powiat | |
1939–1945 | |
Państwo | |
---|---|
Dystrykt | |
Siedziba |
Jaroslau (Jarosław) |
Powierzchnia |
3133 km² |
Populacja (1943) • liczba ludności |
|
• gęstość |
104,1 |
Szczegółowy podział administracyjny | |
Liczba gmin |
34 (w tym 9 miast) |
Liczba wsi |
234 |
Położenie na mapie GG![]() |
Powiat Jaroslau (niem. Landkreis Jaroslau, Kreishauptmannschaft Jaroslau, pol. powiat jarosławski) – jednostka administracyjna samorządu terytorialnego dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie. Funkcjonował od 12 grudnia 1939 do stycznia 1945. Siedziba władz powiatu oraz starostwa znajdowała się w Jaroslau (Jarosławiu).
Powiat miał bardzo wydłużony kształt, ciągnąc się od Rozwadowa po Przemyśl na długości około 120 km. Jego wschodnia granica biegła wzdłuż Sanu[1].
Po wybuchu II wojny światowej obszary na zachód od Linii Mołotowa znalazły się pod okupacją niemiecką, w związku z czym rejon Jarosławia stał się obszarem przygranicznym z ZSRR.
12 grudnia 1939 Niemcy utworzyli Landkreis Jaroslau w dystrykcie krakowskim, obejmujący[1][2][3]:
13 lipca 1940 utworzono nowe miasto Deutsch-Przemysl[11][12], w skład którego weszły: niemiecka część Przemyśla – Zasanie; część gminy Kuńkowce (gromady Kuńkowce, Ostrów oraz południowa część gromady Ujkowice); część gminy Żurawica (gromady Buszkowice, Buszkowiczki i Żurawica oraz wschodnia część gromady Bolestraszyce[13]. Okrojone gminy Kuńkowce i Żurawica zniesiono; zachodnią część gminy Kuńkowce włączono do gminy Krzywcza a w miejsce gminy Żurawica utworzono gminę Wyszatyce. Nowe miasto Deutsch-Przemysl wyłączono z Landkreis Jaroslau, tworząc w nim starostwo miejskie[14].
1 października 1943 zmieniła się znacznie zachodnia granica Landkreis Jaroslau w związku z utworzeniem na jego obszarze gminy Górno (największej pod względem powierzchni jednostki w dystrykcie krakowskim) dla potrzeb administracji poligonu sił powietrznych Luftwaffe i jej zaplecza. Gminę Górno utworzono ze wschodniej części tzw. obszaru specjalnego Truppenübungsplatz Süd Dęba, jednego z największych wojskowych terenów szkoleniowych Wehrmachtu. W związku z tym, do Landkreis Jaroslau włączono z Landkreis Reichshof (powiatu rzeszowskiego)[15]:
W związku z powyższym wysiedlono całą gminę Stany, prawie całą gminę Jeżowe (pozostawiono tylko Jeżowe i Groble) oraz części gmin Nisko (Nowosielec) i Rudnik (Kończyce)[3].
Wraz z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej 22 czerwca 1941 tereny obwodu lwowskiego zostały zajęte przez wojska niemieckie, a Galicja Wschodnia weszła 1 sierpnia 1941 w skład Generalnego Gubernatorstwa (GG)[16]. Na mocy dekretu Adolfa Hitlera z 1 sierpnia 1941 prawie cały obszar Galicji Wschodniej utworzył nowy dystrykt o nazwie Dystrykt Galicja, jednak rejony laszkowski i sieniawski włączono do dystryktu krakowskiego, integrując je z Landkreis Jaroslau tamże. Ponadto do dystryktu krakowskiego włączono także obszar przedwojennego powiatu przemyskiego (rejony: birczański, chyrowski, dobromilski, medycki i przemyski), tworząc z nich Landkreis Przemysl. W związku z utworzeniem Landkreis Przemysl, dołączono do niego południowe pasmo Landkreis Jaroslau (położoną na północ od Sanu część przedwojennego powiatu przemyskiego wraz z miastem Deutsch-Przemysl, które 15 listopada 1941 zintegrowano ponownie z dotychczas radzieckim Przemyślem[17]).
Po zajęciu prawobrzeżnych terenów Landkreis Jaroslau przez Armię Czerwoną 23 lipca 1944, zostały one włączone ponownie do ZSRR (reaktywowano tam m.in. rejony sieniawski, laszkowski i przemyski), lecz już w październiku 1944, w wyniku wytyczenia granicy między ZSRR a Polską, powróciły one do Polski[18]. 1 stycznia 1945 Landkreis Jaroslau podzielony był na 34 gminy[2]. Lewobrzeżne tereny formalnie zostały "wyzwolone" przez Armię Czerwoną 18 stycznia 1945 w związku z rozwiązaniem dystryktu krakowskiego, kiedy to przywrócono przedwojenny podział na powiaty.
Skład administracyjny Landkreis Jaroslau zmieniał się następująco na przestrzeni lat[1][2][3]: