Zakłady Tworzyw Sztucznych „Pronit”
Ilustracja
Brama główna ZTS „Pronit” (sierpień 2012)
Państwo

 Polska

Adres

26-670 Pionki
ul. Zakładowa 7

Data założenia

1922

Data likwidacji

6 września 2000

Forma prawna

spółka akcyjna

Nr KRS

0000206684

Położenie na mapie Pionek
Mapa konturowa Pionek, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Pronit”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Pronit”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Pronit”
Położenie na mapie powiatu radomskiego
Mapa konturowa powiatu radomskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Pronit”
Ziemia51°28′08″N 21°26′31″E/51,468889 21,441944
Multimedia w Wikimedia Commons

Zakłady Tworzyw Sztucznych „Pronit” (ZTS Pronit) – zlikwidowane zakłady chemiczne z siedzibą w Pionkach.

Zakłady Tworzyw Sztucznych „Pronit” w Pionkach wywodzą się z powstałej w 1922 roku Państwowej Wytwórni Prochu i Materiałów Kruszących (PWPiMK), ulokowanej w Puszczy Kozienickiej koło wsi Zagożdżon. Miejscowość przemianowano w 1932 roku na Pionki. Dzięki ulokowaniu PWPiMK wieś w ciągu kilkunastu lat przekształciła się w miasto (1954).

Nazwy zakładu

Źródło[2]

Historia

Historię Zakładów Tworzyw Sztucznych „Pronit” podano za: Marek Wierzbicki: Rozwój, funkcjonowanie i upadek Wytwórni Chemicznej nr 8 – Zakładów „Pronit” w latach 1945–2000.

Wagony cysterny do przewozu stężonego kwasu azotowego wykonane przez Zjednoczone Fabryki Maszyn, Kotłów i Wagonów L. Zieleniewski i Fitzner-Gamper S.A. w Sanoku dla Państwowej Wytwórni Prochu w Pionkach (1932–1939)
Defilada z okazji uroczystego otwarcia świetlicy Przysposobienia Wojskowego Kobiet na terenie Państwowej Wytwórni Prochu (1934)
Kwatera osób które zginęły podczas wybuchu 3.03.1937 na wydziale sortowni prochu PWP – Cmentarz Stary przy ul Polnej w Pionkach (sierpień 2019)
Apel Dyrekcji i Rady Zakładowej Wytwórni Nr 8 w Pionkach do ludności i pracowników wytwórni w sprawie zwrotu przechowywanych podczas okupacji książek fachowych i sprzętu laboratoryjnego. (1949–1950)
Elektrociepłownia – opuszczona część zakładów (czerwiec 2011)

Do rozpoczęcia II wojny światowej Państwowa Wytwórnia Prochu produkowała głównie materiały wybuchowe na potrzeby Wojska Polskiego. Lokalizacja wytwórni pośród lasów i mokradeł Puszczy Kozienickiej z dala od większych osad ludzkich, sprzyjała zachowaniu tajemnicy produkcji i utrudniała penetrację.

W PWP na poszczególnych wydziałach uruchomiono laboratoria produkcyjne oraz rozwinęło się Centralne Laboratorium Badawcze i Strzelnica Balistyczna. W latach 1933–1934 uruchomiono Fabrykę Ferromitu, służącego do spawania szyn oraz oddział celuloidu (Fabryka Mas Plastycznych)[3]. Od 1 stycznia 1934 roku wytwórnia zaopatrywała Wojsko Polskie również w szczoteczki do zębów, w cenie 25 groszy za sztukę[4]. W 1937 roku została uruchomiona, jako oddział filialny PWP w Pionkach, Fabryka Celulozy w Niedomicach, produkująca wysokogatunkową celulozę drzewną do wyrobu nitrocelulozy. W 1935 roku PWP przejęła i w ciągu roku unowocześniła kielecką wytwórnię dymiącego kwasu siarkowego, tzw. oleum, używanego do wyrobu bawełny strzelniczej i trotylu. 3 marca 1937 roku na wydziale sortowni prochu PWP, wybuchł pył. Zmarło wówczas 18 ciężko poparzonych młodych kobiet[5]. W latach 1937–1939 wybudowany został oddział filialny – Państwowa Wytwórnia Prochu w Krajowicach[6].

