Prawo pierwszej nocy (łac. ius primae noctis) – prawo mężczyzny o wysokiej randze społecznej, rodzinnej lub religijnej do zdeflorowania świeżo poślubionej żony każdego z wprost mu podległych czy zależnych mężczyzn.

Zwyczaj ten opisany został m.in. przez Herodota jako obyczaj ludów Afryki^[1]. Prawo to formalnie do niedawna obowiązywało na wyspie Sark, choć od dawna było już niestosowane. W kontekście europejskim wielu historyków uważa prawo pierwszej nocy za legendę miejską^[2]

Najczęściej to prawo pana feudalnego do spędzenia pierwszej nocy ze świeżo poślubioną żoną każdego ze swych poddanych i zdeflorowania jej^[3][4].

W Europie funkcjonował w okresie średniowiecza jedynie w niektórych regionach Francji i Włoch i to przez krótki czas. Niemal wszystkie informacje na ten temat pochodzą ze źródeł mówiących o wykupywanych przez wasali zobowiązaniach, celem uniknięcia wyegzekwowania tego prawa. Było ono jednym z uprawnień pana feudalnego w stosunku do poddanych, stanowiących jego źródło dochodu związane z nadzwyczajnymi wydarzeniami. Podobnie jak prawo do wyboru narzeczonej dla swego wasala, stanowiło rodzaj podatku. W niektórych rejonach, gdzie to prawo stosowano, zostało ono zastąpione „transakcją”, polegającą na tym, że pan feudalny w zamian za zgodę na spędzenie nocy poślubnej z żoną poddanego pozwalał mu na upolowanie jednego lub kilku jeleni ze swego lasu. Zwyczaj ten szybko wyszedł z użycia, ponieważ mężowie zgadzający się na taką „transakcję” nie cieszyli się szacunkiem w swoim otoczeniu (jedyny ślad to nazywanie zdradzanego męża „rogaczem”).

Dziewictwo panny młodej było w judaizmie szczególną wartością. Było na tyle ważne, że Miszna stwierdza, że śluby zawierano w środy, by – w razie, gdyby okazało się w czasie nocy poślubnej, że panna młoda nie była dziewicą – pan młody mógł złożyć pozew do sądu zwanego bet din, który zasiadał regularnie w czwartki (Ketubot 1,1). Przyjął się jednak zwyczaj zawierania ślubu we wtorek, by zapobiec wyegzekwowaniu przez miejscowego władcę prawa pierwszej nocy^[5][6].

Max Weber podaje, że niekiedy praktykowano ten zwyczaj we wspólnocie gokulastha gosainów, potomków Gokul Natha z linii sukcesji Wallabhy. Świadczą o tym dokumenty z procesu sądowego, który odbył się w 1862 w Bombaju. Gosainowie dokonywali takiego świętego zespolenia w obecności członków gminy religijnej z nowo poślubionymi członkiniami wspólnoty^[7].

• snochactwo

• Boureau, Alain, The Lord’s First Night: The Myth of the Droit De Cuissage. Chicago: Univ. of Chicago Press, 1998. ISBN 0-226-06743-2.
• Encyclopedia Britannica. 15th ed., hasło 10.610 (niepodpisane).
• Doniger, Wendy, The Bedtrick: Tales of Sex & Masquerade. Chicago: Univ. of Chicago Press, 2000. ISBN 0-226-15642-7 (s. 271–273).
• Lew-Starowicz, Zbigniew, Encyklopedia erotyki. Warszawa: MUZA SA, 2004. ISBN 83-7200-825-6.
• Panati, Charles, Sexy Origins and Intimate Things. New York: Penguin Books, 1998. ISBN 0-14-027144-9 (s. 84–87).
• Rabinowitz L. Marriage Laws. „The Jewish Quarterly Review”. 58 (1967/68). s. 152–160. 
• Virgin, Virginity. W: Encyclopaedia Judaica. T. 16. Jerozolima-Nowy Jork: Encyclopaedia Judaica Jerusalem – The MacMillan Company, 1971, s. 160–162.

• Artykuł o prawie pierwszej nocy w serwisie snopes.com (ang.)
• Artykuł w serwisie The Straight Dope. straightdope.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-03)]. (ang.)
• The Lord’s First Night: The Myth of the Droit de Cuissage – książka podważająca autentyczność prawa pierwszej nocy (ang.)