Podprogram (inaczej funkcja lub procedura) – termin związany z programowaniem proceduralnym. Podprogram to wydzielona część programu wykonująca jakieś operacje, możliwa do wykonania podczas wykonywania programu. Podprogramy stosuje się, aby uprościć program główny i zwiększyć czytelność kodu.
W pewnych językach programowania dzieli się podprogramy na funkcje i procedury:
Przez zwracanie wartości należy rozumieć możliwość użycia wywołania funkcji wewnątrz wyrażenia. Procedury często też zwracają wartości, ale poprzez odpowiednie parametry.
Podział ten występuje w językach takich jak Pascal[1][2] i Ada. W pozostałych językach (m.in. w C[3][4][5] i C++[5]) nie ma już takiego rozróżnienia i funkcją jest każdy podprogram, niezależnie od tego czy zwraca jakieś wartości i czy ma wpływ na program.
Oprócz powyższego podziału, wyróżnić także należy podprogram główny, tj. taki od którego rozpoczyna się wykonywanie skompilowanego programu. W językach programowania zastosowano zasadniczo kilka różnych rozwiązań. Albo zdefiniowana jest w składni odrębna jednostka (np. program w Pascalu[1][2]), albo stosuje się specjalną frazę, dyrektywę języka, informującą aby program łączący dany podprogram wybrał jako podprogram główny (np. OPTIONS(MAIN) w języku PL/1[6][7]). W języku C[3][4][5] i pokrewnych definiuje się zwykłą funkcję lecz o specjalnym identyfikatorze main.
Różne języki programowania umożliwiają także definiowanie podprogramów wewnętrznych, tzn. podprogramu w innym podprogramie nadrzędnym. Do takich języków należą między innymi Pascal[1][2], PL/1[6][7] i inne. Nie ma takich możliwości np. w języku C[3][4][5].
procedure z;
procedure w1;
begin
...
end;
procedure w2;
begin
...
end;
begin
...
w1;
...
w2;
...
end;
Twórcy języków programowania stosują różne terminologie i oznaczenia podprogramów:
Podprogram może być identyfikowany:
Współprogramy to procedury wykonywane w taki sposób, że sterowanie może zostać przekazywane pomiędzy nimi wielokrotnie, przy czym wywołanie danego współprogramu powoduje wykonywanie instrukcji od miejsca ostatniego przerwania wykonania (ostatniego punktu wyjścia), a nie od początku. Współprogramy często występują parami i stanowią dwa „równorzędne” podprogramy.
Istnieją języki programowania, w których można definiować całą rodzinę podprogramów z jednakową nazwą dla wywołania różnych podprogramów. Do takich języków należą PL/1[6][7] i Ada. Nowsze języki umożliwiają zastosowanie takiego mechanizmu poprzez dopuszczenie przeciążenia nazw.
DCL A GENERIC (PR1 WHEN(FLOAT),
PR2 WHEN(CHAR),
PR3 WHEN(FLOAT, CHAR),
PR4 WHEN(LABEL));
W powyższym przykładzie wywołanie procedury A spowoduje w rzeczywistości wywołanie jednej z procedur PR1 .. PR4 w zależności od argumentów wywołania procedury A.
Wartościową cechą podprogramu jest możliwość wielokrotnego jego wywołania. Wywołanie podprogramu może być:
oczywiście taka forma wywołania dotyczy tylko podprogramów mających cechy funkcji, tzn. zwracających wartość,
Konkretne implementacje języków często dopuszczają wywołanie funkcji w postaci proceduralnej, tzn. poza wyrażeniami. W tym przypadku zwracana przez podprogram wartość jest ignorowana – np. jest tak w Borland Pascalu[2].
Podprogram jako samodzielna, wydzielona część algorytmu, zazwyczaj (z wyjątkiem prostych operacji, np. czyszczenie ekranu) musi komunikować się z otoczeniem. Taką komunikację realizuje się za pomocą:
W asemblerze podprogram to wydzielona część kodu, do którego przy wywołaniu wykonuje się skok z odłożeniem adresu powrotu na stos, ewentualnie skok bezwarunkowy, a argumenty wywołania są albo odkładane na stos albo umieszczane bezpośrednio w rejestrach. Wartość wynikowa zwracana jest najczęściej w wyznaczonym rejestrze procesora – np. eax dla procesorów zgodnych z architekturą i386.
(składnia intelowska)
call podprogram ; wywołanie podprogramu
; ...
podprogram: ; instrukcje podprogramu
mov eax, 10h
mov ebx, 34h
int 21h
ret ; powrót funkcji
W języku BASIC (wersje wczesne na komputery 8-bitowe) podprogramem jest ciąg instrukcji rozpoczynający się od wiersza o określonym numerze i zakończony instrukcją RETURN. Wywołanie podprogramu ma formę instrukcji skoku do określonego wiersza. Innym rodzajem podprogramu w Basicu jest definicja funkcji w formie wyłącznie prostego wyrażenia zawartego w jednej linii programu. W późniejszych wersjach Basicu wprowadzono definiowanie parametryzowanych podprogramów (SUB).
