Wylatowo uzyskało lokację miejską przed 1388 rokiem, zdegradowane w 1871 roku[4]. Prywatne miasto duchowne Wielatowo położone w powiecie gnieźnieńskim było własnością klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie[5].
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 624 mieszkańców[2]. Jest piątą co do wielkości miejscowością gminy Mogilno.
Obiekty zabytkowe
We wsi jest zabytkowy kościół drewniany pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła z roku 1761. Pamiątką miejskiej przeszłości (lata 1388–1871) jest zwarta zabudowa o charakterze małomiasteczkowym w centrum miejscowości, z czworobocznym placem – dawniej rynkiem pośrodku. Wokół stoją domy kalenicowe.
Nazwa wsi
Nazwa miejscowości notowana od XII w. (VELATOW 1245 r., VYELATOWO 1247 r., WELATOWO 1357 r., VYELATHOWO 1366 r., WIELATHOWO 1580 r., WIELATOWO, niekiedy WILATOWO, WYLATOWO 1893 r.). Nazwa dawniej brzmiała WIELATOWO. Pochodzi od nazwy osobowej WIELAT. Do nazwy osobowej pochodzi staropolski wyraz wieli (wielki) i imiona złożone typu Wielisław. Zmiana z WIELATOWO na WILATOWO zaszła na skutek podwyższenia wymowy samogłoski „e” przed spółgłoską „i”. Wtórnym skojarzeniem nazwy z wyrazami typu wylatywać można tłumaczyć zmianę WILATOWO w WYLATOWO.
Historia
1147 r. Pierwsza wzmianka pisana o miejscowości Wylatowo pochodzi z dokumentu datowanego na rok 1147. Tego też roku posiadanie zatwierdził Eugeniusz III
1247 r. Kanonicy zaprowadzili w Wylatowie prawo niemieckie, które potwierdził książę Przemysław I, nadając tej osadzie wolne targi z zastrzeżeniem, że tylko włodarz miejscowy będzie pobierać targowe
1358 r. Pojawia się kościół pod wezwaniem św. Piotra. Według zapisu miejscem powstania kościoła miała być północno-wschodnia część rynku
1388 r. Nadanie miejscowości praw miejskich. Wylatowo pobierało myto, które król Władysław pozwolił przenieść do Trzemeszna
1410 r. Pożar nawiedził Wylatowo, które w roku 1479 zostało zniszczone doszczętnie
1458 r. Wylatowo wystawiło dwóch żołnierzy pieszych na wyprawę malborską
1564 r. Budowa kolejnego kościoła drewnianego pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Panny Marii.
1633 r. Wzmianka o istnieniu szpitala w Wylatowie
lata 1689–1691: Remont kościoła dokonany staraniem proboszcza Walentego Augusta Czapnickiego, ołtarz główny i dwa boczne wykonał Grzegorz Karwacki, snycerz poznański na Chwaliszewie
1731 r. Obecny kościół został zbudowany w 1761 r. z fundacji opata trzemeszeńskiego Michała Kosmowskiego, wystawiony na wzniesieniu (być może grodzisku), na którym stała przedtem kaplica św. Rozalii. Kaplica była zwana Oratorium, wystawiona podczas zarazy 1669 r.
