Njaja i wajsieszika (sanskryt: nyāya-vaiśeşika) – dwa systemy ortodoksyjnej filozofii indyjskiej, które później stopiły się w jeden system.
Njaja zajmowała się logiką i teorią wnioskowania, natomiast wajsieszika była atomistycznym systemem filozofii przyrody. Njaja i wajsieszika operowały siedmioma kategoriami rzeczywistości: substancją, jakością, czynnością, relacją całości, szczególnością, zawieraniem się (w konieczny sposób) oraz niebytem. Filozofia przyrody głosiła, że wszystkie rzeczy materialne składają się z niezniszczalnych atomów. Kiedy kończy się epoka w dziejach świata, powiązania między atomami rozpadają się i w powstałym chaosie tworzy się nowy świat.
Historia njaji i jej przedstawiciele oraz ich dzieła:
1. Stara szkoła – Dialektyka i prosta filozofia przyrody.
- „Njaja sutra”
- Pakszilaswamin Watsjajana (V wiek)
- „Njajabhaszja” („Szczegółowy komentarz do systemu njaji”)
- „Njajawarttika” („Uzupełniający komentarz do systemu njaji”)
- „Njajawarttikatatparjatika” („Subkomentarz co do prawdziwego sensu Njajawarttiki”)
- „Njajamańdżari” („Bukiet logiki”)
- „Njajasara” („Kwintesencja logiki”)
- „Njajabhuszana” („Klejnot logiki”)
- „Njajawarttikatatparjaparisiudhi” („Wyjaśnienie prawdziwego sensu Njajawarttiki”)
2. Nowa szkoła – Teoria poznania i logika, filozofia przyrody wajsiesziki – System (synteza) Wajsiesika – Njaja
- „Supta-padarthi” („O ośmiu kategoriach”)
- Waradaradża Miśra (ok. 1100 – 1150 r.)
- „Tarkika-raksa” („Obrona logiki”)
- „Tarka-bhesa” („Podręcznik logiki”)
- „Tattvacintamani”
Historia wajsiesziki i jej przedstawiciele oraz ich dzieła
1. Stara szkoła
- „Wajśeszikasutra(inne języki)”
- Pańczasikhin
- Czandramati (Mariczandra) (V wiek)
- „Dasiapadarthasiastra” („Podręcznik 10 kategorii”)
- „Padartha-dharma-sangraha” („Kompendium własności kategorii”)
- „Vaisesika sutra vritti” (komentarz do dzieła Kanady) (VII – X wiek)
- „Wjomawati” (komentarz do dzieła Praśastapady)
2. Nowa szkoła
- „Kiranawali” („Krąg płomieni”)
- „Njajakandali” („Kwitnące drzewo logiki”)
- „Vaisesika-sutropaskara” (komentarz do dzieła Kanady) (XV wiek)