10 DEF SUM(X,Y)=X+Y
20 GOSUB 50
30 PRINT "WYNIK: ", A
40 END
50 A=SUM(1,2)
60 RETURN
Podprogram w języku C[3][4][5]:
<typ> funkcja( [ <lista-parametrow-formalnych> ] )
{
// instrukcje do wykonania (ciało funkcji)
return (/* wyrażenie */);
}
/* Deklaracja procedury w jęz. C */
void funkcja( [ <lista-parametrow-formalnych> ] )
{
// instrukcje do wykonania (ciało funkcji)
}
Podprogram w języku C#:
class klasa
{
[public/protected/private/internal] [static/virtual/override] [unsafe] <typ> metoda( parametry )
{
//ciało metody
return /* wyrażenie */;
}
//metoda zwracająca 'nic' [void] , bezparametrowa
[public/protected/private/internal] [static/virtual/override] [unsafe] void metoda()
{
//ciało metody
}
}
Podprogram w języku Clipper[11]:
[STATIC] FUNCTION identyfikator([parametry]) [deklaracje lokalne] instrukcje RETURN wyrażenie
[STATIC] PROCEDURE identyfikator([parametry]) [deklaracje lokalne] instrukcje RETURN
* blok kodu' * który traktowany jest także jak typ danej{|[lista_parametrów]|wyrażenie_1[, wyrażenie_2[, ...[,wyrażenie_n]]]}
xx PROC nazwa(parametry)
instrukcje
yy ENDPROC nazwa
gdzie xx i yy to numery wierszy.
Wywołanie:
zz EXEC nazwa(argumenty)
Również charakterystyczna składnia języka Forth wyróżnia postać podprogramu w tym języku na tle innych języków programowania. W języku Forth definiujemy słowa. Słowo może być podprogramem do którego argumenty przekazywane są za pośrednictwem stosu (ale słowo może też być zmienną, stałą, nazwą słownika itd.). W poniższym przykładzie definiowany jest trywialny przykład podprogramu POW_3 w języku Forth, który powoduje podniesienie do 3 potęgi argumentu. Jak widać argument (liczba 5) podawany jest przed wywołaniem podprogramu – umieszczony zostaje na stosie – na którym Forth wykonuje operacje: w tym przypadku dwukrotne skopiowanie argumentu i dwukrotne mnożenie. Napis w nawiasie jest komentarzem. Wynik operacji również zostaje umieszczony na stosie i może być wykorzystany do dalszych obliczeń lub zapamiętany w zmiennej[8][12][13].
( POW_3, a -- b )
: POW_3 DUP DUP * * ;
5 POW_3
Rodzaje podprogramów w języku Fortran 77:
identyfikator([parametry])=wyrażenie
SUBROUTINE identyfikator(parametry)
[deklaracje]
instrukcje
END
type FUNCTION identyfikator([parametry])
[deklaracje]
instrukcje
END
W Javie podprogramy są metodami klas.
class Nazwa {
...
[public | protected | private] [native] [static] [synchronized] type name ( type1 arg1, type2 arg2 ){
...
}
...
}
Podprogram w języku JavaScript[18]:
function Nazwa(parametr1, parametr2, parametr3)
{
// instrukcje do wykonania (ciało funkcji)
return parametr1; // zwrócenie wartości
}
W języku Jean (oraz JOSS) każda instrukcja poprzedzona jest etykietą składającą się z dwóch części (liczby całkowite): PART.STEP. Wszystkie instrukcja poprzedzone jednakową etykietą PART tworzą bezparametrową procedurę[9][10].
1.1 DEMAND N 1.2 DEMAND A(I) FOR I=1(1)N 1.3 SET T=0 1.4 LET SUM(A,B)=A+B 1.5 DO PART 2 FOR I=1(1)N 1.6 TYPE T 2.1 SET T=SUM(T,A(I)) IF A(I)>0 2.2 SET T=T+1 DO PART 1
Tak jak podprogram można również użyć pojedynczej instrukcji poprzez wywołanie o postaci:
1.7 DO STEP 1.1
Ponadto w języku Jean można definiować funkcje w postaci prostych wyrażeń (podobnie jak w języku Basic):
4.1 LET SINX(X,A)=X+SIN(A)
Podprogram w języku Logo:
to square :side repeat 4 [fd :side rt 90] end
make "inst [fd 40 rt 90] run :inst
Podprogram w języku MCPL:
FUN ''name''
: [P, …, Pn] => ''Clist''
[: …
: P, …, Pxn => ''Clist-x'']
.
