Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:
campidanesu · logudoresu · nugoresu
Sa pigota de sa martinica est una maladia infetiva virale rara, presente prus che totu in localidades remotas de paisos tropicales de s'Àfrica tzentrale e otzidentale, chi de is sìntomos podet simigiare a sa pigota[1].
A sa maladia ddi narant "pigota de sa martinica" ca dd'ant osservada sa prima borta in su 1958 me is martinicas de laboratòriu Macaca fascicularis[2]. In realidade, in s'istadu naturale suo su virus corfit is roidores (mescamente ischirolos, ratos e sòrighes), e podet èssere trasmìtidu a is primados (e duncas fintzas a is èsseres umanos) dae is animales infetos a traessu de unu cuntatu istrintu (sàmbene o mòssidos).
S'agente etziològicu est su Monkeypox virus, unu virus de su gènere Orthopoxvirus, famìlia Poxviridae, chi simìgiat a su Variola (su virus de sa pigota) e a su Vaccinia (su virus impreadu in su vatzinu de sa pigota)[3].
Est possìbile sa trasmissione inter-umana de su virus: si suspetaiat in base a un'epidèmia de su 1997 in sa provìntzia de su Kasai Orientale (Repùblica Democràtica de Congo)[4] e dd'ant a pustis cunfirmadu cun un'istùdiu epidemiològicu ad hoc[5]. Unas cantas àteras epidèmias raras sunt acontèssidas in Repùblica Tzentrafricana in su 2016.[6]
Sa maladia est una zoonosis chi s'osservat cando non cando in bidditzolos africanos remotos, mescamente de su Congo e in medida minore de su Sudàn. In su 2003 sunt istados dianniosticados fintzas unos cantos impestos de pigota de sa martinica me is Istados Unidos de Amèrica, in sugetos chi aiant tentu cuntatu istrintu cun Cynomys malàidos[7].
Is datos epidemiològicos registrados in sa Repùblica Democràtica de Congo ammustrant una crèschida manna cun su tempus de is atopos de maladia intre is èsseres umanos. Si creet chi sa patologia si siat ispainende intre is persones non prus amparadas dae sa vatzinatzione contra a sa pigota umana[8].
A foras de s'Àfrica, s'ùnica ispainadura bera in antis de su 2022 est istada s'epidèmia de su 2003 in s'Amèrica de su Nord. In su maju 2019 ant atopadu una borta sa maladia in Singapore[9].
Su 6 maju 2022 in su Regnu Unidu ant cunfirmadu su primu atopu de pigota de sa martinica in un'òmine benende dae unu biàgiu in Nigèria, chi aiat incumintzadu a nd'isvilupare is sìntomos giai in su 29 de abrile, mentras ancora s'agataiat in cue.[10]
Segundu s'OMS e s'ECDC is impestos cunfirmados in Paisos in ue custa maladia no est endèmica sunt 219, distribuidos in 19 Istados in tres regiones de su globu e sa parte manna de issos sunt in Europa.[21][22]
In s'agabbu de maju, su grupu britànnicu Human Animal Infections and Risk Surveillance (HAIRS) at avèrtidu chi su virus at a pòdere arribare a sa fàuna agreste e duncas essire endèmicu.[23][24][25]
S'OMS dd'at decrarada emergèntzia sanitària globale su 22 de argiolas 2022 a pustis chi aiat impestadu a agiumai 17000 persones in 74 paisos, mancari non ddoe esseret s'acòrdiu in totu su comitadu sientìficu, pro sensibilizare sa comunidade internatzionale in contu de su problema[26]. S'emergèntzia s'est concruida in su maju de su 2023[27].
Is sinnos e sìntomos simìgiant a is de sa pigota. Incumentzant unas 12 dies a pustis de s'espositzione cun male-istare generale (callentura, dolore de conca, dolores musculares) e linfoadenopatia. De sòlitu durat dae duos a bator chidas.[29] Cumparit, a pustis de 1-3 dies de sa callentura initziale, un'erutzione cutànea, de sòlitu incumentzende dae sa cara[30]. Sa mortalidade In Àfrica est de belle su 10% (sa de su Variola maior, sa forma grave de sa pigota, est tres bortas prus arta)[31].
Finas a pagora no esistiat unu tratamentu ispetzìficu. Dae s'agabbu de ghennàrgiu 2022, s'EMA at autorizadu s'impreu a intro e s'Unione Europea de su tecovirimat[32], aplicàbile fintzas a àteros virus de sa pròpiu famìlia (Poxviridae).
Disinfetantes bonos contra a is Orthopocsvirus che su de sa pigota de sa martinica sunt s'Ipocloritu de sòdiu (a su 0,5%), su clorocsilenolu, sa formaldèide e sa paraformaldèide.[33]
↑(EN) Jezek Z., Szczeniowski M, Paluku KM, Mutombo M, Human monkeypox: clinical features of 282 patients, in J Infect Dis., vol. 156, nº 2, austu 1987, pp. 293-8, PMID 3036967.
↑ Bayer-Garner IB, J Cutan Pathol., vol. 32, pp. 28-34, DOI:10.1111/j.0303-6987.2005.00254.x, PMID 15660652. Paràmetru disconnotu lingua ignoradu (agiudu); Paràmetru disconnotu numero ignoradu (agiudu); Paràmetru disconnotu titolo ignoradu (agiudu); Paràmetru disconnotu anno ignoradu (agiudu)