 Wiktor Niekrasow (1978) | |
| Data i miejsce urodzenia |
17 czerwca 1911 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
3 września 1987 |
| Narodowość | |
| Język | |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
| Ważne dzieła | |
|
W okopach Stalingradu | |
| Odznaczenia | |
     
| |
Wiktor Płatonowicz Niekrasow (ros. Ви́ктор Плато́нович Некра́сов; ur. 4 czerwca?/17 czerwca 1911 w Kijowie, zm. 3 września 1987 w Paryżu) – radziecki pisarz-prozaik i dysydent.
Pochodził z rodziny inteligenckiej. Ojciec – Płaton Fiedosiejewicz (1878–1917) był urzędnikiem bankowym, matka – Zinaida Nikołajewna z d. Motowiłowa (1878–1970) była lekarzem. Jego rodzice pozostawali w przyjacielskich stosunkach z Leninem i Łunaczarskim, jego ciotka była bliską przyjaciółką Nadieżdy Krupskiej[1]. Dzieciństwo spędził w Lozannie, gdzie jego matka ukończyła studia medyczne, oraz w Paryżu, gdzie podczas I wojny światowej Zinaida była lekarzem wojskowym. W 1915 roku powrócił wraz z matką do Rosji i zamieszkał w Kijowie, tam spędził większość swojego życia. W 1936 roku ukończył architekturę na Kijowskim Instytucie Budownictwa, a w 1937 roku studium teatralne przy kijowskim Teatrze Dramatu Rosyjskiego. Następnie pracował jako aktor i scenograf teatralny w Kijowie, Władywostoku, Kirowie i Rostowie nad Donem. Od sierpnia 1941 jako saper służył na froncie, m.in. pod Stalingradem. W lecie 1944 roku Niekrasow został ciężko ranny podczas walk o Lublin i po rekonwalescencji, na początku 1945 roku został zdemobilizowany w stopniu kapitana. W latach 1945–1947 pracował jako dziennikarz w piśmie „Sowietskoje isskustwo”.
Debiutował w 1946 powieścią pt. W okopach Stalingradu, która po raz pierwszy ukazała się na łamach czasopisma „Znamia” (nr 8–10). Ta najsłynniejsza jego powieść, oparta na osobistych wspomnieniach autora z okresu bitwy o miasto, jest dziś uważana za jeden z najlepszych i najbardziej realistycznych utworów o tzw. wojnie ojczyźnianej. Wyróżniająca się pośród romantycznych i pełnych heroizmu powieści radzieckich tamtych lat książka, stanowi czołowe dzieło nurtu tzw. „prawdy okopów”[2]. Powieść zyskała duży rozgłos i została przetłumaczona na 36 języków (w tym również na polski) oraz wydana w milionach egzemplarzy. Gdy powieść przeczytał Stalin, Niekrasow otrzymał za nią Nagrodę Stalinowską II stopnia w 1947. Na podstawie tej książki w 1956 powstał film pt. Sołdaty (pol. W okopach Stalingradu). Kolejne utwory Niekrasowa podejmowały „trudne” w czasach ZSRR tematy, takie jak adaptacja do pokojowego życia żołnierzy powracających z frontu (W rodzinnym mieście) lub niewinnie represjonowanych więźniach gułagów (Kira). Od 1959 na łamach „Litieraturnoj gaziety” zamieszczał artykuły nawołujące do upamiętnienia ofiar holocaustu na terenie ZSRR, m.in. zbrodni w Babim Jarze. Z tego powodu po kilku latach został oskarżony przez władze o syjonizm. Pomnik poświęcony Żydom pomordowanym w Babim Jarze został jednak w 1976 postawiony i dziś uważa się, że niemała w tym zasługa publikacji Niekrasowa[3].
W 1962 Niekrasow opublikował reportaż z podróży po ZSRR i USA pt. Po obu stronach oceanu, w którym przedstawił obiektywny obraz życia codziennego w ZSRR i USA początku lat 60. Spisując to, co widział, naraził się na ataki władz, m.in. samego Nikity Chruszczowa. Podobnie obiektywne spostrzeżenia z podróży do Francji, Włoch i USA, zawarte w reportażach Pierwsza znajomość i Miesiąc we Francji, naraziły go na zarzut „bałwochwalstwa wobec Zachodu”. Jego liberalne wypowiedzi na temat sztuki ZSRR (literatury, filmu i malarstwa) spowodowały kłopoty pisarza z cenzurą. Upadek Chruszczowa w 1964 i objęcie władzy przez Leonida Breżniewa na kilka lat zapewniły pisarzowi spokój. Jednak w 1969 Niekrasow podpisał list protestacyjny do Michaiła Susłowa w obronie represjonowanego ukraińskiego pisarza Czernowoła, a w 25 rocznicę zagłady Żydów w Babim Jarze ponownie publicznie upomniał się o pamięć ofiar. W konsekwencji został usunięty z partii w 1972 roku, pozbawiony obywatelstwa oraz zmuszony do emigracji w roku 1974. Wyjechał do Lozanny, a następnie osiadł w Paryżu, gdzie w latach 1975–1982 był zastępcą redaktora naczelnego czasopisma „Kontinient”. W okresie tym współpracował również z radiem Swoboda.
Na emigracji opublikował m.in. Notatki gapia (1975), Spojrzenie i coś (1977), Po obu stronach muru (1978), Saperlipopette albo co by było gdyby (1983), Mała smutna opowieść (1986). We wszystkich tych utworach Niekrasow pisał o swoich wrażeniach i przemyśleniach na temat świata Zachodu w połączeniu ze wspomnieniami z czasów ZSRR i krytycznymi wypowiedziami o sobie samym.
Żywo interesował go proces pieriestrojki w ZSRR.
Zmarł na raka w Paryżu w 1987. Został pochowany na cmentarzu prawosławnym w Sainte-Geneviève-des-Bois.
Za swoją dewizę życiową uważał: „Być sobą, nie kłamać, nie udawać, nie pochlebiać[3].
