Ludzie bezdomni

Strona tytułowa wydania z 1900 roku
Autor	Stefan Żeromski
Typ utworu	powieść społeczna
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Austro-Węgry
Język	polski
Data wydania	1900
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Ludzie bezdomni – powieść młodopolska autorstwa Stefana Żeromskiego, napisana w 1899 roku w Zakopanem, po raz pierwszy wydana w 1900 roku^[1]. Opisuje życie i działalność społeczną młodego lekarza Tomasza Judyma oraz dzieje jego miłości do Joanny Podborskiej. Powieść osadzona jest w realiach końca XIX wieku i pokazuje idee pracy dla ludu oraz osobistego poświęcenia^[1].

Okoliczności powstania utworu

Inspiracje

Żeromski w Zakopanem poznał Tomasza Janiszewskiego, którego – według Jana Majdy – uczynił prototypem głównego bohatera powieści – Tomasza Judyma^[2].

Pisarz bardzo dokładnie przygotowywał się do pisania utworu, który stanowi efekt pasji poznawczej i pozytywistycznych przekonań, że praca pisarska musi łączyć się z rzetelną, naukową nieomal penetracją społecznej rzeczywistości i własnych przekonań.

Publikacja

„Ludzie bezdomni” to piąta książka Stefana Żeromskiego, która ukazała się drukiem. Powieść składa się z dwóch tomów, z których pierwszy liczy dziesięć tytułowanych rozdziałów, a drugi – trzynaście.

Treść

Pisarz zainaugurował nią cykl powieści współczesnych, osadzonych w realiach życia polskiego schyłku XIX wieku, podporządkowany naczelnej idei – pracy społecznikowskiej. Podejmuje ją doktor Tomasz Judym, który samodzielnie i po latach wyrzeczeń zdobywa zawód lekarza, mający mu umożliwić niesienie pomocy innym ludziom, w szczególności jednak biednym i pokrzywdzonym^[3].

Postacie

• Tomasz Judym – ambitny, młody lekarz. Uważa, że jego posłannictwem jako lekarza jest niesienie pomocy ludziom z niższej warstwy społecznej, dąży do tego by poprawić warunki w jakich żyją i pracują. Żeromski nadał Judymowi cechy romantycznego buntownika: rozdarcie wewnętrzne, poczucie obcości, wielki indywidualizm. Jednak bohater Żeromskiego posiada też cechy pozytywistycznego społecznika: chęć poświęcenia się dla ludzi, wiara w ideę pracy organicznej i pracy u podstaw.

• Joasia Podborska – ma około 26 lat. Jest domową nauczycielką panien Orszeńskich. Wcześnie straciła rodziców, utrzymywała się z własnej pracy i wspomagała młodszych braci. Wiele zawdzięcza samokształceniu, wiele czytała, interesowała się literaturą i teatrem. Pracę nauczycielską traktowała jako posłannictwo. Wierzyła w dobro, postęp, chciała się do niego przyczynić. Tęskniła za utraconym domem i pragnęła mieć kogoś bliskiego.

• Korzecki – inżynier, pracujący przy kopalni w Zagłębiu
• Niewadzka – majętna wdowa
• Natalia Orszeńska – starsza wnuczka Niewadzkiej
• Wanda Orszeńska – młodsza wnuczka Niewadzkiej
• Wiktor Judym – brat Tomasza
• Teosia – żona Wiktora Judyma, matka Karolci i Franka
• Węglichowski – dyrektor zakładu w Cisach
• Jan Bogusław Krzywosąd Chobrzański – administrator zakładu w Cisach
• Leszczykowski – kupiec, za granicą nazywany M. Les

Odbiór

Krytycy i czytelnicy uznali ją za wielkie wydarzenie o wymiarze społeczno-politycznym. Ludzie bezdomni przynieśli Żeromskiemu pozycję „duchowego wodza pokolenia”. Powieść odczytano jako dzieło o problemach społeczno-moralnych epoki, jako protest przeciwko rozwarstwieniu i niedoli najbiedniejszych warstw narodu. Przez niektórych uważany również jako manifest ideowy, głoszący walkę z oportunizmem i egoizmem społecznym.^[4]

Żeromski dzięki tej powieści stał się autorytetem moralnym dla jemu współczesnych (nie tylko w Polsce – Ludzi bezdomnych wydano w 14 językach)^[1]. Wywarł bezpośredni wpływ na sposób myślenia i życia młodych ludzi z początków XX wieku.

Adaptacje

20 października 1975^[5] miał premierę film obyczajowy o tytule Doktor Judym na podstawie powieści. W rolę Tomasza wcielił się Jan Englert, a Joannę zagrała Anna Nehrebecka^[5]. Reżyserem był Włodzimierz Haupe^[5].