Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Wojnicz
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół parafialny Św. Wawrzyńca z dzwonnicą
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

tarnowski

Gmina

Wojnicz

Data założenia

1278

Prawa miejskie

1278–1934 i od 2007

Burmistrz

Tadeusz Bąk

Powierzchnia

8,5[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


3104[1]
365[1] os./km²

Strefa numeracyjna

+48 14

Kod pocztowy

32-830

Tablice rejestracyjne

KTA

Położenie na mapie gminy Wojnicz
Mapa konturowa gminy Wojnicz, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Wojnicz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Wojnicz”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Wojnicz”
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego
Mapa konturowa powiatu tarnowskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Wojnicz”
Ziemia49°57′28″N 20°50′22″E/49,957778 20,839444
TERC (TERYT)

1216134

SIMC

0836276

Urząd miejski
Rynek 1
32-830 Wojnicz
Strona internetowa

Wojniczmiasto w Polsce położone w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wojnicz. Wchodzi w skład aglomeracji tarnowskiej. Gród wzniesiony w X wieku należał do ciągu trzynastu zamków rycerskich zbudowanych w średniowieczu na wzniesieniach nad Dunajcem w Małopolsce, strzegących szlaku handlowego na Węgry biegnącego wzdłuż Wisły, Dunajca, Popradu, Wagu i Dunaju, stanowiąc część systemu fortyfikacyjnego państwa polskiego od strony Węgier. Dawna kasztelania wojnicka, jedna z najstarszych w Małopolsce. Miasto padło siedem[potrzebny przypis] razy ofiarą pożarów. Starostwo niegrodowe w Wojniczu miało siedzibę w Zamościu od 1277 r. (nie udało się ustalić pełnego katalogu starostów wojnickich)[2]. Od 1109 patronem parafii jest św. Wawrzyniec, męczennik na ruszcie; figuruje on także na tarczy herbowej miasta.

W latach 1975–1998 w województwie tarnowskim.

Położenie

Wojnicz leży na Podgórzu Bocheńskim w Kotlinie Sandomierskiej, na obszarze zapadliska przedkarpackiego. Niedaleko miasta przebiega granica jednostek geologicznych: zapadliska przedkarpackiego, obejmującego tereny na południe od Wojnicza, oraz nasuniętych na niego od południa, Karpat fliszowych, reprezentowanych przez Pogórze Wiśnickie[3]. W niektórych regionalizacjach zachodnia część Wojnicza leży na Wysoczyźnie Wojnickiej. Wysoczyzna ta przylega bezpośrednio do progu Pogórza. Jej wierzchowina niejednostajnie opada w kierunku północnym. Gród powstał na wyspie otoczonej mokradłami na równinie zalewowej doliny dolnego Dunajca.

Układ przestrzenny

W układzie przestrzennym wyróżnić można trzy strefy:

Integralną część miasta stanowią dzielnice: Ratnawy, Zamoście, Błonie, Kolonia, Podlesie i Wolice.

Klimat

Wojnicz znajduje się w klimatycznej strefie umiarkowanego ciepła, o najwyższych temperaturach w lipcu i sierpniu, a najniższych w styczniu i lutym.

Gleby

Występowanie poszczególnych klas gleb na terenie gminy Wojnicz wyraźnie nawiązuje do litologii skał czwartorzędowych, w mniejszym stopniu skał starszych. W dolinach rzek występują gleby napływowe, zaś na Pogórzu Karpackim i na Wysoczyźnie Wojnickiej przeważają gleby brunatnoziemne, w mniejszym stopniu bielicoziemne. Inne rodzaje gleb występują zdecydowanie rzadziej.

Surowce naturalne

Na obszarze Wojnicza występują surowce naturalne, reprezentujące: surowce energetyczne (gaz ziemny), surowce chemiczne (sole kamienne) oraz surowce skalne (kruszywa naturalne i surowce ceramiczne). Oprócz nich występują inne skały, jak np. karpackie piaskowce, syderyty (rudy żelaza), łupki bitumiczne, torfy, wody mineralne (solanki).

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Wojnicza w 2014 roku[4].

