anèl | Anel | Anèl (anèth, anèu) | Anel | Inel | Anè | Aneddu | Aneddu | Anillo | |
River | Flumen; Rivus (small river) | Riu | Rivière / Fleuve | Rivería / Río / Fluevo | Río[23] | Fiume | Riviéthe | Riva/Riu | Fium / Ri | Riu / Flume | Rio[23] / Flumen, Flúvio | Râu[24]/ Rîu[25] | Flum | Riu / Frùmine | (S)Ciumi / Hjumi | Río | |
Sew | Consuo | Cosir | Coudre | Culzer | Coser | Cucire | Couôtre | Cusì | Cuse / Cusì | Cóser | Coser | (a) Coase | Cuser | Cosire | Cùsiri | Coser | |
Snow | Nix (acc. Nivem) | Neu | Neige | Nueve | Neve | Neve | Né | Nev | Fiòca | Nèu | Neve | Nea / Zăpadă[26] | Naiv | Nie | Nivi | Nieve | |
Take | Capio; Prehendere (to catch) | Agafar / Prendre | Prendre | Prender | Prender[27] | Prendere | Prendre | Ciapà | Pijé | Prene / Pilhar[28] | Prender[27] | (a) Lua[29] | Prender | Pigare[30] | Pigghiari[28] | Tomar / Prender[27] | |
That | Ille (Eccu + Ille) | Aquell | Celui | Aqueggío | Aquel | Quello | Chu | Quell | Col | Aquel (aqueth, aqueu) | Aquele | Acel/Acela | Quel | Kudhu / Kussu[31] | Chiddu / Chissu[31] | Aquél | |
The | -; Ille/Illa/Illud, Illi/Illae/Illa, (acc. Illum/Illam/Illud, Illos/Illas/Illa) |
el/la/lo els/les/los Balearic: es/sa/so ets/ses/sos[32] |
le/la les |
lo/la los/las |
o/a os/as |
il/lo/la i/gli/le |
lé/la | el/la i |
ël/la ij/le |
lo/la los/las (lei[s], lu/li) |
o/a os/as |
-ul/-a -i/-le |
il/la ils/las |
su/sa sos/sas (is)[32] |
lu ('u) / la ('a) li ('i) |
el/la/lo los/las | |
Throw | Jacio; Lanceo, -are (to throw a weapon); Adtirare | Llençar | Lancer / Tirer | Lanzar / Tirar / Ggetzar | Lanzar / Guindar | Lanciare | Pitchi | Trà[33] | Tiré/Campé | Lançar | Lançar / Atirar | (a) Arunca[34] | Trair | Ghettare/Bettare | Lanzari / Jittari | Lanzar / Tirar / Echar | |
Thursday | dies Jovis | Dijous | Jeudi | Juvadía | Xoves | Giovedì | Jeudi | Gioedì | Giòbia | Dijòus (dijaus) | Quinta-feira[35] | Joi | Gievgia | Zobia | Jovi / Juvidìa | Jueves | |
Tree | Arbor | Arbre | Arbre | Arvorè | Árbore | Albero | Bouais | Pianta[36]/Albor | Pianta / Erbo | Arbre (aubre) | Árvore | Arbore / Pom[37]/ Copac[38] | Planta | Àrvore | Àrvuru | Árbol | |
Two | Duo / Duae | Dos / Dues | Deux | Duo | Dous / Dúas | Due | Deux | Duu / Doo | Doi / Doe | Dos / Doas (dus, duas) | Dois[39] / Duas | Doi | Dua | Duos, Duas | Dui | Dos | |
Urn | Urna | Urna | Urne | Urna | Urna | Urna | Vas | Urna | Urna | Urna | Urnă | Urna | Urna | Urna | Urna | ||
Voice | Vox (acc. Vocem) | Veu | Voix | Vozè | Voz | Voce | Vouaix | Vôs | Vos | Votz | Voz | Voce, Glas[40] | Vusch | Boghe | Vuci | Voz | |
Where | Ubi (in-), Unde (from-), Quo (to-) | On | Où | Unde | Onde / U | Dove | Ioù / Où'est | Ndoe | Andoa / Anté | Ont (dont) | Onde[41] | Unde | Nua | Ue/Aundi | Unni | Donde[42] | |
White | Albus (Germ. Blank) | Blanc | Blanc | Blunco | Branco | Bianco | Blianc | Bianch | Bianch | Blanc | Branco[43] / Alvo | Alb | Alv | Àbru | Biancu / Vrancu / Jancu | Blanco | |
Who | Quis/Quæ (acc. Quem/Quam) | Qui | Qui | Quèn | Quen | Chi | Tchi | Chi | Chi | Qual (quau), Qui, Cu | Quem | Cine | Tgi | Kini/Ki/Chie | Cui (cu') | Quien | |
World | Mundus | Món | Monde | Mundo | Mundo | Mondo | Monde | Mond/Mund | Mond | Mond | Mundo | Lume[44] | Mund | Mundu | Munnu | Mundo | |
Yellow | Flavus (also meaning "reddish"); Galbus; Amarellus | Groc | Jaune | Amaro | Amarelo | Giallo | Jaune | Giald | Giàun | Jaune | Amarelo | Galben | Mellen | Grogu | Giarnu[45] | Amarillo | |
Ngrisi | Latinu | Catalanu | Francisi | Perciscanu | Gallegu | Talianu | Nurmannu Jèrriais | Lummardu (milanisi littirariu) | Piemuntisi (uccidintali) | Occitanu | Portughisi | Rumenu | Romansciu | Sardu | Sicilianu | Spagnolu |