miasto i gmina | |||
![]() Marecki Ośrodek Kultury, Horowe Bagno, Wąskotorowa parowa lokomotywa Px48-1778 oraz tender Ptx48-1778 na skwerze przy Urzędzie Miasta w Markach, Kościół św. Izydora w Markach, Osiedle Mickiewicza | |||
| |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Powiat | |||
Prawa miejskie |
1967 | ||
Burmistrz |
Jacek Orych | ||
Powierzchnia |
26 km² | ||
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
Strefa numeracyjna |
+48 22 | ||
Kod pocztowy |
05-270 Marki; | ||
Tablice rejestracyjne |
WWL, WV | ||
Położenie na mapie powiatu wołomińskiego ![]() | |||
Położenie na mapie Polski ![]() | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego ![]() | |||
![]() | |||
TERC (TERYT) |
1434021 | ||
SIMC |
0920901 | ||
Urząd miejski Aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego 9505-270 Marki | |||
Strona internetowa | |||
BIP |
Marki – miasto w Polsce, w powiecie wołomińskim, w woj. mazowieckim, w aglomeracji warszawskiej na północny wschód od Warszawy, wzdłuż alei Marszałka Józefa Piłsudskiego – dawna droga wojewódzka nr 629, wcześniej droga krajowa nr 8. Przez Marki przepływają: rzeka Długa (Kanał Markowski) oraz rzeka Czarna, uchodzące do Kanału Żerańskiego.
Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Marki.
27 lipca 2019 roku wyznaczono w Markach „Geodezyjny Środek Mazowsza” – punkt o współrzędnych 52°20′28,575''N i 21°05′59,386''E wypada dokładnie na wzgórzu potocznie zwanym „zwałką”, czyli tam, gdzie swego czasu funkcjonowało wysypisko śmieci (zamknięte w 1992 r.)[2].
Osiedla:
Zgodnie z bazą TERYT miasto dzieli się na następujące części o nadanym numerze SIMC[3]:
Poza tym w Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych[4] wymieniono następujące rejony w Markach:
Badania archeologiczne wskazują, że osadnictwo na obszarze zajmowanym przez dzisiejsze Marki występowało już w czasach prehistorycznych. Prace wykopaliskowe doprowadziły m.in. do odnalezienia przy ul. Hallera narzędzi krzemiennych datowanych na 5 tysiąclecie p.n.e. (kultura komornicka – rozwijająca się w okresie mezolitu najwcześniejsza znana kultura na obszarze Polski). Z późniejszych okresów odkryto m.in.: fragmenty ceramiki z epoki brązu, pozostałości osady z I–II w. n.e. oraz studnię z pnia dębowego datowaną na X wiek.
Pod koniec XVI wieku nadano z dóbr królewskich 2 włóki ziemi (ok. 34 hektarów) rodowi Marków (Markowiczów), skąd wzięła początek nazwa miejscowości. Wkrótce Jan i Wojciech Markowicze otrzymali też przywilej królewski na posiadanie młyna na rzeczce Długiej, natomiast mieszkańcy zajmowali się głównie uprawą roli.
Toczone w kolejnych wiekach wojny (m.in. potop szwedzki, III wojna północna) doprowadzały wielokrotnie do zniszczeń w Markach i okolicy, jak też do utraty życia wielu ówczesnych mieszkańców.
Kalendarium wydarzeń z tego okresu:
W wieku XIX (początkowo pod zaborem pruskim i w ramach Księstwa Warszawskiego, a po 1815 w zaborze rosyjskim) rozpoczął się proces stopniowego przekształcania się Marek w osadę przemysłową. W latach 1833–1835 poszerzono i wybrukowano wiodący przez Marki trakt, mieszkańcy zaczęli zajmować się rzemiosłem (obuwnictwo, tkactwo). Dzięki występowaniu zasobów gliny znaczenia nabierał także wyrób cegieł. Jednak bardziej intensywny rozwój Marek możliwy był dopiero po roku 1850, gdy przedsiębiorstwa z terenu Kongresówki uzyskały dostęp do rynku rosyjskiego.
W roku 1883 tereny należące wcześniej do spółki udziałowej pod nazwą „Folwark i cegielnia wójtostwa Marki” zakupili pochodzący z przemysłowego miasta Bradford angielscy przedsiębiorcy – bracia Edward, Alfred i John Briggs. W roku 1884 firma „Briggs, Posselt i spółka” uruchomiła w Markach jedną z największych i najnowocześniejszych wówczas przędzalni wełny w Europie Środkowo-Wschodniej, produkującą głównie na rynek rosyjski. Bracia Briggs zbudowali także w Markach m.in. osiedle robotnicze oraz budynek szkoły elementarnej – obecnie będący siedzibą Mareckiego Ośrodka Kultury. Uruchomienie w roku 1897 linii kolei konnych łączących Targówek z Pustelnikiem, przekształconej w 1899 w trakcję parową i przedłużonej do Radzymina przyczyniło się do dalszego rozwoju miejscowości. W roku 1904 poświęcono zbudowany w stylu neogotyckim kościół pod wezwaniem św. Izydora Oracza, który przejął funkcje służącego wcześniej mieszkańcom drewnianego kościółka w Grodzisku.