Historia

Nazwa

Prastara osada targowa i wczesnośredniowieczny gród kasztelański stąd nazwa licznie poświadczona źródłowo od XIII w., Woynicze w 1217 r., Woyniz w 1224 r., Woynicz w 1239 r., 1259 r., według Kazimierza Rymuta i Stanisława Rosponda nazwa dzierżawcza utworzona za pomocą archaicznego słowiańskiego przyrostka -jь od nazwy osobowej Wojnik[5]. Stanisław Rospond zakładał ewentualność wczesnej formy Wojnice, od nazwiska Wojna, skróconej na Wojnic i odmazurzonej na Wojnicz. W XIV wieku ustanowiono specjalnego poborcę cła „Florzko senior districtus woinicensis”. Dokument z 1374 r. wymienia obok Krakowa jako „castra et civitates regni” Biecz, Sącz (Sądecz), Wiślicę i Wojnicz. W 1388 r. Władysław Jagiełło potwierdził sprzedaż Tarchowa „in terra wojnicensi”[6].

Symbole miasta

Przebieg historyczny

Dzwonnica w Wojniczu, XVI w.
Sztych Erika Dahlbergha, Bitwa pod Wojniczem 1655
Wojnicz: w drodze do Dunajca, 1970
Cmentarz wojenny nr 282
Ulica Jagiellońska
Dunajec pod Wojniczem, z brzegu Ispu

Osadnictwo na terenie obecnego miasta przybierało na sile w VIII – IX w. Resztki wczesnośredniowiecznego grodziska zbudowanego w X wieku na suchej wyspie wzniesionej kilka metrów nad mokradłami doliny Dunajca i pełniącego funkcję grodu kasztelańskiego dały początek miastu Wojnicz. W X w. osada wojnicka zmieniła charakter i znaczenie przez powstanie grodu osadzonego przez wojów państwa plemiennego, a następnie polskiego. Jedna z legend natomiast mówi, że w X w. wojowie księcia Mieszka I, czy też Bolesława Chrobrego, wznieśli tam modrzewiowe grodzisko. Od tychże wojów osada otrzymała nazwę Wojnicz. Inna związana z Wojniczem legenda podaje, że nim powstała nazwa Wojnicz, w tym miejscu był gród składający się z trzech osad, o wspólnej nazwie Trojnik. Wojnicz posiadał prawa miejskie w latach 1278–1934, odzyskał je 1 stycznia 2007 roku. 3 października 1655 r. doszło do bitwy pod Wojniczem.

