Sznur funkcyjny (Sznur służbowy) – element umundurowania harcerskiego. Jego kolor, faktura i sposób noszenia świadczą o funkcji, jaką w organizacji pełni członek.
Idea i kolorystyka wywodzi się ze Związków Strzeleckich w Galicji przed I wojną światową, gdzie kolor sznura od gwizdka zastępował w warunkach polowych (bojowych) inne oznaczenia stopnia wojskowego.
Zazwyczaj sznury funkcyjne mają postać linki o długości 50–90 cm i grubości 0,4 do 1 cm, o końcach skutych za pomocą metalowej blaszki – skuwki, zaopatrzonej w spinkę. Takie sznury nazywa się sznurami gładkimi lub pojedynczymi. Organizacje ogólnopolskie stosują dodatkowo jeszcze dwa inne rodzaje sznurów.
Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej wyróżnia sznury plecione. Różnią się one od gładkich fakturą powierzchni, bowiem linki, z których są wykonane, uzyskuje się ze splecenia kilku cieńszych. Z kolei Związek Harcerstwa Polskiego, oprócz gładkich, stosuje sznury poczwórnie plecione (pot. poczwórne), zbudowane z dwóch linek lub pasków skóry mierzących 1–2 m, splecionych ze sobą w taki sposób, że tworzą jednorodną plecionkę, zakończoną z jednej strony dwiema pętelkami, zaś z drugiej – skuwką.
Sznury produkowane masowo przez składnice są linkami o okrągłym przekroju i gładkiej powierzchni. Niektóre środowiska praktykują też własnoręczne plecenie sznura przez osobę zobowiązaną do jego noszenia, maczanego później w naturalnych barwnikach. Sznury takie są zazwyczaj grubsze od masowych, co powoduje niekiedy problemy z ich odróżnieniem od sznurów formalnie plecionych.
Metoda założenia sznura jest bardzo ważna, gdyż razem z kolorem i fakturą linki wyraża funkcję, jaką pełni członek. Te same sznury noszone na różne sposoby mogą oznaczać zupełnie inne funkcje. Sznury gładkie i plecione mogą być noszone na mundurze na trzy różne sposoby:
| Spod ramienia | Z ramienia | Z szyi |
|---|---|---|
|
|
|
| pętlę sznura przekłada się przez ramię i zapina pod lewym naramiennikiem, co zapobiega jego zsuwaniu | sznur przymocowuje się do lewego naramiennika tak, że dwie linki zwisają swobodnie z przodu lewego ramienia | przebiega wokół szyi pod kołnierzem, ale na chuście |
Sznur poczwórny można założyć tylko w jeden sposób – przekładając obie pętelki przez lewy naramiennik. Jeśli mundur nie ma naramienników, wszystkie sznury nosi się z szyi. Sznur na bluzie kroju żeglarskiego nosi się pod kołnierzem.
Wolny koniec sznura (ze skuwką) biegnie do lewej kieszeni munduru i jest tam mocowany na różne sposoby:
Sposób mocowania do kieszeni nie jest w żaden sposób regulowany i zależy od środowiska oraz samodzielnej decyzji członka.
Sznury pojedyncze i plecione, noszone spod i z ramienia są związane węzłem beczkowym (czasem kilkoma) niedaleko spinki, w 1/4 – 1/5 długości sznura. Dzięki temu, linka jest wygodnie upięta i nie przeszkadza w poruszaniu się. Sznurów poczwórnych i noszonych z szyi nie wiąże się, chyba że mundur nie ma naramienników – wtedy węzeł umieszcza się w rozcięciu kołnierza, a końcówka sznura chowana jest pod bluzę.
Niekiedy również węzły wskazują na funkcję pełnioną przez członka. Stosuje się np. węzły w innym kolorze niż reszta linki. W takim wypadku, beczkę po prostu przyszywa się do reszty linki. Innym znaczącym elementem są suwaki, stosowane w ZHP i ZHR. wykonywane są ze skórzanych plecionek, których końce połączone są metalowym nitem. Zakłada się je na całą pętlę, wtedy nie ma potrzeby wiązania sznura, albowiem suwak utrzymuje sznur w wygodnej formie.