Kalendarium wydarzeń z tego okresu:
Marki, obok Radzymina, Ossowa i innych miejscowości podwarszawskich, odegrały istotną rolę w Bitwie Warszawskiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Wprawdzie w samych Markach nie toczyły się walki, lecz mieściły się tu ośrodki decyzyjne.
Rozkazem generałów Tadeusza Rozwadowskiego i Kazimierza Sosnkowskiego z 3 sierpnia 1920 r. wycofano z frontu i przeniesiono w rejon Marek 11 dywizję piechoty. 10 sierpnia 1920 r. do Marek przybył ze swoim sztabem płk Eugeniusz Szpręglewski. Na siedzibę sztabu przeznaczono zabudowania fabryki Briggsów. Czołówka amunicyjna znajdowała się w Pustelniku II, niedaleko stacji kolejki. W Markach stacjonował także odwód 11 dywizji piechoty. Znajdowały się tu również tabory wojskowe z zaopatrzeniem.
W Pustelniku – najprawdopodobniej w Zgromadzeniu Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi oraz w Strudze – w Zakładzie Opiekuńczym dla chłopców mieściły się szpitale polowe. Czołówka sanitarna mieściła się w Szkole Podstawowej nr 1 w Markach.
Naczelne dowództwo nakazało 11 sierpnia 1920 r. przygotowanie rezerwy łączności w Modlinie, Zegrzu, Markach, Rembertowie i Górze Kalwarii. Przewody rozciągnięto na słupach wzdłuż szosy Warszawa – Marki – Radzymin – Wyszków. Centrala łączności dla całej dywizji mieściła się w pałacyku braci Briggsów. Istotną rolę w bitwie o przedmoście Warszawy odegrała kolej marecka, służąc przede wszystkim jako jeden z podstawowych środków transportu dowożących żołnierzy oraz zaopatrzenie i prowiant dla walczących na pierwszej linii frontu. Kolejką marecką odwożono też rannych do głównego punktu medycznego na dworzec Warszawa Wileńska. Na mareckim cmentarzu parafialnym znajduje się zbiorowa mogiła około 40 polskich żołnierzy poległych w bitwie o przedmoście Warszawy.
Podczas II wojny światowej istniało w Markach żydowskie getto, zlikwidowane w połowie 1942 roku, kiedy to ludność żydowską przewieziono do getta warszawskiego. W latach 1942–1943 w Pustelniku znajdował się obóz pracy przymusowej (Arbeitslager) dla 1200 osób.
Struktura demograficzna mieszkańców Marek według danych z 31 grudnia 2019[27]
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 35 461 | 100 | 18 564 | 52,35 | 16 897 | 47,65 |
W Markach znajdują się między innymi:
Marki położone są wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 629 (dawnej drogi krajowej nr 8, aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego). 22 grudnia 2017 roku do użytku oddana została Obwodnica Marek[23] – fragment drogi ekspresowej S8 Warszawa - Marki – Radzymin. Omija ona miasto od południa i wschodu. Dostęp do niej zapewniony jest przez dwa węzły: Marki oraz Zielonka. Oprócz tego znajduje się tu skrzyżowanie DW629 z innymi drogami wojewódzkimi:
Przez miasto prowadzą autobusowe linie przewoźników prywatnych oraz linie autobusowe zwykłe i strefowe ZTM. Obecnie kursujące linie:
Linia | Rodzaj linii | Pętla początkowa | Pętla końcowa | Częstotliwość (szczyt/poza szczytem/święto) |
---|---|---|---|---|
112 | linia zwykła | Nowe Bemowo | CH Marki | 10/30/15 min. |
190 | linia zwykła | Znana | CH Marki | 10/15/15 min. |
140 | linia zwykła | Metro Trocka | Czarna Struga <Marki> | 10/30/30 min. |
240 | linia zwykła | Metro Kondratowicza | Pustelnik <Marki> | 20/30/30 min. |
340 | linia zwykła okresowa | Metro Trocka | Pustelnik <Marki> | 10/- /- min. |
738 | linia strefowa | Metro Trocka | P+R Radzymin
<Radzymin> |
20/30/30 min. |
N61 | linia nocna | Dw. Centralny | Czarna Struga <Marki> | 60/60/60 min. |
L40 | linia strefowa uzupełniająca | PKP Wołomin | Cmentarz Marki | 60/120/120 min. |
L43 | linia strefowa uzupełniająca | 11 Listopada <Zielonka> | CH Marki | 60/120/160 min. |
L45 | linia strefowa uzupełniająca | PKP Dąbkowizna | CH Marki | 60/120/120 min. |
Linie 718 i 805 uruchomiono 1 września 1988 roku. Linia 805 do 13 lutego 2006 jeździła do pętli Marki FOC na ulicy Okólnej, potem zmieniono jej kraniec na pętlę w Pustelniku. Linia 732 zaczęła jeździć 1 czerwca 2007, a 738 – 17 października 2009[29]. Od 1 września 1999 linia 190 łączy CH Marki z Osiedlem Górczewska[30], a od 19 lipca 2004 linia 112 – CH Marki z Karolinem[31]. Od 31 maja 2007 roku funkcjonuje linia nocna N61[32].