Od 1 kwietnia 1927 roku do wybuchu II wojny światowej w 1939 funkcję naczelnego dyrektora pełnił Jan Prot, a dyrektorem technicznym był Stanisław Dunin-Markiewicz[7].

Podczas wojny wytwórnię przejęli hitlerowcy i reaktywowali produkcję prochów na potrzeby armii niemieckiej, przymusowo zatrudniając mieszkańców miasta oraz okolic. W 1944 roku okupanci przeprowadzili ewakuację wytwórni wywożąc z niej do Niemiec większość maszyn i urządzeń[8]. Po wyzwoleniu Pionek 15 stycznia 1945 roku, wznowiono produkcję w Państwowej Wytwórni Prochu i do końca 1945 roku wyprodukowano 10 ton ferromitów i 100 tys. sztuk amunicji myśliwskiej. Uruchomiono także jeden turbozespół elektrowni. W 1946 roku następuje rewindykacja maszyn i urządzeń z miasta Glöwen w Niemczech. Zespół złożony z dawnych pracowników wytwórni (Adolf Misiuna, Józef Kamiński, Roman Buczek, Antoni Kuty, Józef Mika, Józef Zawada, Jan Sarnecki, Ignacy Benderz, Zygmunt Kudelski, Antoni Czajkowski, Zenon Baran, Stanisław Golbert, Jan Górniak, Stanisław Warta, Antoni Komorek i Karol Białek)[2] przy pomocy Biura Rewindykacji i Odszkodowań Wojennych w Berlinie sprowadził z powrotem maszyny i urządzenia wywiezione przez Niemców pod koniec wojny[8]. W lutym 1947 roku jako pierwszy uruchomiono Wydział Bawełny Strzelniczej, gdzie produkowano bawełnę kolodionową (ok. 60 t) i przeprowadzano próby z bawełną lakierową. Następnie pracę wznowił Wydział Mas Plastycznych, który do końca roku wyprodukował ok. 500 kg celuloidu. Po nim uruchomiono produkcję prochów: myśliwskiego, rewolwerowego, sportowego i ćwiczebnego prowadzoną na Wydziale Prochu Bezdymnego.

W 1948 roku w PWP funkcjonowało 8 wydziałów:

  1. Rejon Centralny grupujący dyrekcję, biura, warsztaty mechaniczne, dział budowlany, tartak i elektrownię (kierownik Józef Kamiński)
  2. Prochów Bezdymnych (kierownik Piotr Mitan)
  3. Bawełny Strzelniczej (kierownik Władysław Majewski)
  4. Mas Plastycznych (kierownik Adolf Misiuna)
  5. Ferromitów, gdzie produkowano ferromit używany do spawania szyn i do bomb zapalających (kierownik Alojzy Postulko)
  6. Tartak pracujący na potrzeby fabryki (kierownik Franciszek Surma)
  7. Stacja Balistyczna prowadząca eksperymenty z nowymi materiałami wybuchowymi i wykonująca analizy kontrolne dla potrzeb produkcji (kierownik Feliks Wojtaś)
  8. Fabryka Amunicji Myśliwskiej (FAM) (kierownik Bolesław Komorowski).

Poza tym na terenie zakładu znajdowały się trzy wydziały nieczynne:

  1. Wydział Czarnego Prochu
  2. Wydział Nitrogliceryny
  3. Wydział Krusz–Dunit.

Pionkowski zakład włączono wówczas do przedsiębiorstwa „Zjednoczone Zakłady Przemysłu Materiałów Wybuchowych”, podlegającego Centralnemu Zarządowi Przemysłu Chemicznego z siedzibą w Gliwicach. W latach 1950–1953 w strukturze organizacyjnej zakładu odbudowano Wydział Prochu Czarnego, rozbudowano Wydział FAM i zbudowano nowy wydział pod nazwą „woreczkowanie prochów”, wytwarzającego ładunki prochowe do pocisków artyleryjskich i innych (późniejszy wydział „H”).