Węzłów i suwaków noszonych na jednym sznurze może być więcej. Wtedy nie ma znaczenia kolejność, ale ilość węzłów i tych samych suwaków. Niektóre środowiska hołdują zasadzie, że zamiast nosić na sznurze suwak o tym samym kolorze co linka, dowiązuje się jeszcze jeden węzeł.
Sznur funkcyjny jest noszony przez osoby mające odpowiednią funkcję. Rodzaj, sposób noszenia i kolorystyka odpowiadające danej funkcji są definiowane przez regulaminy organizacji harcerskich.
Sznur jest oznaką godności i służby, dlatego wiele środowisk buduje wokół niego odpowiednią obrzędowość, tak jak ceremonie nadawania, przekazywania czy zdawania, związane bezpośrednio z obejmowaniem bądź zdawaniem funkcji. Znaną praktyką jest, że szefowie jednostek przekazują sznury swoim następcom, co podkreśla ich więź. Sznurów nie nosi się do ubrań cywilnych.
Oprócz znaczenia symbolicznego, sznury mają wartość praktyczną. Niekiedy przydają się one podczas zajęć lub pionierki, a także pozwalają na szybkie skorzystanie z gwizdka.
Jeszcze przed zmianą regulaminu mundurowego ZHP w 2005 roku (podobnie jak wcześniej w ZHR) sznur szary został celowo usunięty, zgodnie z ideą, że szeregowy nie jest funkcją oraz w celu uproszczenia munduru. W zapisach regulaminu mundurowego ZHP pozostawiono go jako „nosiciela” suwaków oznaczających niektóre funkcje w zastępie, szczepie i związku drużyn (pkt 6.1 a, e, h). Mimo to niektóre środowiska twierdzą, że szeregowi też mają prawo nosić sznur, choć nie mają funkcji, choćby ze względów tradycyjnych. Ostatecznie przyjmuje się, że szare sznury mogą być używane jako element obrzędowości. Szare sznury są obecne również w pozostałych (poza ZHP i ZHR) organizacjach harcerskich.
Niekiedy uzupełnieniem sznurów oznaczających funkcje śródroczne jest stosowanie sznurów dla funkcji obozowych. Były one przewidywane przez przedwojenne regulaminy mundurowe, celem odróżnienia funkcji stałych od obozowych. Stosowane są do dzisiaj na obozach organizowanych przez środowiska, które w prostej linii pochodzą ze środowisk przedwojennych, mimo iż współcześnie nie są przewidywane przez regulaminy prawie żadnej organizacji harcerskiej. Obecnie zachowały się tylko w Regulaminie Mundurowym Organizacji Harcerzy z ZHP poza Granicami Kraju.
Sznury funkcyjne służą po to, by jednoznacznie sygnalizować funkcje pełnione przez członka, który je nosi. I choć opisy sznurów odpowiadających konkretnym funkcjom są jasno sformułowane, to niekiedy występują problemy ze zinterpretowaniem rodzaju sznura. Najlepszym przykładem może być kolizja sznurów srebrnych i szarych. Kolory te mają zupełnie inne znaczenie, ale mogą być nierozróżnialne. Wynika to z ich podobieństwa – osoba z zewnątrz prawdopodobnie nie rozróżniłaby ich wcale.
Co więcej, sznury produkowane przez różne składnice (nie mówiąc już o plecionych ręcznie) różnie wyglądają, przez co sznury noszone przez członków jednych środowisk bądź organizacji mogą być trudne do sprecyzowania dla innych. Dla przykładu, gros organizacji używa tylko sznury zielone, tymczasem w „LS-Drzewo Pokoju” wyróżnia się sznury jasnozielone i ciemnozielone.
Niekiedy zdarza się, że członek ma wiele funkcji, z których każda wymaga noszenia innego sznura. W takich sytuacjach można postąpić w dwojaki sposób:
Najczęściej metodę postępowania dyktuje środowisko lub organizacja (np. w ZHR należy nosić sznur funkcji najwyższej rangi). Powszechnie zabronione jest noszenie więcej niż jednego sznura naraz. Naramiennik z lewej strony (na którym nosi się sznur) musi odpowiadać jednostce, której przydział służbowy reprezentuje sznur.