Od 12 listopada 2008 do 2 maja 2016 linia 740 jeździła z Targówka do Nadmy przez Marki. Zastąpiono ją linią L40 z Pustelnika przez Nadmę do Wołomina[33].
1 listopada 2016 roku wprowadzono w Markach 1 strefę biletową ZTM, dotychczas funkcjonujące linie 718, 732 i 805 zmieniły numery na odpowiednio 140, 240 i 340[34]. Nie dokonano jednak zmiany częstotliwość linii 340, mimo pierwotnej deklaracji[35].
24 lutego 2018 uruchomiono nową linię strefową uzupełniającą L43 z Zielonki Bankowej do CH Marki przez Marki. Jej trasa biegnie ulicami Lisa-Kuli lub Fabryczną (w zależności od wariantu, w dni powszednie kursy w danym wariancie są naprzemiennie, w pozostałe dni tylko ulicą Fabryczną) oraz al. Piłsudskiego[36][37]. Początkowo na ul. Lisa-Kuli i Fabrycznej uruchomiono odpowiednio po jednym przystanku, ale w przyszłości ich liczba ma się zwiększyć[38]. Tymczasowo (dopóki nie powstanie most łączący ulice Marecką z Pustelnicką w Zielonce, realizowany w ramach budowy obwodnicy Marek) linia L44 również ma jeden przystanek w Markach (Ząbkowska)[36].
26 lutego 2018 skrócono trasę linii 340 z Dworca Wschodniego do Dworca Wileńskiego, bez zmiany jej częstotliwości[39].
Od 19 marca 2018 kursować zaczęły linie L33 z Legionowa do krańca Rejtana w Markach[40] oraz L45 z Dąbkowizny przez Nadmę do CH Marki[41], a także zmienił się rozkład linii L40[42][43]
Od 16 kwietnia 2018 zmieniona została częstotliwości linii 140, 340 oraz 738. Dzięki zmianom pomiędzy Pustelnikiem a Dw. Wileńskim w szczycie częstotliwość kursów wyniesie 5 min (kursy 340 co 10 min zamiast co 15 minut[44]), a pomiędzy północną częścią Marek a Dw. Wschodnim[45] – 10 min[46]. W sumie liczba kursów do Marek zmieniła się ze 129 do 154[47].
18 kwietnia wydłużono linię N61 z krańca Struga do krańca Czarna Struga z powodu remontu Al. Piłsudskiego, 21 grudnia wydłużoną tymczasową trasę wprowadzono jako stałą[32].
Od 13 maja 2019 zmianom uległy trasy autobusów L40 i L45, a linie L33 i L43 zyskały nowe przystanki na terenie Marek. Dzięki temu obsłużone zostaną m.in. ulice Pomnikowa, Norwida, Grunwaldzka, Okólna, Słoneczna i Bandurskiego[48][49][50]. Zmiany te zapowiedziano już w marcu 2018[38].
Po otwarciu stacji metra Trocka ZTM planowało skierowanie wszystkich linii z Marek i Radzymina z Pragi do pętli przy ulicy Trockiej na Targówku, przy jednoczesnym zwiększeniu częstotliwości linii 140 w szczycie (do 10 min) i święto (do 30 min), wprowadzenie kursowania linii 340 poza szczytem co 30 min, oraz zwiększenia częstotliwości linii 738 do 30 min w święto[51]. Do 23 czerwca 2019 będą trwały konsultacje społeczne w tej sprawie.
4 stycznia 2020 roku zmieniły się trasy linii 140 i 738, a 7 stycznia 2020 zmienią się trasy linii 340. Wszystkie te linie zostały skierowane do Metra Trocka. W zamian za to jeżdżące ul. Radzymińską linie 412 i 512 wydłużono z Dworca Wileńskiego do Dworca Wschodniego[52]. Od 7 stycznia 2020 linia L33 zostanie wydłużona do krańca Cmentarz Marki na ul. Bandurskiego[53].
Przez Marki przebiegały, obecnie już nieistniejące, linie:
W Markach działa:
Od początku roku szkolnego 2019/2020 ma została otwarta nowa szkoła podstawowa dla 1200 dzieci zlokalizowana na terenie Mareckiego Centrum Edukacyjno-Rekreacyjnego (MCER) przy ulicy Wspólnej[54].