![]() | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Klasa | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
torfowiec nastroszony |
Nazwa systematyczna | |
Sphagnum squarrosum Crome Bot. Zeitung (Regensburg) 2: 323 1803[3] |
Torfowiec nastroszony[4] (Sphagnum squarrosum Crome) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych. Rozpowszechniony na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego i okołobiegunowego. W Polsce pospolity, ale też objęty ochroną gatunkową. Rośnie na torfowiskach niskich, na siedliskach średnio żyznych, zwykle w lasach, zarówno iglastych, jak i liściastych. Gatunek w typowej postaci tj. zielono zabarwiony i z nastroszonymi (odgiętymi) końcami listków gałązkowych jest stosunkowo łatwy do identyfikacji[5].
Gatunek jest szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej w strefie podbiegunowej i umiarkowanej. Występuje w Ameryce Północnej (na południu sięgając po Kalifornię i Kolorado na zachodzie oraz Tennessee na wschodzie)[6], Azji (na południu po rejon Himalajów)[7], Europie (po Pireneje, Apeniny i Góry Dynarskie[8]), także w północnej Afryce[7] i na Azorach[9]. W Europie rośnie bardzo pospolicie na północy i rzadziej na południu[10]. W Polsce opisywany jest jako pospolity[8], zarówno na niżu, jak i w górach[11], aczkolwiek w tych ostatnich kończy się z reglem dolnym, tj. sięga do 1200 m n.p.m.[8] Generalnie w swym zasięgu najwyżej notowany był na wysokości 2300 m n.p.m.[12] (jak inne torfowce, im dalej od bieguna tym częściej rośnie na obszarach górskich)[9].
Gatunek uchodził za związany z półkulą północną[5], ale stwierdzony został także na Nowej Zelandii[7][6], na Ziemi Ognistej i Tasmanii[13], a także w południowej Brazylii[14].
Torfowiec nastroszony występuje na torfowiskach zasilanych minerotroficznie tj. wodami, które wcześniej przepływały przez podłoże mineralne. Jest cienioznośny[5][16]. Związany z siedliskami mezotroficznymi[5] i lekko eutroficznymi[9][15]. Rośnie w miejscach wilgotnych[5] lub mocno mokrych[8] i okresowo zalewanych[7].
Poza północną częścią zasięgu występuje najczęściej w miejscach silnie wilgotnych w borealnych lasach iglastych[5][7] i lasach bagiennych strefy umiarkowanej[16]. Rośnie pod różnymi drzewostanami, zwłaszcza iglastymi[5][7] (ze świerkami, z jodłami, modrzewiami[16], żywotnikiem zachodnim w Ameryce Północnej[6]), ale też pod brzozami, olszami, klonami i wierzbami[16]. W Europie Środkowej występuje głównie na torfowiskach niskich porośniętych olsami, zwłaszcza w olsach torfowcowych pod okapem olszy czarnej i brzozy omszonej[20] (jego obecność odróżnia olsy torfowcowe od brzezin bagiennych w sytuacjach przejściowych[21]), oraz w zaroślach bagiennych z wierzbami – z wierzbą uszatą, szarą i rokitą[20]. Częsty jest na obszarach źródliskowych w lasach iglastych[5], także występuje na bagnistych brzegach jezior[15][8] i nad strumieniami[16]. Obecny bywa też na torfowiskach przejściowych[22][11]. W górach rośnie w cyrkach lodowcowych i niszach niwalnych[17]. W strefie lasotundry i tundry wchodzi w skład powszechnych tam mszarów z turzycami i wełniankami[23]. Na północy sięga do granicy pustyń polarnych wchodząc w skład bagien mszysto-mszarnych[24].
Występuje często w towarzystwie torfowca obłego S. teres (zajmującego zwykle bardziej wilgotne mikrosiedliska)[5], torfowca błotnego S. palustre, frędzlowatego S. fimbriatum[25], środkowego S. centrale, Girgensohna S. girgensohnii, Wulfa S. wulfianum i Warnstorfa S. warnstorfii[5]. W strefie umiarkowanej Europy z roślin naczyniowych rośnie często w towarzystwie turzyc Carex, sitów Juncus i trzęślicy Molinia[17].
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej jest gatunkiem charakterystycznym dla klasy lasów bagiennych Alnetea glutinosae i wyróżniającym dla zespołu olsu torfowcowego Sphagno squarrosi-Alnetum[26].
Sporogony z zarodniami powstają u tego gatunku często[7][17], rozwijają się latem[15][22].
Gatunek zaliczany jest do podrodzaju Isocladus (Lindb.) Braithw. i sekcji Squarrosa (Russow) Schimp.[4][5][8]. Sekcja obejmuje średnie i dużych rozmiarów torfowce z główką z okazałym pąkiem wierzchołkowym, z liśćmi łodygowymi odstającymi lub częściowo zwieszonymi, dużymi, językowatymi (±prostokątnymi) i na końcu nieco postrzępionymi[18]. Spośród gatunków europejskich do sekcji należy obok torfowca nastroszonego tylko torfowiec obły S. teres (różnice między nimi zestawiono wyżej w sekcji „Gatunki podobne”)[18] (spoza Europy zaliczane są tu także S. mirum i S. tundrae)[27].
Dawniej rangę form nadawano zmienności wynikającej z warunków siedliskowych: f. spectabile – o silnie odstających końcach listków gałązkowych występująca w miejscach wilgotnych; f. imbricata – o listkach gałązkowych przylegających, tworząca zbite darnie, występująca w miejscach wysychających; f. subsquarrosum – o cechach pośrednich i takich też warunkach siedliskowych[8].
Gatunek jest szeroko rozprzestrzeniony i na wielu obszarach pospolity. W skali kontynentalnej w Europie jest zasoby określane są jako stabilne i gatunek ma status najmniejszej troski (LC) na czerwonej liście IUCN[12]. Tym niemniej regionalnie ustępuje (np. na Półwyspie Iberyjskim)[12].
W Polsce gatunek objęty jest częściową ochroną gatunkową od 2001 roku[28]. Status ochronny został utrzymany w 2004[29], a następnie w 2014 roku (na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin)[30].