Struktura organizacyjna zakładu w 1954 roku:

  1. Dyrekcja wraz podległymi biurami (Biuro Techniczne, Wydział Kadr, Planowania, Finansowy, BHP, DKT [kontroli technicznej – red.], Zaopatrzenia, Zbytu, Kancelaria Tajna, Główny Technolog).
  2. Wydział Bawełny Strzelniczej
  3. Wydział Nitrogliceryny (C)
  4. Wydział TB 1 (prochów nitrocelulozowych)
  5. Wydział TB 2 (prochów nitroglicerynowych)
  6. Wydział TB 3 (produkcja eteru do prochów)
  7. Wydział Woreczkowania Prochów (TW-H – produkcja „S”)
  8. Wydział FAM (amunicja myśliwska)
  9. Wydział Prochu Czarnego (K)
  10. Wydział Plast (B – celuloid i lakiery)
  11. Stacja Badań Balistycznych (SBB)
  12. Wydział F (elektrownia i służby elektryków)
  13. Wydział F2 (Mechaniczny – remonty i konserwacja maszyn oraz narzędzi)
  14. Samodzielny Oddział Wykonawstwa Inwestycji (SOWI)
  15. Wydział Remontowo-Budowlany
  16. Wydział Transportu (kolejowego i kołowego)
  17. Laboratorium Centralne
  18. Magazyny i Silosy.

W 1956 roku uruchomiono wytwarzanie nowych wyrobów, np. kleju nitrocelulozowego (1956 r. – 140 t), bielizny (w 1956 r. uszyto 150 tys. szt.), płyt gramofonowych (1 tys. miesięcznie – 1957 r.), octanu etylu (140 t rocznie), w 1958 r. skóry twardej podeszwowej – sztucznej (1 tys. t rocznie), lalek celuloidowych (50 t/r), nitropigmentów (30 t/r). W 1959 roku tłoczywa melaminowe (600 t/r) i kleje kauczukowe, zaś w roku następnym eter do narkozy (110 t/r).

1 kwietnia 1959 roku na bazie Samodzielnego Oddziału Wykonawstwa Inwestycyjnego (SOWI) przy Zakładach Chemicznych „Pronit” powstało Przedsiębiorstwo Montażowe „Montoerg” w Pionkach[9].

W 1959 roku przy „Pronicie” utworzono szkołę przyzakładową szkolącą: tokarzy, frezerów i ślusarzy-mechaników[a][10].

W latach 1961–1970 utworzono nowe wydziały produkcyjne. W 1964 roku oddano do użytku wydział Z, produkujący materiały wybuchowe saletrzano-amonowe dla potrzeb górnictwa o zdolności produkcyjnej 15 tys. t rocznie. W 1962 roku powstał oddział zamiejscowy w Łaskarzewie (przetwórstwo tworzyw sztucznych), w 1964 roku przekazany Warszawskim Zakładom Tworzyw Sztucznych. Równocześnie uruchamiano kolejne produkcje wyrobów chemicznych: styropianu (1963 r. o zdolności rocznej 25,7 tys. m³), polwinitów, butanolu z octanem (1962 r.) – zdolność produkcyjna średnio 700 t/r, glikocelu BW.W.S. – 1000 t/r, stabilizatora AR – 490 t/r, nitropolitury – 280 t/r, linociasta – 1500 t/r, okładzin hamulcowych – 275 t/r, polwiplastów – 550 t/r., granulatów dla obuwnictwa (1967 r.) – 319 t/r, polofenu (1967 r.) – 1618 t/r, polomeli ME A3, KoSk, S (1967 r.) – 126 t/r, plastyfikatów /30%, 40%/ (1967r.) – 420 t/r. W drugiej połowie lat sześćdziesiątych na Wydziale „H” wprowadzono dwa nowe wyroby dla potrzeb wojska: „Pelikan” (ładunek wydłużony do rozminowywania pól minowych) oraz „Walizka” (miniaturowa wyrzutnia rakietowa). W 1968 roku zakończono wytwarzanie skóry sztucznej twardej i podeszwowej, natomiast rozpoczęto produkcję dekaliny (wyprodukowano 150 t) oraz hydrolaku (wyprodukowano 75 t). W 1969 roku podjęto wytwarzanie klejów topliwych dla meblarstwa (21,7 t) i granulatów obuwniczych przeciwdeszczowych (169,3 t). W 1970 roku wyprodukowano 15 t pigmentplastu TG-15 oraz 1,7 t sklejki brokatowej ekstra, a także 1284 t amonitu 11 i 108 t amonitu GS.