Kasztelanowie wojniccy

  1. Śmił 1217
  2. Dzierżykraj 1229
  3. Sąd 1233–1236
  4. Piotr 1243–1256
  5. Jakub 1256–1259
  6. Skarbimir 1275–1277
  7. Świetosław 1284
  8. Andrzej 1285–1287
  9. Klemens 1290–1292
  10. Andrzej 1317
  11. Warsz 1329–1343[15]
  12. Jan z Melsztyna 1343–1345[16]
  13. Jan 1345–1360
  14. Piotr 1361–1366
  15. Zawisza Gamrat 1366–1376
  16. Jan z Tęczyna Tęczyński 1379–1398[15]
  17. Mikołaj z Michałowa i Kurozwęk zw. Białucha 1399–1410
  18. Jędrzej z Tęczyna Tęczyński 1410–1411[15]
  19. Dobiesław Oleśnicki 1411–1433[17]
  20. Domarat z Kobylan Kobylański 1433–1435
  21. Jan z Tęczyna Tęczyński 1435–1437
  22. Klemens Wątróbka ze Strzelec 1437–1438
  23. Rafał z Tarnowa 1439–1441
  24. Mikołaj z Ossolina 1442–1459
  25. Dobiesław Kmita z Wiśnicza 1460–1463
  26. Jan Amor z Tarnowa Tarnowski 1464–1477
  27. Jan Feliks z Tarnowa Tarnowski 1479
  28. Andrzej z Tęczyna Tęczyński 1479–1502
  29. Jakub Siekulicki 1503–1512
  30. Andrzej Kościelecki 1513–1515
  31. Mikołaj Jordan 1515–1521
  32. Jan Amor Tarnowski 1522–1527
  33. Piotr Kmita Sobieński 1527–1532
  34. Mikołaj Wolski 1532–1535
  35. Jan Tęczyński 1535–1542
  36. Jan Spytek Tarnowski 1542–1550
  37. Stanisław Maciejowski 1550–1553
  38. Mikołaj Myszkowski 1554–1557
  39. Jan Krzysztof Tarnowski 1558–1567
  40. Piotr Zborowski 1567–1568
  41. Mikołaj Mielecki 1569
  42. Hieronim Ossoliński 1569–1570
  43. Jan Tęczyński 1571–1593
  44. Piotr Myszkowski 1593–1598
  45. Zygmunt Myszkowski 1598–1603
  46. Sebastian Lubomirski 1603–1613
  47. Jan Firlej 1613–1614
  48. Piotr Firlej 1614–1617
  49. Mikołaj Firlej 1618–1632
  50. Krzysztof Koryciński 1633–1636
  51. Krzysztof Ossoliński 1636–1638
  52. Piotr Szyszkowski 1638–1645
  53. Michał Stanisław Tarnowski 1645–1655
  54. Jan Wielopolski 1655–1667
  55. Stanisław Skarszewski 1667–1685
  56. Paweł Stokowski 1685–1686,
  57. Franciszek Jordan 1687–1694
  58. Franciszek Jan Załuski 1694–1695
  59. Przecław Stefan Szembek 1695–1702
  60. Jan Mikołaj Dąmbski 1702–1707
  61. Franciszek Dembiński 1707–1727
  62. Piotr Konstanty Stadnicki 1728–1745
  63. Franciszek Czerny-Szwarzenberg 1746–1760
  64. Adam Jordan 1760–1763,
  65. Stanisław Kostka Marcin Dembiński 1764–1779
  66. Wojciech Kluszewski 1779
  67. Piotr Józef Małachowski 1780–1782
  68. Piotr z Alkantary Ożarowski 1781–1794

Zabytki

Kościół św. Leonarda
Pałac Dąmbskich
Kaplica Matki Boskiej Loretańskiej z 1905 roku, obiekt na ogólnopolskim szlaku kaplic loretańskich

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[18].

Pomniki i tablice

Pomniki przyrody

Obiekty nieistniejące

Administracja

Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz jest budynek na ul. Rynek 1, w którym mieszczą się także urzędowe referaty.

Gospodarka

Opieka zdrowotna

Budynek ochotniczej straży pożarnej w Wojniczu

Pożarnictwo

Policja

Ochrona Natury

Oświata

Historia oświaty w Wojniczu sięga XIV wieku i przez wiele lat związana była z historią kolegiaty. Szczególnie należy zwrócić uwagę na rzemiosła praktykowane w mieście już od średnich wieków do XX w. a ostatecznie na wykształcenie rolnicze które się pojawiło po II wojnie[19]. W skład szkół wojnickich wchodzą:

Wspólnoty religijne

Obecnie większość mieszkańców miasta to wyznawcy religii rzymskokatolickiej. W Wojniczu mieści się siedziba dekanatu wojnickiego, grupującego okoliczne parafie, w tym tutejszą parafię pw. Św. Wawrzyńca. Działa też Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus oraz kościół pw. Św. Leonarda. Dzień odpustu przypada na 10 sierpnia, święto patrona miasta, św. Wawrzyńca.

Dawny sztetl wojnicki

Historyczna (co najmniej od początku XVIII wieku – zob. artykuł o Michale Kędzierskim) wspólnota wyznania mojżeszowego w Wojniczu, wraz z bożnicą z XIX w. za rynkiem, uległy całkowitemu unicestwieniu po wkroczeniu wojsk niemieckich w okresie ostatniej wojny światowej. W 1880 r. było 200 obywateli pochodzenia żydowskiego w Wojniczu. W 1942 kilkuset zostało zabranych do getta w Zakliczynie, a stamtąd do obozu zagłady w Bełżcu[20]. Z tej wspólnoty ocalał Rebe Chaim Kreiswirth (1918–2001), wojniczanin, przedstawiciel chasydyzmu polskiego, uczony Tory. Po wojnie osiadł w Belgii i wspominał ojczyznę z lat młodzieńczych[21].

