Kosaciec syberyjski | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
kosaciec syberyjski |
Nazwa systematyczna | |
Iris sibirica L. Sp. Pl. 39 1753[3] |
Kosaciec syberyjski[4] (Iris sibirica L.) – gatunek roślin cebulowych i kłączowych należący do rodziny kosaćcowatych.
Rodzimy obszar występowania obejmuje południową, środkową i zachodnią Europę, Turcję, Kaukaz i Syberię. Jest uprawiany w Ameryce Północnej[5]. W Polsce występuje w rozproszeniu na większości obszaru, ale najliczniej na Dolnym Śląsku, Wyżynie Lubelskiej, i na Roztoczu. W Karpatach występuje w Bieszczadach, Beskidzie Niskim, Beskidzie Wyspowym, Dołach Jasielsko-Sanockich i na Pogórzu Wiśnickim. Nie występuje w województwie łódzkim, południowej i północnej części województwa mazowieckiego i na Pomorzu Zachodnim[6].
Bylina, geofit. Kwitnie w maju i czerwcu, zapylany jest przez trzmiele. Występuje na torfowiskach niskich m.in. na wilgotnych łąkach trzęślicowych[7], niekiedy na ich obrzeżach[10] np. w ziołoroślach czy nawet w mokrej psiarze[7]. Niewielkie kępy z osobnikami kosaćca można spotkać też w rowach melioracyjnych oraz w pobliżu zbiorowisk roślinnych: rokicin z wierzbą rokitą oraz łozowisk z wierzbą szarą[8][9]na łąkach. Podłożem są żyzne gleby bagienne zawierające wapń, wyłącznie w nieuprawianych siedliskach. W górzystych terenach tylko w dolinach. Gatunek charakterystyczny związku Molinion caeruleae[11]. Liczba chromosomów 2n = 28[6].
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.
Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006, 2016)[12][13] pośród gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia VU).
Zagrożony jest przez zrywanie kwiatów oraz wykopywanie i przesadzanie do ogródków przydomowych. Głównym zagrożeniem jest jednak zmiana warunków siedliskowych[7]. Np. stanowisku w miejscowości Mordarka w Beskidzie Wyspowym zagraża obniżenie poziomu wód gruntowych, w Bochni postępująca zabudowa miasta[6].
Jest często uprawiany jako roślina ozdobna, w tym celu jednak uprawia się nie typową, dziko rosnącą formę, lecz bardziej ozdobne odmiany uprawne (kultywary). Nadaje się do wilgotnych ogrodów skalnych oraz na rabaty i na obrzeża oczek wodnych. Preferuje pełne nasłonecznienie i żyzną glebę. W czasie upałów wymaga podlewania. Rozmnaża się przez podział późnym latem, po przekwitnięciu[14].
Poczta Polska wyemitowała 14 czerwca 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający kosaćca syberyjskiego o nominale 5 zł, w serii Rośliny chronione. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[15].