W 1967 roku przy „Pronicie” w powstał Zakład Doświadczalny Budowy Aparatury Naukowo-Badawczej „Dozachem”[11].

W 1972 roku „Pronit” odkupił licencję na produkcję sztucznej skóry (określana mianem „polcorfamu”) wraz z całą fabryką od amerykańskiego koncernu DuPont i rozpoczęto jej uruchamianie Wytwórni Skóry Syntetycznej w Pionkach przez angielską firmę „Petracarbon”. 1 lipca 1974 roku ruszyła produkcja skóry syntetycznej w Pionkach.

W 1974 roku powstał Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Tworzyw Skóropodobnych Porometrycznych. Ośrodek podlegał nadzorowi dyrektora naczelnego „Pronitu”. 18 lutego 1972 roku powołano Zakładowy Ośrodek Informatyki przy ZTS „Pronit-Erg”, który zajmował się wdrażaniem i rozwijaniem elektronicznej techniki obliczeniowej w zakresie przetwarzania informacji dla macierzystego zakładu i innych jednostek branży ekonomicznej na terenie województwa radomskiego. 30 grudnia 1976 roku Ministerstwo Przemysłu Chemicznego zadecydowało o połączeniu ZTS „Pronit-Erg” z Radomską Fabryki Farb i Lakierów „Polifarb”. Na początku lat osiemdziesiątych z Zakładów „Pronit” wyodrębnił się Zakład „Dozachem”. Do ostatecznego rozdzielenia przedsiębiorstw doszło w lipcu 1982 roku. W tym samym czasie usamodzielnił się i oddzielił od „Pronitu” zakład zamiejscowy w Radomiu (dawna Radomska Fabryka Farb i Lakierów). Od 9 czerwca 1982 roku pionkowski zakład uzyskał status przedsiębiorstwa przemysłu obronnego i musiał należeć do zrzeszenia przedsiębiorstw przemysłu obronnego i tworzyw sztucznych „Erg” w Gliwicach”, a także musiał realizować inwestycje i plany gospodarcze przemysłu obronnego o charakterze centralnym. W 1984 roku likwidacji uległ Ośrodek Badawczo Rozwojowy Tworzyw Skóropodobnych Poromerycznych. W 1985 roku uruchomiono odwadnianie nitrocelulozy metodą ciągłą. Unowocześniono produkcję ładunku „Pelikan” (1981 r.). Wprowadzono też ładunek miotający „Jaguar” 125 mm do armaty D-81 z łuską spalającą się (1988 r.), „Jersey” (ładunek miotający 122 mm do haubicy wz. 38). Realizowano również inwestycję „Orzech” (proch kulkowy), która nie doczekała się ostatecznego uruchomienia, choć pochłonęła duże środki. W początkach 1992 roku z „Pronitu” wyodrębniono trzy wydziały, które przekształcono w spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a mianowicie Wydział PL („Fam-Simadex”), oddział polwiplastów („Polplast”) i klejów („Pronicel”).