Systemy powiązań sznurów z funkcjami jest odmienny w każdej organizacji. Co prawda, istnieją pewne zbieżności, wynikające ze wspólnej historii, jednak nie zmienia to faktu, iż pomysłów konkretyzacji tych ogólnych założeń jest tak dużo, jak dużo jest organizacji. Reguły są zawarte najczęściej w regulaminie mundurowym lub statucie organizacji.
We wszystkich organizacjach harcerskich stosuje się pewne ogólnie przyjęte oznaki podstawowych funkcji. Najważniejsza z nich jest zasada, że sznury sygnalizujące funkcję w drużynie noszone są spod ramienia, i mają kolory takie jak:
Jedyne znane złamanie tego systemu to nadawanie w niektórych organizacjach błękitnych sznurów dla drużynowych gromad zuchowych.
W ZHP reguły nadawania sznurów funkcyjnych są bardzo rozwinięte, a rozbudowany system suwaków i możliwość zastępowania sznurów sekwencjami suwaków daje ogromne ilości kombinacji. Mimo to, ze względów estetycznych, najbardziej pożądane jest noszenie sznurów symbolizujących jedną, maksymalnie dwie funkcje naraz.
Aktualnie używany system regulowany jest przez Regulamin mundurowy z dnia 15 listopada 2005, wraz z późniejszymi jego zmianami.
Kolory sznurów/suwaków odpowiadają charakterowi jednostek, jakich dotyczą. Barwy używane w ZHP to:
Istnieją też kolory specjalne, takie jak:
Funkcje w danym rodzaju jednostki oznaczane są przez sznury i suwaki w odpowiadającym mu kolorze według schematu:
Członkowie zespołów instruktorskich mogą zamiast sznura z suwakiem lub węzłem nosić sam suwak na sznurze pełnionej funkcji podstawowej.
Na przykład:
Funkcje w tych urzędach oznacza się poprzez suwaki:
Kolory władz to:
Na przykład:
ZHR stosuje system sznurów mający więcej wyjątków, mających na celu upraktycznienie systemu. Nie nadaje się on też zazwyczaj do oznaczania wielu funkcji naraz.
W ZHR stosuje się ogólnie następujące barwy sznurów i suwaków:
A także
Sznur noszony:
Modelu tego używa się w jednostkach takich jak:
Ze względu na małą liczebność i lokalny charakter organizacji, jej system jest prostszy od organizacji ogólnopolskich. Charakteryzuje go wiązanie dwóch rodzajów węzłów (beczek i prostych), a także węzły w kolorach innych niż reszta sznura (zamiast suwaków). Stosowane są tradycyjne oznaki funkcji w drużynach.
System w „Drzewie Pokoju” oprócz kolorów sznurów wykorzystuje kolory upinających je węzłów beczkowych. Funkcje są oznaczane przez pary sznur-węzeł. Specyficzne jest też oznaczanie jaśniejszymi odcieniami instruktorów z kadr gromad zuchowych. W Kręgu Harcerskim "Drzewo Pokoju" nie ma zwyczaju noszenia sznura szeregowego (szary z szarym węzłem beczkowym).[1]
Szary
Brązowy
Jasnozielony
Niebieski
Zielony
Granatowy
Fioletowy
Biały
| Sznur | Suwak | Funkcja |
|---|---|---|
| Podzastępowy | ||
| Zastępowy | ||
| Zastępca wodza gromady zuchowej | ||
| Wódz gromady zuchowej | ||
| Przyboczny | ||
| Drużynowy | ||
| Komendant związku drużyn (środowiska) | ||
| Kapelan harcerski | ||
| Główny kapelan kręgu | ||
| Członek Komisji Rewizyjnej | ||
| Przewodniczący Komisji Rewizyjnej | ||
| Członek Rady Kręgu | ||
| Z-ca Komendanta Kręgu | ||
| Komendant Kręgu |
Wytłuszczono funkcje oznaczane sznurem noszonym z ramienia, pozostałe są oznaczane sznurami noszonymi spod ramienia. Szarego sznura nie noszą harcerze starsi.
