Temat – w muzyce jakakolwiek w pełni rozwinięta linia melodyczna, posiadająca wyraźny początek i zakończenie.

Znaczenie tematu w fudze i w wariacjach

Temat – w fudze – pojawia się na początku utworu jednogłosowo. W wybranym głosie musi być łatwo uchwytny w splotach wielu głosów, więc najlepiej, jeśli posiada jakiś charakterystyczny rytm lub zwrot melodyczny. Jest imitacyjnie przeprowadzany przez głosy.

Temat – w wariacjach – powinien być prosty i przejrzysty, niezbyt długi. Może być pomysłem własnym kompozytora lub zapożyczonym na przykład z muzyki ludowej czy operowej.

Przeobrażenia tematu

Środki służące przeobrażeniom tematu:

• zmiana tonacji
• zmiana trybu (np. z durowego na molowy)
• zmiana tempa
• zmiana rytmu (np. rozdrobnienie rytmiczne)
• zmiana metrum
• zmiana faktury (np. z homofonicznej na polifoniczną)
• zmiana akompaniamentów (np. z akordów na figurację)
• zmiana dynamiki
• zmiana rejestru – melodia z prawej ręki przechodzi do głosu basowego.