1 grudnia 1994 roku nastąpiło przekształcenie Zakładów „Pronit” w spółkę skarbu państwa, w której 100% udział posiadał skarb państwa. W 1994 roku zakład produkował: nitrocelulozę, kleje emulsyjne, kleje rozpuszczalnikowe, roztwory nitrocelulozy, proch myśliwski nitrocelulozowy, górnicze materiały wybuchowe, tłoczywa melaminowe, etery (techniczny, leczniczy, narkozowy), wyroby w ramach produkcji „S”. Kilka lat wcześniej z katalogu wyrobów zniknęły m.in. płyty gramofonowe (1990), styropian czy niektóre związki chemiczne. W latach 90. XX wieku zakład pozbył się balastu działalności nieprodukcyjnej i przekazał budynki o charakterze komunalnym miastu Pionki. Do miasta trafił m.in. stadion, basen pływacki, przedszkole przy ul. Jordanowskiej, hotel „Moskwa” i żłobek przy ul. Kolejowej, budynek Straży Pożarnej wraz z gruntem, osiedla mieszkaniowe: Nowa, Centralna i Stara Kolonia wraz z infrastrukturą. Z zakładu oderwano również kilka wydziałów oraz instytucji, tworząc z nich spółki z ograniczoną odpowiedzialnością:

  1. „AUTOELPRO” (wydział elektryczny)
  2. „MECHANPRO” (wydział mechaniczny)
  3. Hotel „OLIMPIC” (hotel „Chemik”)
  4. OW „ADMIRAŁ” (ośrodek wypoczynkowy w Jastrzębiej Górze)
  5. „GALWANPRO” (oddział galwanizacji)
  6. „REMBUDPRO” (wydział budowlany)
  7. „TRANSPRO” (wydział transportu)

W sumie od 1991 roku z „Pronitu” wydzielono 11 spółek-córek z jego kapitałem.

W 2000 roku produkcja spółki koncentrowała się w pięciu podstawowych zakładach:

  1. Zakład Produkcji Nitrocelulozy (PA)
  2. Zakład Produkcji Niekatalogowej (PH)
  3. Zakład Produktów Organicznych (PG)
  4. Zakład Produkcji Klejów (PK)
  5. Zakład Górniczych Środków Strzałowych (PZ)

Strukturę organizacyjną zakładu uzupełniały zakłady produkcji pomocniczej:

  1. Zakład Produkcji i Dystrybucji Czynników Energetycznych (PC)
  2. Wydział Gospodarczy (PO)
  3. Wydział Prewencji, Ochrony Pracy i Środowiska (DS), jak również komórki obsługi działalności produkcyjnej.

W początkach 2000 roku spółka utraciła płynność finansową. Zarząd wystąpił do Wydziału V Gospodarczego Sądu Rejonowego w Radomiu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości „Pronitu”. 6 września sąd podjął stosowną decyzję, która zakończyła istnienie zakładu. Miejsce prezesa zarządu zajął syndyk masy upadłościowej, powołany przez tenże sąd do zaspokojenia roszczeń wierzycieli zakładu. W 2005 roku od syndyka masy upadłościowej Urząd Miasta Pionki odkupił majątek „ZTS Pronit”, pozostałe spółki upadły bądź nadal kontynuują produkcję.

Obecnie funkcjonujące zakłady (spółki wyodrębnione) z „Pronitu”:

Nagrody i wyróżnienia ZTS „Pronit”

Zakład za swoje wyniki był wielokrotnie nagradzany i wyróżniany. W roku 1965 za zdobycie I miejsca we współzawodnictwie międzyzakładowym w zjednoczeniu otrzymał Sztandar Przechodni Ministra Przemysłu Chemicznego, a w 1975 roku „Pronit” odznaczony został Orderem Sztandaru Pracy I klasy[11]. 13 lipca 1979 roku, w uznaniu zasług i osiągnięć zakładów „Pronit” i jego załogi Wojewódzka Rada Narodowa w Radomiu nadała zakładowi odznakę „Za Zasługi dla Województwa Radomskiego”[2].