Kultura

Media

Sport

Kluby sportowe

Obiekty sportowe

Tranzyt

Wojnicz leży na skrzyżowaniu dróg: międzynarodowej

i wojewódzkiej

W niedalekiej odległości od miasta przebiega autostrada A4. Zjazd Tarnów-Mościce komunikuje Wojnicz z tym ważnym traktem komunikacyjnym.

Odległości od większych miast Polski:

Miasto ma bezpośrednie połączenie PKS z Bielsko-Białą, Brzegiem, Buskiem-Zdrój, Cieszynem, Gliwicami, Katowicami, Kielcami, Krakowem, Krynicą Zdrój, Leskiem, Lublinem, Łańcutem, Mielcem, Nowym Sączem, Opolem, Rzeszowem, Stalową Wolą, Tarnobrzegiem, Tarnowem, Wrocławiem, Zakopanem.

Wojnicz ma 2 obwodnice – północną w ciągu drogi nr 94, oraz wschodnią.

Najbliższa stacja PKP znajduje się w Bogumiłowicach, oddalonych 8 km od centrum miasta; w Tarnowie – 12 km.

Najbliższe lotnisko znajduje się w Krakowie Balicach i Rzeszowie Jasionce.

Turystyka

Trasy piesze

Przypisy

  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Historia starostwa wojnickiego.
  3. Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
  4. Wojnicz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  5. Kazimierz Rymut, Nazwy miast Polski, Wrocław 1980, s. 267.
  6. Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 433.
  7. Wojnickie Legendy w opracowaniu Ks. Jana Królikiewicza. Wojnicz, 2013. TPZW.
  8. M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  9. Na stanowisko rektora szkoły stawały osoby z wykształceniem uniwersyteckim.
  10. Łukasz Kossacki-Lytwyn. Studium przypadku Michała Kędzierskiego z Wojnicza, czyli losy neofity na prowincji w pierwszej połowie XVIII wieku. „Kwartalnik Historii Żydów”, s. 284–296, 2014. Żydowski Instytut Historyczny.  Artykuł ten wskazuje na osadę żydowską w Wojniczu co najmniej od początku XVIII w. Michał Kędzierski (neofita ożeniony z wojniczanką Bialikiewiczówną) był dzierżawcą Jakuba Karwowskiego, z którym wspólnie oszukali gospodarza karczmy wojnickiej.
  11. W ogniu Wielkiej Wojny – Działania wojenne I wojny światowej w okolicach miasta Wojnicz, „Zeszyty Wojnickie”, 2015.
  12. Śladami I wojny światowej, cmentarze wojenne w Wojniczu i okolicy, „Zeszyty Wojnickie”.
  13. Kolejnym miastem w powiecie, Powiat tarnowski [dostęp 2019-03-27]. uroczyste nadanie (oddanie) praw miejskich.
  14. Podniesienie kościoła parafialnego św. Wawrzyńca Męczennika w Wojniczu do godności kolegiaty. Tarnowska.tv. [dostęp 2014-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-12)]. (pol.).
  15. a b c Kaspar Niesiecki, Herbarz Polski, Breitkopf i Haertel, 1842.
  16. Długosz, Jan. Jana Długosza Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 9 (1300–1370), Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009 (II wydanie).
  17. Z Oleśnicy i Sienna.
  18. Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
  19. Historia oświaty w Wojniczu.
  20. Historia Żydów w Wojniczu. (ang.).
  21. Chaim Kreiswirth nawiązuje do historii Polski w przemówieniu o dobroczyńcach z Antwerpii (po angielsku).
  22. [1]Izba Regionalna im. Ks. Jana Królikiewicza, Rynek,1, liczy poad 2000 eksponatów (Dostęp 22 marca 2019).
  23. Koło Pszczelarzy w Wojniczu – Historia – członkowie.
  24. Fotum.
  25. Skarb - Olimpia Wojnicz [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-01-10].

Bibliografia

Linki zewnętrzne