System tej organizacji nie wykształcił jednolitego modelu oznaczania dla wszystkich rodzajów jednostek. Jego główne cechy to:
Poszczególnym jednostkom odpowiadają sznury i suwaki:
A do tego same suwaki:
Suwaki powinno nosić się na sznurach funkcji pełnionych w drużynie. Jeżeli jednak nie pełni się żadnej funkcji, którą można by oznaczyć samym sznurem, to suwaki nosi się na sznurach w kolorach jednostek, których dotyczą suwaki, np.
| Kolor/Sznur | Spod ramienia | Z ramienia | 1 suwak | 2 suwaki | 3 suwaki |
|---|---|---|---|---|---|
| Granatowy | Drużynowy | Komendant szczepu | Instruktor komendy szczepu |
Zastępca komendanta szczepu |
— |
| Srebrny | Instruktor komendy hufca |
Komendant hufca | — | Zastępca komendanta hufca |
— |
| Skórzany | — | Naczelnik SH | Instruktor naczelnictwa |
— | — |
| Czarny | Instruktor Zarządu SH |
— | — | — | Członek Zarządu SH |
| Biały 1 | — | — | Członek Komisji Rewizyjnej |
— | Przewodniczący Komisji Rewizyjnej |
| Fioletowy 2 | — | — | Członek Sądu Harcerskiego |
— | — |
1Suwaki obowiązkowo nosi się na srebrnym (KR hufca) lub czarnym (KR SH) sznurze
2Suwak obowiązkowo nosi się na czarnym sznurze
Sznury funkcyjne są w tej organizacji jednym z dwóch (obok plakietek miejsca w ruchu) sposobów oznaczania funkcji. System jest bardzo prosty, składa się bowiem trzech rodzajów sznurów (wszystkie noszone z szyi). Oznaki funkcji w HROŚ
Nie stosuje się tradycyjnych oznak funkcji w drużynie.
Ze względu na małą liczebność, system sznurów jest prosty i czytelny. W drużynach stosuje się tradycyjne oznaki, sznury nosi się spod ramienia. Z kolei członkowie władz noszą sznury w barwach zarezerwowanych dla odpowiedniego organu – szefowie z ramienia, pozostali spod ramienia. Jeżeli członek pełni zarówno funkcję we władzach jak i w drużynie, używa oznak funkcji we władzach.
Sznury w drużynach:
|
Sznury władz:
|
Powyższy system obowiązuje od 16 kwietnia 2011[2].
Zanim uchwalono Regulamin, w drużynach stosowano oznaki tożsame z tymi w ZHP. Członkowie komendy używali umownie sznurów barwy złotej – Komendant OHR z ramienia, pozostali członkowie spod ramienia. Podobnych złotych sznurów używały jednak komendy chorągwi ZHP.
System sznurów został po raz pierwszy unormowany w Regulaminie Mundurów, Odznak i Oznak…, uchwalonym przez Radę Drużynowych i Przybocznych w 1999 roku. Oznaki w drużynach pozostały bez zmian, przydzielono za to nowe oznaki dla członków władz. Komenda OHR otrzymała sznury czarne. System ten był krytykowany ze względu na swą niejednoznaczność i skomplikowanie, dlatego w 2011 został uproszczony przez Radę Naczelną:
| Funkcja | Do 1999 | 1999–2011 | Od 2011 |
|---|---|---|---|
| Komendant OHR | Z ramienia | Z ramienia + 2 białe suwaki1 |
Z ramienia |
| Zastępca Komendanta OHR | Spod ramienia | Z ramienia + 1 biały suwak1 |
Spod ramienia |
| Członek Komendy OHR | Spod ramienia | ||
| Przewodniczący Rady Naczelnej /Rady Drużynowych i Przybocznych |
Brak | Z ramienia + 2 czarne suwaki |
Z ramienia |
| Członek RN/RDiP | Brak | Brak | Spod ramienia |
| Przewodniczący Komisji Rewizyjnej | Brak | Z ramienia | Z ramienia |
| Członek Komisji Rewizyjnej | Brak | Suwak | Spod ramienia |
| Namiestnik | Brak | Spod ramienia | Spod ramienia |