MATH | EVERY [(''args'')]
: P, …, Pn => ''Clist''
[: …
: P, …, Pxn => ''Clist-x'']
.
Język posiada także mechanizmy umożliwiające definiowanie korutyn.
Podprogram w języku Modula-2[15]:
PROCEDURE nazwa([lista_paramertów])
deklaracje lokalne
BEGIN
instrukcje
END nazwa;
PROCEDURE nazwa([lista_paramertów]): typ;
deklaracje lokalne
BEGIN
instrukcje
RETURN wyrażenie
END nazwa;
Podprogram w języku Pascal: jako procedura[1][2]:
procedure Procedura( {argumenty} );
begin
{ instrukcje do wykonania }
end;
function Funkcja( {argumenty} ) : integer; { typ wartości funkcji }
begin
{ instrukcje do wykonania (ciało funkcji) }
end;
Podprogram w języku PHP:
// definicja podprogramu, w PHP5 możliwe określenie klasy bazowej zmiennej $wejscie
function nazwapodprogramu($wejscie) {
// zawartość podprogramu
return $wyjscie; // zwrócenie wartości
} // koniec podprogramu
W języku PL/1 podprogram definiowany jest w postaci procedury. Podobnie jak danym, procedurom nadaje się różne atrybuty, wśród których można użyć frazy RETURNS(typ), która nadaje procedurze właściwości funkcji określając równocześnie typ zwracanej wartości[6][7].
Charakterystyczną cechę podprogramu w PL/1 jest to, że oprócz – występującej w większości języków programowania – możliwości zdefiniowania wielu punktów wyjść podprogramu (instrukcja RETURN i END), istnieje możliwość wyspecyfikowania wielu punktów wejść (zwanych w nomenklaturze PL/1 ingresjami) do podprogramu i to z różnymi parametrami i atrybutami[6][7] (podobne możliwości wprowadzono w Fortranie IV).
/* ingresja główna – początek procedury */ nazwa: PROC (parametry) opcje i atrybuty; deklaracje instrukcje … /* ingresja poboczna – kolejny punkt wejścia do procedury */ nazwa_1: ENTRY (parametry) opcje i atrybuty; deklaracje instrukcje … /* ingresja poboczna – kolejny punkt wejścia do procedury */ nazwa_n: ENTRY (parametry) opcje i atrybuty; deklaracje instrukcje … END [nazwa];
Podprogram w języku Prolog (Turbo Prolog) ma charakterystyczną postać, wynikającą z właściwości tego języka logiki. Nagłówek podprogramu deklarowany jest w sekcji PREDICATES, natomiast definicja podprogramu znajduje się w sekcji CLAUSES i może składać się z wielu faktów i reguł. Podprogram w tym języku jest więc zawsze predykatem, nawet jeśli ma on charakter czysto operacyjny (np. instrukcje wejścia-wyjścia, graficzne itp.).
Przykład:
PREDICATES
rodzic(symbol, symbol)
ojciec(symbol, symbol)
…
CLAUSES
rodzic(Adam, Janusz).
rodzic(Adam, Katarzyna).
rodzic(Anna, Piotr).
…
ojciec(Przodek, Potomek) :- rodzic(Przodek, Potomek), mężczyzna(Przodek).
…
Podprogram w Pythonie nazywany jest funkcją. Przykład (wcięcia są istotne, ze względu na specyfikę składni języka):
def funkcja(parametr_pozycyjny,*nienazwane_parametry,**nazwane_parametry):
„Łańcuch dokumentacji opisujący działania funkcji”
print nienazwane_parametry
print nazwane_parametry
return parametr_pozycyjny
Możliwe wywołanie (argumenty nienazwane muszą się znaleźć przed nazwanymi):
print funkcja("Hello World!",123,None,argument="wartosc")
...i jego rezultat:
(123,None)
{'argument': 'wartosc'}
Hello World!
Gdy funkcja jest definiowana jako metoda obiektu, pierwszym parametrem zawsze jest ten obiekt (tradycyjnie nazywany self, jednak język tego nie wymaga).
Sub nazwa(parametry) deklaracje Enter instrukcje Leave
Def nazwa(parametry) as typ deklaracje Enter instrukcje Leave
Podprogram w języku Snobol:
* FUNKCJA ODWRACAJĄCA KOLEJNOŚĆ
* ZNAKÓW W NAPISIE
DEFINE('REV(X)C') :(K.REV)
REV X LEN(1).C= :F(RETURN)
REV=REV(X) C :(RETURN)
K.REV
Podprogram w języku Visual Basic:
[Public | Private] [Static] Function nazwa([lista_parametrów]) [As typ]
instrukcje
…
[nazwa=wyrażenie]
…
[Exit Function]
…
End Function
[Public | Private] [Static] Sub nazwa([lista_parametrów])
instrukcje
…
[Exit Sub]
…
End Sub