1788 r. Miasto Wylatowo w tym czasie liczyło 24 domy
1848 r. Czynny udział mieszkańców Wylatowa w Wiośnie Ludów
1853 r. Zbudowano pierwszy odcinek drogi bitej, łączący Wylatowo z Mogilnem
1864 r. Parafia w Wylatowie podlegała pod dekanat mogileński
1871 r. Władze pruskie z powodu słabego rozwoju odebrały miejscowości prawa miejskie
1892 r. Pożar zniszczył 40% zabudowań Wylatowa
1894 r. Powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej w Wylatowie
koniec XIX w. Postawienie na rynku figury św. Wawrzyńca
lata 1900–1930: Przed pierwszą wojną światową działalność prowadziły towarzystwa przemysłowe. W powiecie mogileńskim do początków lat 30. XX wieku towarzystwa utrzymywały się w: Mogilnie, Pakości, Trzemesznie, Gębicach, Kwieciszewie i Wylatowie. Na początku XX wieku powstaje szkoła podstawowa. Do końca lat 20. XX wieku zachowana została niezmieniona struktura organizacyjna Związku Poznańskich Kółek Rolniczych na czele z patronatem. W 1926 roku znajdował się m.in. w Wylatowie, właśnie taki Związek Poznańskich Kółek Rolniczych pod wicepatronatem mogileńskim
lata 1930–1939: We wszystkich miastach pogranicza oraz w Wylatowie w latach 30. XX wieku istniały dokształcające szkoły zawodowe. Nauczaniem w nich była objęta młodzież ucząca się zawodu, głównie w prywatnych zakładach. Do Wylatowa w 1937 r. uczęszczało 20 uczniów. Placówka ta została zlikwidowana w 1939 r. przez niemieckiego okupanta. W Wylatowie istniało również stowarzyszenie o bardzo ścisłym powiązaniu z Kościołem katolickim (lecz status był w pełni świecki), było to Katolickie Towarzystwo Robotników Polskich (KTRP). W statusach do podstawowych zadań zaliczały samopomoc oraz ochronę interesów. Do początków 1938 roku stan stowarzyszeń obniżył się i liczył 11 kół i ok. 450 członków. Koła KTRP istniały wówczas w Mogilnie, Strzelnie, Trzemesznie, Gębicach, Pakości, Kruszwicy, Kwieciszewie, Ludzisku, Wylatowie, Trlągu i w Chełmcach. Organizacje te zatem przetrwały głównie w miastach, natomiast koła wiejskie upadały. Należy dodać, że Kwieciszewo i Wylatowo w XIX wieku posiadały również prawa miejskie, zatem do typowych zrzeszeń wiejskich należały koła w Trlągu, Chełmcach i w Ludzisku
lata 1939–1940: Od 1940 roku działała Tajna Organizacja Narodowa (TON), założona w Wielkopolsce w końcu 1939 roku przez byłych mieszkańców Wylatowa – braci Edmunda i Henryka Rolińskich
lata 1945–1950: W latach tych powstały przedszkola na wsiach: Dąbrowa, Kruchowo, Kwieciszewo, Orchowo, Mokre, Ostrowite, Szczepanowo, Wylatowo i Wójcin
1954 r. 5 października została podjęta uchwała odnośnie do podziału powiatu mogileńskiego przez Wojewódzką Radę Narodową w Bydgoszczy. Wytyczono wówczas granice 27 gromad, w tym Wylatowa
1960 r. Oddano do użytku wiejski wodociąg w Wylatowie
lata 1960–1970: W tych latach sołectwo Wylatowo miało powierzchnię 40,1 km². Liczba ludności w roku 1960 ogółem wynosiła 1966, a na 1 km² było to 49,0 osób. W roku 1970 liczba ludności sołectwa Wylatowa wzrosła do 2079, a w przeliczeniu na 1 km² wynosiło to 51,8 osób
1985 r. 18 czerwca szkole podstawowej w Wylatowie nadano imię Jana Kochanowskiego, wielkiego poety z Czarnolasu
1996 r. Nowym elementem w krajobrazie Wylatowa jest biało-czerwony stalowy maszt telefonii bezprzewodowej, na południowy wschód od wsi
lata 2000–2005: Wieś staje się znana, gdy w tym okresie, na okolicznych polach pojawiały się kręgi zbożowe[6]. Sprawę udokumentowała m.in. Fundacja Nautilus
2022 r. Odbyła się premiera filmu dokumentalnego pt. „UFO: Oni już tu są” poświęconego zjawiskom niewyjaśnionym, do których przed laty dochodziło we wsi[7]
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich [tom XIII], s. 306, wydany pod redakcją Bronisława Chlebowskiego, Warszawa 1893 r. (hasło Wielatowo)
Katalog Zabytków Sztuk w Polsce [tom XI], Pod redakcją Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Chrzanowskiego.
Mogilno, Strzelno, Trzemeszno i okolice, Polska Akademia Nauk, Instytut Sztuki, Warszawa 1982 r.
52°36′36″N 17°56′18″E/52,610000 17,938333[1]