Dyrektorzy naczelni

prezesi zarządu

Źródło[2]

Płyty winylowe

W zakładzie rozpoczęto produkcję polichlorku winylu, oraz utworzono tłocznię płyt gramofonowych. W zakładach Pronit tłoczono płyty winylowe na zlecenie wydawnictw muzycznych:

Firma wydawała również (choć stosunkowo rzadko) płyty pod własną marką „Pronit”; ich wydawaniem pierwotnie zajmowały się Polskie Nagrania, do których do dziś należą prawa do tej części katalogu (obecnie w ramach Warner Music Poland, współczesne reedycje nie zawierają oznaczeń Pronitu); były to przeważnie płyty z numerami katalogowymi zaczynającymi się literami L, XL, SXL i SX. Płyty z numerami katalogowymi zaczynającymi się literami SLP były wydawane przez Wifon i są dziś pod kontrolą Agencji Muzycznej Polskiego Radia S.A. Płyty z numerami katalogowymi zaczynającymi się literami PLP były samodzielnie wydawane przez Pronit; prawa do płyt polskich artystów przypadły później im samym lub innym wytwórniom (nie ma następcy oddziału nagraniowego Pronitu). Tłoczenie płyt gramofonowych kontynuowano do początku lat 90.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Albumy Pronitu.

Płyty winylowe L, XL, SXL, SX

Płyty wydane przez Polskie Nagrania.

Okładka płyty winylowej zespołu Filipinki Rozśpiewani rówieśnicy
Okładka płyty winylowej zespołu Chór Eryana

Płyty winylowe Z-SX

Płyty winylowe ZL

Płyty wydane przez Polskie Nagrania.

Płyty winylowe SLP

Płyty wydane przez Wifon.

Płyty winylowe M (Musicorama)

Płyty winylowe PLP

Płyty wydane samodzielnie przez Pronit.

Okładka wydanej przez Pronit płyty długogrającej PLP 0027 Shakin’ Stevens

EP – minialbumy winylowe („czwórki”) N

Etykieta, strona A minialbumu zespołu Filipinki „Tarap – Tarap”
Okładka płyty winylowej zespołu Filipinki „Wiosna majem wróci”

Single winylowe

Single winylowe SP

Single winylowe SPP

Single winylowe ZS

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Ze względu na dużą liczbę chętnych szkoła otrzymała w 1963 roku do swojej dyspozycji zaadaptowany budynek na Kolonii Centralnej, a w 1968 roku szkoła nowy budynek przy ulicy Spokojnej → Redakcja 1984a ↓, s. 4.

Przypisy

  1. ↑ Piotr Kutkowski: Opisał historię Wytwórni Prochu. echodnia.eu, 2008-11-13. [dostęp 2016-09-19]. (pol.).
  2. ↑ a b c d Wierzbicki ↓.
  3. ↑ Jan Prot twórca Pionek ↓, s. 2.
  4. ↑ Dziennik Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych Nr 1 z 25 stycznia 1934 r., poz. 1.
  5. ↑ Tajemnice starego cmentarza. polskaniezwykla.pl. [dostęp 2021-02-07]. (pol.).
  6. ↑ Jan Prot twórca Pionek ↓, s. 3.
  7. ↑ Bogusław Blum. Eugeniusz Czyż 1879-1953. Architekt i Konstruktor. „Czasopismo Techniczne”. Zeszyt 7-A/2008. s. 9–38. 
  8. ↑ a b Pronit-Pionki opuszczone zakłady tworzyw sztucznych. intotheshadows.pl. [dostęp 2016-09-22]. (pol.).
  9. ↑ Strzemień 1969 ↓, s. 37.
  10. ↑ Redakcja 1984a ↓, s. 4.
  11. ↑ a b Redakcja 1984 ↓, s. 1.
  12. ↑ Grupa Pronicel S.A. – profesjonalne kleje do mocowania tapet [online], Grupa Pronicel S.A [dostęp 2024-02-23] (pol.).
  13. ↑ ZPS MESKO S.A. w Skarżysku-Kamiennej Oddział w Pionkach. mesko-pionki.pl, 2014-04-04. [dostęp 2016-09-20]. (pol.).
  14. ↑ Fabryka Amunicji Myśliwskiej „FAM-PIONKI” Sp. z o.o.. fam-pionki.pl. [dostęp 2016-09-20]. (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Kontrola autorytatywna (biznes):
Encyklopedia internetowa:
Kategorie